Συναίνεση και εποχή της άμυνας

Ο όρος «εποχή της άμυνας» είναι νέος στο δημόσιο διάλογο. Χρησιμοποιήθηκε με αφορμή τις πανδημικές κρίσεις και για το πώς έχουν αλλάξει τον κόσμο όπως τον γνωρίζαμε.

Από τότε, εκτός από την πανδημία, έχουμε αντιμετωπίσει εκτεταμένες πυρκαγιές (όχι μόνο εμείς, αλλά σχεδόν ο μισός πλανήτης), αλλαγές στα συνήθη καιρικά φαινόμενα, σκαμπανεβάσματα και διάφορα περιστατικά που θυμίζουν σκηνές από μελλοντικές δυστοπικές ταινίες. Με τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια εποχή όπου τα παλιά δεδομένα δεν ισχύουν πλέον και τα νέα δεδομένα δεν είναι ακόμη ξεκάθαρα και σαφή.

Όσο κι αν δεν μας αρέσει να το παραδεχόμαστε, ο κόσμος αλλάζει μπροστά στα μάτια μας, δημιουργώντας νέες καταστάσεις για εμάς, για τις οποίες δεν είμαστε προετοιμασμένοι ούτε σε υλικό ούτε σε ψυχολογικό επίπεδο.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι αν παραμείνουμε σε ένα στάδιο άρνησης, και άρα αδράνειας, η ζωή θα γίνει πολύ δύσκολη και οι θεωρίες για ένα δυστοπικό μέλλον θα αποδειχθούν αληθινές.

Το μέλλον είναι ήδη εδώ και, εκτός από τις συγκλονιστικές νέες ανακαλύψεις, φέρνει μαζί του πολλά προβλήματα που απαιτούν ρηξικέλευθη σκέψη και άμεση δράση. Η κοινωνική συναίνεση θα παίξει επομένως σημαντικό ρόλο, βασισμένη στην αποδοχή ορισμένων βασικών παραδοχών. Για παράδειγμα, κανένα πολιτικό κόμμα ή οποιαδήποτε κυβέρνηση δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής χωρίς την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. Η συμμετοχή αυτή μπορεί να ξεκινήσει από την περιποίηση των ατομικών χωραφιών και κήπων και να επεκταθεί στην ανάπτυξη ενός υγιούς, ευρείας κλίμακας, οργανωμένου και συνειδητοποιημένου εθελοντικού κινήματος.

Μπορεί όμως μια κοινωνία που έχει περάσει από το χωνευτήρι των αλλεπάλληλων κρίσεων και της ακραίας και διαρκώς μεταβαλλόμενης κυριαρχίας του λαϊκισμού, που ταλαντεύεται από την άκρα αριστερά στην άκρα δεξιά, να βρει τα κατάλληλα αντανακλαστικά, τη δύναμη και τη βούληση να διαμορφώσει ένα νέο αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και να κατευθύνει νέες δράσεις;

Αυτό είναι πρωτίστως ένα πρόβλημα για το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του. Το πρόβλημα είναι ότι φαίνεται πολύ δύσκολο να το κάνει σήμερα, όταν ο ανορθολογισμός και η οπισθοδρομική σκέψη επιμένουν στο πολιτικό σύστημα. Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να τα βρουν οι άνθρωποι, καθώς ορισμένοι πιστεύουν στη δύναμη της επιστημονικής γνώσης, ενώ άλλοι αρνούνται ακόμη και τα παιδικά εμβόλια από φόβο. Είναι εξίσου δύσκολο να βρεθεί κοινός τόπος μεταξύ εκείνων που θέλουν τη δοκιμή και το λάθος και εκείνων που βλέπουν παντού την καταστροφή.

Αλλά και η κοινωνία δεν είναι εύκολη. Όσο κι αν κάποιοι προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα μεταξύ των γενεών, υπάρχει ένα χάσμα που είναι δύσκολο να γεφυρωθεί.

Απομένει μόνο η κρατική παρέμβαση, όπου με τεκμηριωμένες τεχνοκρατικά αποφάσεις, θα επιβληθούν διάφορα μέτρα, λαμβάνοντας υπόψη του ευρύτερο δημόσιο συμφέρον και πάντα υπό τον δημοκρατικό έλεγχο των πράξεων και των παραλείψεων της εξουσίας, είτε πρόκειται για την κυβέρνηση, είτε για τους οργανισμούς τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης.

Η προετοιμασία και η υλοποίηση νέων θεσμών, ικανών να αντιμετωπίσουν με επάρκεια τις προκλήσεις, αλλά και με νοοτροπία διαρκούς αλλαγής και προσαρμογής στις συνθήκες, θα πρέπει να είναι μέσα στις άμεσες προτεραιότητες του πολιτικού συστήματος και της Κοινωνίας των πολιτών. Δεν αρκούν πλέον οι κραυγές, οι καταγγελίες, η πολιτική εκμετάλλευση θλιβερών γεγονότων. Απαιτείται άμεση δράση, η οποία θα αφορά όλη την κοινωνική πυραμίδα από κάτω προς τα πάνω και αντίστροφα. Σε διαφορετική περίπτωση, η εποχή της άμυνας, ίσως αποδειχτεί εποχή μεγάλων δεινών και συμφορών, τις οποίες αν δεν μπορούμε να αποφύγουμε, θα πρέπει, τουλάχιστον, να μπορούμε να μετριάζουμε τις επιπτώσεις της.