Ο θάνατος του (νεο)φιλελευθερισμού

Ο Σπύρος Γκουτζάνης γράφει στο blog του στο pagenews.gr για την πανδημία του κορωνοϊού που δεν πρόκειται να σκοτώσει τον καπιταλισμό, αλλά έχει τραυματίσει θανάσιμα το νεοφιλελευθερισμό.

Φυσικά και δεν τελειώνει ο καπιταλισμός με την κρίση, όπως σπεύδουν να μας διαβεβαιώσουν οι εν συγχύσει τελούντες νεοφιλελεύθεροι της ημεδαπής, ημιμαθείς στην καλύτερη περίπτωση, που στρεψοδικούν και δίνουν μάχες οπισθοφυλακών προκαλώντας γέλια. 

Ο καπιταλισμός έχει επιδείξει απίστευτη ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα. Άντεξε ακόμη και την αντιπαράθεσή του με τον υπαρκτό σοσιαλισμό πριν εκείνος απαξιωθεί, όταν διέθετε το νεανικό του σφρίγος. Ο καπιταλισμός έδειξε ότι μπορεί να πάρει όλες τις μορφές από το υβρίδιο των ΗΠΑ επί Τραμπ, μέχρι τον κρατικό νεοφιλελευθερισμό (αν και είναι αντίφαση) της Κίνας, ή να επιβιώνει σε μορφές αυταρχικής δημοκρατίας όπως της Τουρκίας ή της Ρωσίας. Η βάση του είναι οι εκμεταλλευτικές σχέσεις και ένας συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης της παραγωγής και της κατανομή του εισοδήματος -που εγείρει προβλήματα που από την στιγμή που τα έθεσε πρώτος ο Ρικάρντο, και όχι ο Μαρξ, δεν απαντήθηκαν. 

Υπ’ αυτή την έννοια εκείνοι που έχουν εφιάλτες επιστροφής των κομμουνιστών ας ησυχάσουν. 

Εκείνο που οριστικά ενταφιάζει η παρούσα δευτερογενής κρίση της οικονομίας, απότοκος της πανδημίας του κορονοϊού, είναι ο υπαρκτός νεοφιλελευθερισμός. Κατ αρχήν επιβεβαιώνεται το αξίωμα που δέχονται από καταβολής οικονομικών κρίσεων όλοι οι οικονομολόγοι που δεν φορούν πολιτικά γυαλιά: ότι οι αγορές με την ελεύθερη λειτουργία του δεν αντιμετώπισαν καμία μείζονα οικονομική κρίση. Στην πραγματικότητα ούτε τις περιοδικά επανερχόμενες υφέσεις του οικονομικού κύκλου δεν αντιμετωπίζουν, αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση. 

Το ότι όλοι, και φυσικά πρώτες οι ίδιες οι αγορές, προσφεύγουν στα κράτη, ζητώντας να ρίξουν χρήματα για να συγκρατήσουν στην παρούσα κρίση την πλήρη κατάρρευση των οικονομιών και στην συνέχεια να επανεκκινήσουν τις οικονομίες, σηματοδοτεί τον θάνατο του βασικού νεοφιλελεύθερου δόγματος ότι “το κράτος όταν δεν είναι διεφθαρμένο είναι αναποτελεσματικό και γι αυτό κάθε παρέμβασή του είναι χειρότερη από τη μη παρέμβαση”. Το νεοφιλελεύθερο δόγμα καταρρέει γιατί τελικά δεν είναι θέμα χρημάτων. Ο Μπιλ Γκειτς έχει προσωπική περιουσία περισσότερα από 50 δις δολλάρια, η Microsoft ακόμη περισσότερα και τα αποθεματικά της Apple ξεπερνούν τα 100 δις. Οι μεγάλες παγκόσμιες επιχειρήσεις, τα funds κλπ αν αθροίσουν τις περιουσίες τους έχουν τρισεκατομμύρια δολάρια.

Αν λοιπόν οι αγορές κινούμενeς από την αόρατη χείρα του Adam Smith εξυπηρετούν και το κοινό καλό, και φυσικά εφόσον έχουν επάρκεια κεφαλαίων γιατί δεν τα διαθέτουν με όποιο τρόπο αποφασίσουν εκείνες στο πλαίσιο ενός σχεδίου, για την διάσωση και την επανεκίνηση των οικονομιών. Το μόνο που θα κάνουν οι αγορές θα είναι να κερδοσκοπούν μέχρι να αισχροκερδούν επάνω στις εκατόμβες των νεκρών και να δανείζουν τα κράτη με υψηλά επιτόκια. Μέχρι εκεί μπορούν να φθάσουν. Πέρα όμως από το καθαρά οικονομικό, που πρέπει να είναι κανείς Έλληνας νεοφιλελές για να μην καταλαβαίνει, με την κρίση κονιορτοποιείται και η ιδεολογική βάση του φιλελευθερισμού, ως ελευθερία και ιδιοκτησία του εαυτού, είτε προσδιορίζεται από τον ωφελιμισμό του Τζων Στιουαρτ Μιλλ -τον Μπένθαμ ας τον αφήσουμε-, είτε από τους μετέπειτα ελευθεριστές όπως πχ ο Νόζικ.

Το επιχείρημα των ελευθεριστών στην παρούσα κρίση είναι πολύ απλό:

Ένας άνθρωπος με γνώση των κινδύνων της επιδημίας θα μπορούσε να ζητήσει την εξαίρεσή του από τα περιοριστικά μέτρα, που καταργούν όλες τις ιερές ατομικές ελευθερίες. Θα μπορούσε φερ΄ειπείν ένα νέος και υγιής άνθρωπος να πει ότι “θέλω να κινούμαι ελεύθερα γιατί έχω το απαραβίαστο δικαίωμα να διαθέτω τον εαυτό μου και να αναλάβω το ρίσκο να νοσήσω ή και να πεθάνω και υπογράφω υπεύθυνη δήλωση ότι σε περίπτωση που νοσήσω δεν θα ζητήσω βοήθεια και νοσηλεία από το κράτος και δεν θα επιβαρύνω κανέναν άλλο. Από εκεί και πέρα όσοι φοβούνται ας κλειστούν στα σπίτια τους και με δική τους ευθύνη ας αποφεύγουν τις συναναστροφές μαζί μου”.

Στο επιχείρημα ότι ενδεχομένως από την ακούσια επαφή μαζί του να μολυνθούν κάποιοι που δεν το επιθυμούν στους χώρους αναγκαστικής συνεύρεσης, πχ στα σούπερ μάρκετ, η απάντηση είναι ότι και με τους περιορισμούς ο κίνδυνος αυτός δεν αποφεύγεται. Ακόμη και στην Αγγλία εγκατέλειψαν την προστασία της αγέλης, που ξεκινούσε από αυτή την βάση και τρέχουν για να πάρουν περιοριστικά μέτρα. Εν ολίγοις η κοινότητα δεν είναι ετερόκλητο άθροισμα μεμονομένων ατόμων που διαθέτουν όπως θέλουν τον εαυτό τους αρκεί να μην βλάπτουν τους άλλους, αλλά δομημένη συλλογικότητα όπου το κράτος έχει κυρίαρχη θέση.  

Κάπως έτσι αναδεικνύεται και η υποκρισία των νεοφιλελεύθερων, ούτε θέλουν, ούτε ποτέ ήθελαν ένα μικρό και ευέλικτο κράτος. Θέλουν ένα ισχυρό κράτος, μικρό ή μεγάλο κατά περίσταση, που θα λειτουργεί ως εκπρόσωπος των δικών τους συμφερόντων. Εδώ, όσο κι αν δεν τους αρέσει συμπίπτουν με τον Μαρξ που θεωρεί το κράτος ακριβώς αυτό: όργανο ταξικής εκμετάλλευσης, όποια μορφή κι αν πάρει ο καπιταλισμός.