Το Τείχος του Βερολίνου: 9 Νοεμβρίου 1989, ώρα 18:53: “Οι πολίτες είναι ελεύθεροι να περάσουν”

Το Τείχος του Βερολίνου υπήρξε το κατ’ εξοχήν σύμβολο του «Ψυχρού Πολέμου» μεταξύ «δημοκρατικής» Δύσης και της «κομμουνιστικής» Ανατολής. Έπεσε σαν σήμερα πριν από 29 χρόνια και το pagenews.gr αναλύει την πιο σημαντική νύχτα στην ιστορία της Γερμανίας με αναφορά σε δέκα πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε γι' αυτό.

Το Τείχος του Βερολίνου: Οι Δυτικοί το ονόμασαν «Τείχος του Αίσχους». Χτίστηκε το 1961 από τις αρχές της Ανατολικής Γερμανίας για να συγκρατήσει τη φυγή των κατοίκων της προς τη Δύση και γκρεμίστηκε από τους Βερολινέζους και των δύο πλευρών στις 9 Νοεμβρίου 1989, όταν άρχισαν να αποσαθρώνονται τα καθεστώτα του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Το τείχος του Βερολίνου υπήρξε το κατ’ εξοχήν σύμβολο του «Ψυχρού Πολέμου» μεταξύ «δημοκρατικής» Δύσης και της «κομμουνιστικής» Ανατολής.

Το τείχος, συνιστώσα της εσωτερικής γερμανικής συνοριογραμμής, αποτελούσε ένα φυσικό σύνορο μεταξύ του Ανατολικού Βερολίνου και του Δυτικού Βερολίνου για διάστημα άνω των εικοσιοκτώ ετών, ενώ αποτελούσε το σημαντικότερο σύμβολο μιας Ευρώπης διχοτομημένης από το σιδηρούν παραπέτασμα.

Κάτι παραπάνω από ένα απλό τείχος, επρόκειτο για μια σύνθετη στρατιωτική κατασκευή η οποία περιείχε δύο τείχη ύψους 3,6 μέτρων με διάδρομο περιπολίας, 302 παρατηρητήρια και συστήματα συναγερμού, 14.000 φύλακες, 600 σκυλιά και καλωδιωτά πλέγματα. Ένας αδιευκρίνιστος αριθμός ατόμων υπήρξαν θύματα προσπαθειών διάβασης του τείχους. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι Ανατολικογερμανοί συνοριοφύλακες και οι Σοβιετικοί στρατιώτες δεν δίσταζαν να πυροβολήσουν τους φυγάδες.

Η αποδυνάμωση της Σοβιετικής Ένωσης, η Περεστρόικα της οποίας ηγείτο ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, καθώς και το πείσμα των Ανατολικογερμανών οι οποίοι οργάνωσαν μεγάλες διαδηλώσεις, οδήγησαν στις 9 Νοεμβρίου 1989 στην πτώση του «τείχους της ντροπής», προκαλώντας τον μεγάλο θαυμασμό του «ελεύθερου κόσμου» και ανοίγοντας τον δρόμο για την γερμανική επανένωση.

Σχεδόν ολοκληρωτικά κατεστραμμένο, το Τείχος έχει αφήσει, ωστόσο, στην αστική πολεοδομική οργάνωση της γερμανικής πρωτεύουσας ανεπούλωτα σημάδια τα οποία παραμένουν ως σήμερα. Το τείχος του Βερολίνου, σύμβολο του ιδεολογικού και πολιτικού χάσματος του ψυχρού πολέμου, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για αριθμό λογοτεχνικών βιβλίων και ταινιών. Σήμερα, αρκετά είναι τα μουσεία που το έχουν ως θέμα.

Πριν από δύο χρόνια, το RT έκανε αφιέρωμα στα πιο ισχυρά σύμβολα του 20ου αιώνα. Το Τείχος του Βερολίνου σαφώς και ανήκει μέσα σ’ αυτά. Πόσα, όμως, γνωρίζουμε για το Τείχος του Βερολίνου, το οποίο γκρεμίστηκε σαν σήμερα, στις 9 Νοεμβρίου 1989;

Τείχος του Βερολίνου: Η δυσαρέσκεια της Μόσχας για το φαινόμενο φυγής

Περισσότεροι από 3 εκατομμύρια Ανατολικογερμανοί κατάφεραν να διαφύγουν προς τη Δυτική Γερμανία μεταξύ 1945 και 1961, οι περισσότεροι μέσω Βερολίνου, την ώρα που η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ) σταδιακά ενίσχυε όλο και περισσότερο τα σύνορα της και αντίστοιχα περιόριζε τις μετακινήσεις των πολιτών της. Ο αριθμός των φυγάδων αντιστοιχεί στο ένα πέμπτο του τότε πληθυσμού της ΛΔΓ. Ήταν οι νεότεροι, οι πιο δυναμικοί και άνηκαν στην καλύτερα μορφωμένη τάξη της κοινωνίας της Ανατολικής Γερμανίας.

Η Μόσχα ήταν δυσαρεστημένη με αυτό το φαινόμενο φυγής, και ο σοβιετικός ηγέτης Γιούρι Αντρόποβ επέκρινε δριμύτατα την ηγεσία της ΛΔΓ επειδή αδυνατούσε “να μιλήσει την γλώσσα των διανοούμενων”.

Τείχος του Βερολίνου: Οι Graenzgenger

50.000 Βερολινέζοι – γνωστοί ως Graenzgenger – διέσχιζαν καθημερινά το τείχος για να εργαστούν στη Δύση, λαμβάνοντας μεγαλύτερες αποδοχές, ενώ ζούσαν σε εργατικές κατοικίες, και δεν συνέβαλλαν στην Ανατολική οικονομία. Ωστόσο, αυτό δεν ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Χάρη στην δυνατότητα που είχε η Δυτική Γερμανία να εμπορεύεται ένα ευρύτερο φάσμα καταναλωτικών αγαθών, δημιουργήθηκε μια διαφορά κατά τέσσερις με έξι φορές της νομισματικής αξίας του ανατολικού μάρκου με το δυτικό νόμισμα.

Αλλά καθώς η σοσιαλιστική οικονομία επιδοτούσε σκόπιμα βασικά καταναλωτικά αγαθά στην Ανατολική Γερμανία, σε συνδυασμό με την δύναμη του δυτικού νομίσματος, η διαφορά στις τιμές βασικών καταναλωτικών προϊόντων ήταν ακόμη πιο αισθητή. Αυτό οδήγησε τους Graenzgenger να ανταλλάσσουν τα χρήματα τους στην μαύρη αγορά και όχι μόνο αυτοί αλλά και οι Δυτικοί Βερολινέζοι, εύκολα να αγοράζουν εξευτελιστικά φθηνά ανατολικά προϊόντα, εφόσον βεβαίως δεν σκόπευαν να αγοράσουν παπούτσια Αdidas, ή αυτοκίνητα Volkswagen.

Τείχος του Βερολίνου: Ιδεολογικός… χωρισμός

Το τείχος του Βερολίνου χώριζε την πόλη και ιδεολογικά. Φανταστείτε το μισό Λονδίνο να μεταφέρεται στη μέση της Τεχεράνης, ή τη μισή Σεούλ στην Πιονγιάνγκ.. Η σύγκριση ήταν εκπληκτική και ενδεικτική των πλεονεκτημάτων και των αδυναμιών του κάθε καθεστώτος. Η ίδια η ύπαρξη μιας πόλης πιο επιθυμητής και ευημερούσας, ένα βήμα από την Ανατολικογερμανική ηγεσία προβόκαρε την αποτελεσματικότητά της. Ένα ιδεολογικό πλαίσιο ήταν απαραίτητο για να τεκμηριώσει τις διαφορές. Το Τείχος του Βερολίνου ονομάστηκε από το Ανατολικό μπλοκ ως ο Αντιφασιστικός Αμυντικός Προμαχώνας, με στόχο την αποτροπή εισόδου στο Βερολίνο εχθρικών στοιχείων. Τελικά όμως, κρατούσαν τους Ανατολικούς από το να διαφύγουν στη Δύση.

Τείχος του Βερολίνου: Ποιος το ονόμασε “Τείχος της ντροπής”

Από την άλλη πλευρά, ο Γουίλιαμ Μπραντ, δήμαρχος του Βερολίνου και στην συνέχεια καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, βάφτισε την οχυρωματική κατασκευή το “Τείχος της Ντροπής”. Ο όρος γρήγορα υιοθετήθηκε από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης.

Τείχος του Βερολίνου: Ένα καλά κρυμμένο μυστικό

Ενώ οι παγκόσμιες δυνάμεις ήταν μπλεγμένες ανάμεσα σε μυριάδες γεωστρατηγικές διαπραγματεύσεις και τελεσίγραφα σχετικά με το μέλλον της Γερμανίας, και ειδικότερα για το καθεστώς του Βερολίνου, το τείχος σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε σιωπηρά και ταχύτατα, με έγραφα που τεκμηριώνουν πως τα ακριβή αρχιτεκτονικά σχέδια ανακοινώθηκαν στα ανώτερα στελέχη του ΛΔΓ λιγότερο από μια βδομάδα προτού ξεκινήσουν οι εργασίες κατασκευής.

Τείχος του Βερολίνου:  Η νύχτα του τείχους

Τη νύχτα από 12 προς 13 Αυγούστου 1961 μονάδες του Εθνικού Λαϊκού Στρατού, 5.000 συνοριοφύλακες, 5.000 αστυνομικοί και 4.500 μέλη των Εργατικών Ομάδων Μάχης άρχισαν να κλείνουν τους δρόμους και τις τροχιές των μέσων μεταφοράς προς το Δυτικό Βερολίνο. Οι σοβιετικές δυνάμεις παρέμεναν σε συναγερμό μάχης σταθμευμένες στις μεθοριακές διαβάσεις που προβλέπονταν για τους Συμμάχους. Όλες οι συγκοινωνίες μεταξύ των δύο τομέων της πόλης διακόπηκαν.

Τείχος του Βερολίνου: Τα θύματα

Στα 28 χρόνια της ύπαρξής του τουλάχιστον 86 άνθρωποι βρήκαν το θάνατο στο τείχος στην προσπάθειά τους να διαφύγουν. Τις πρώτες θανάσιμες βολές δέχτηκε στις 24 Αυγούστου 1961, έντεκα μέρες μετά το κλείσιμο των συνόρων, ο εικοσιτετράχρονος Γκύντερ Λίτφιν , που πυροβολήθηκε από αστυνομικούς στην περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού Φρίντριχστράσε κατά την απόπειρά του να διαφύγει. Ο Πέτερ Φέχτερ πέθανε από αιμορραγία στις 17 Αυγούστου 1962 στη νεκρή ζώνη.

Με συνολικά 40 πυροβολισμούς σκοτώθηκαν το 1966 δύο παιδιά ηλικίας 10 και 13 ετών. Το τελευταίο θανάσιμο συμβάν, κατά το οποίο πέθανε από αιμορραγία ο Κρις Γκέφροϋ, σημειώθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1989. Σύμφωνα με εκτιμήσεις 75.000 άνθρωποι σύρθηκαν στα δικαστήρια της ΛΔΓ με την κατηγορία της «εγκατάλειψης της χώρας».Σε επεισόδια στο τείχος έχασαν τη ζωή τους και συνοριοφύλακες.

Η πιο γνωστή περίπτωση είναι αυτή του στρατιώτη Ράινχολντ Χουν , που πυροβολήθηκε από ένα βοηθό σε κάποια απόπειρα διαφυγής. Αυτά τα συμβάντα τα εκμεταλλεύονταν οι υπεύθυνοι της κρατικής προπαγάνδας για να δικαιολογήσουν εκ των υστέρων την ανέγερση του τείχους.

Τείχος του Βερολίνου: Ιστορίες και μύθοι για όσους κατάφεραν να διαφύγουν

Συνολικά, περίπου 5.000 άνθρωποι πιστεύεται ότι διέφυγαν μέσω του Τείχους του Βερολίνου κατά τη διάρκεια της ύπαρξής του, ενώ επιχείρησαν να διαφύγουν περίπου 10.000 ακόμη. Επί χρόνια, ιστορίες για τολμηρές αποδράσεις έγιναν το αγαπημένο θέμα των Δυτικών Μέσων Ενημέρωσης. Η ευρηματικότητα ορισμένων περιπτώσεων έκανε πραγματικά το γύρο του κόσμου.

Όπως η περίπτωση ενός ακροβάτη που κρεμάστηκε από ένα καλώδιο υψηλής τάσης, ή ένας οδηγός που έκοψε το παρμπρίζ του αυτοκινήτου του και πέρασε κάτω από την μπάρα του σημείου ελέγχου, έχοντας μάλιστα κρύψει τη μάνα του στο πορτμπαγκάζ. Όμως το απόλυτο σύμβολο φυγάδων ήταν οι Hans Strelczyk και Gunter Wetzel, οι οποίοι κατασκεύασαν ένα αυτοσχέδιο αερόστατο και πέταξαν πάνω από το τείχος το 1979.

Τείχος του Βερολίνου: Ειρωνεία της τύχης: Ο “ναός της Συμφιλίωσης”

Μέσα στο Τείχος, κατά ειρωνικό τρόπο, είχε απομείνει μια εκκλησία του 19ου αιώνα, ο ναός της “Συμφιλίωσης”. Το ποίμνιο του ναού ήταν κυρίως Δυτικογερμανοί και όταν ο ναός κατέληξε να βρίσκεται στην αθεϊστική ανατολική πλευρά, μόνο οι στρατιώτες έμειναν να τον επισκέπτονται. Έτσι, το 1985, η στρατιωτική ηγεσία αποφάσισε να κατεδαφίσει το θρησκευτικό μνημείο με την χρήση δυναμίτιδας, καθώς έκριναν πως εμπόδιζε την ορατότητα στα παρακείμενα φυλάκια.

Μετά την πτώση του Τείχους, ένα νέο, μοντέρνο κτίριο κτίστηκε στην παλιά τοποθεσία, η οποία έχει γίνει ένα από τα ορόσημα του επανενωμένου Βερολίνου.

Τείχος του Βερολίνου:  Η νύχτα που το Τείχος γκρεμίστηκε… κατά λάθος

Το Τείχος του Βερολίνου έπαψε να υπάρχει κατά λάθος. Ο Günter Schabowski, ο εκπρόσωπος του υπό κατάρρευση γερμανικού καθεστώτος, ανακοίνωσε την απελευθέρωση των μετακινήσεων – οι πολίτες δεν χρειαζόταν να δηλώσουν τον λόγο για να περάσουν την συνοριακή γραμμή- σε μια συνέντευξη τύπου που έδωσε στις 18:53 στις 9 Νοεμβρίου, 1989. Όταν ρωτήθηκε πότε οι κανονισμοί θα τίθονταν σε ισχύ, είπε “Αμέσως!”

Αργότερα το ίδιο βράδυ, η κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας προσπάθησε να ανακαλέσει την ανακοίνωση, καλώντας τους πολίτες να σχηματίσουν μια ομαλή σειρά αναμονής στο γραφείο μετανάστευσης, το επόμενο πρωί. Αλλά ήδη ήταν πολύ αργά.

Τα μέσα ενημέρωσης στη Δυτική πλευρά, που είχαν μεταδώσει την ανακοίνωση Schabowski ζωντανά, ερμήνευσαν κατά λέξη τις δηλώσεις του, όπως έκαναν και χιλιάδες Βερολινέζοι, από την ανατολική και τη δυτική πλευρά.

Το αποτέλεσμα ήταν το Τείχος να καταληφθεί από χιλιάδες κόσμου εκατέρωθεν, με του φύλακες να κοιτούν αποσβολωμένοι και ανίκανοι να αντιδράσουν την λαοθάλασσα που τους πολιορκούσε. Μετά από 28 χρόνια όπου δεν χρειάστηκε να κάνουν τίποτα, για πρώτη φορά ήρθε διαταγή τα στρατεύματα να πάρουν θέσεις σε πλήρη επιφυλακή, αλλά ουδέποτε κάποιος από τους διοικητές έδωσε την εντολή να πυροβολήσουν προς το πλήθος. Άλλωστε μια τέτοια εντολή πιθανώς να ήταν ανεφάρμοστη.

Μέσα σε λίγες ώρες από το άνοιγμα του Τείχους, καθώς και καθ’ όλο το επόμενο έτος, ακτιβιστές κατά του τείχους εμφανίζονταν με σφυριά και καλέμια προσπαθώντας να εξαφανίσουν το κομμάτι της μαύρης ιστορίας που τους στοίχειωνε. Η πτώση του Τείχους έσπασε το μισητό οχυρωματικό σύμβολο σε δεκάδες χιλιάδες κομμάτια τα οποία κατέληξαν στην προσωπική συλλογή ανθρώπων που θέλησαν να κρατήσουν “ένα κομμάτι ιστορίας”.