Έθιμο Μωμόγερων: To γνωστό λαϊκό δρώμενο που προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα

Έθιμο Μωμόγερων: Πραγματοποιείται σε οκτώ δημοτικά διαμερίσματα της Κοζάνης, Τετράλοφος, Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι, Κομνηνά, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι και συνδέεται με την ισχυρή παράδοση που κράτησαν ζωντανή οι πρόσφυγες από ορισμένες περιοχές του Πόντου.

Οι Μωμόγεροι, γνωστό και ως Μωμόεροι ή Μωμοέρια, είναι ένα ποντιακό λαϊκό δρώμενο το οποίο λαμβάνει χώρα το 12ήμερο Χριστούγεννα – Πρωτοχρονιά – Θεοφάνια με ευχετηριακό χαρακτήρα. Παραλλαγή μπορεί να θεωρηθεί το έθιμο Ραγκουτσάρια που συναντάται στην περιοχή της Κοζάνης και της Καστοριάς. Οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στους προ-χριστιανικούς χρόνους αλλά οι Πόντιοι έδωσαν αργότερα χριστιανικό χαρακτήρα.

Η ονομασία του δρώμενου προέρχεται από τις λέξεις «μίμος» και «γέρος». Στο έθιμο οι λέξεις αυτές συνδέονται με τις μιμιτικές κινήσεις των πρωταγωνιστών – γερόντων. Σύμφωνα με άλλους υπάρχει σύνδεση με τον αρχαιοελληνικό θεό Μώμο, ο οποίος ήταν ο θεός της χλεύης και του σκώμματος, της ειρωνείας και του σαρκασμού, προσωποποίηση της κοροϊδίας και της αποδοκιμασίας.

Το εθιμικό δρώμενο των Μωμόγερων, ένα από τα καρναβαλικά δρώμενα του δωδεκαημέρου ξεκινά την επόμενη των Χριστουγέννων και διαρκεί έως και λίγο μετά τα Φώτα. Πραγματοποιείται σε οκτώ δημοτικά διαμερίσματα της Κοζάνης, Τετράλοφος, Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι, Κομνηνά, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι και συνδέεται με την ισχυρή παράδοση που κράτησαν ζωντανή οι πρόσφυγες από ορισμένες περιοχές του Πόντου.

Στο δρώμενο αυτό παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει σκοπό σάτιρας. Στο δρώμενο αναπαρίσταται η ιστορία του Κιτί Γοτσά. Στο έθιμο αυτό, παραδοσιακά μέρος των συμμετεχόντων φορούν τομάρια ζώων όπως λύκων και τράγων ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων.

Το δρώμενο λαμβάνει χώρα όπου ο θίασος παραδοσιακά τριγυρνά στις αυλές των σπιτιών. Στο δρώμενο οι πρωταγωνιστές είναι τρεις, ο γέρος Κιτί Γοτσά, η νύφη και ο «αράπης». Η αλλαγή του χρόνου και η αναγέννηση της φύσης συμβολίζεται με τη νύφη η οποία ερωτοτροπεί με τον νέο. Στο δρώμενο εναλλάσσεται η απαγωγή της νύφης από τον νέο με τον γέρο Κιτί Γοτσά.

Στα τέλη του 2016 η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για την Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενέκρινε την πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού και ενέγραψε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (UNESCO) το εθιμικό δρώμενο των Μωμόγερων.

Αξίζει να αναφέρουμε πως το έθιμο των Μωμόγερων πιστεύεται ότι προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, λόγω της ομοιότητάς του με τον διθύραμβο. Οι θεωρίες που κυριαρχούν υποστηρίζουν ότι οι Μωμόγεροι είτε ήταν οι δώδεκα ιερείς του Μώμου, θεού του γέλιου και της σάτιρας, είτε σύμβολα των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το έθιμο είχε αρχικά τελετουργικό χαρακτήρα, στη συνέχεια όμως μεταβλήθηκε λόγω των επιδράσεων που δέχτηκαν οι Μωμόγεροι τόσο από το περιβάλλον τους, όσο και από τις γειτονικές κουλτούρες. Τα στοιχεία που είχαν πάρει από την αρχαϊκή περίοδο αντικαταστάθηκαν από άλλα της βυζαντινής περιόδου που βίωναν. Η Μωμοέρια αργότερα εξελίχτηκε σε δρώμενο Σε νεότερο στάδιό τους με επίκεντρο τη σάτιρα, τον έρωτα και την ψυχαγωγία.