Το μέλι και το δηλητήριο της ανθρωπότητας
Το 1981 τόλμησε να κατηγορήσει τον Χότζα και το καθεστώς του, πάντα με τρόπο αλληγορικό, με το βιβλίο του «Το παλάτι των ονείρων» στο οποίο περιέγραφε την γραφειοκρατία ενός κομμουνιστικού καθεστώτος που έκλεβε τα όνειρα των πολιτών. Το βιβλίο ξεπούλησε πριν προλάβουν να το απαγορεύσουν οι αρχές. «Στο νυχτερινό βασίλειο του ύπνου βρίσκεις τόσο το φως όσο και το σκοτάδι της ανθρωπότητας, το μέλι και το δηλητήριο της, το μεγαλείο και την ευθραστότητά της».
Δήλωνε ότι δεν είναι πολιτικός συγγραφέας, ή έστω ότι τα κείμενά του είναι τόσο πολιτικά όσο οι αρχαίες τραγωδίες… Έλεγε ότι η γραφή του δεν επηρεάστηκε από το γεγονός ότι έζησε κάτω από ένα ασφυκτικό κομουνιστικό καθεστώς. Ίδιος συγγραφέας θα γινόμουν επέμενε.
Έγραφε μόνο δυο ώρες την ημέρα -έτσι ισχυριζόταν. Θεωρούσε όμως την συγγραφή μια δεύτερη ζωή. Άφησε παραγωγή 50 βιβλίων μεταφρασμένων σε 40 γλώσσες. Θεωρούσε ότι τα περισσότερα βιβλία του ήταν μια ισχυρή φωνή αντίστασης απέναντι στο καθεστώς Χότζα. Και όμως για ένα διάστημα, κυρίως μετά τον Μεγάλο Χειμώνα, θεωρείτο ότι ήταν ευνοούμενος του, ενώ η χήρα του Χότζα στα απομνημονεύματά της έγραψε ότι πολλές φορές ο σύζυγός της αναγκάστηκε να σώσει τον Κανταρέ από τα χέρια της μυστικής αστυνομίας, της διαβόητης Sigurimi.
Και όμως δεν έφυγε από την Αλβανία επί Χότζα, αλλά μερικά χρόνια μετά τον θάνατό του, όταν είχε αναλάβει την εξουσία ο Ραμίζ Αλία, τον οποίο συνάντησε μια φορά το 1989 μετά την πτώση του τείχους στο Βερολίνο, ελπίζοντας ότι θα συναντήσει έναν νέου είδους ηγέτη. Τρόμαξε.
Οι μόνοι νόμοι στους οποίους υποτάχθηκε
Κατέφυγε στο Παρίσι το 1990, αφού αποτελούσε θρύλο για τη γαλλική διανόηση ήδη από την έκδοση του πρώτου του βιβλίου του το 1963, του «Ο στρατηγός του νεκρού στρατού». Περιγράφει την πορεία ενός Ιταλού στρατηγού που γύρισε να μαζέψει τα οστά των νεκρών στρατιωτών του από το αλβανικό μέτωπο. «Άραγε, μπορείς να υψώσεις ένα σύνολο οστών και να τους δώσεις ένα όνομα;». Το βιβλίο κατηγορήθηκε στην Αλβανία ότι δεν άσκησε αρκετή κριτική στους Ιταλούς.
Βραβευμένος, θρύλος της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το 2019 επέστρεψε στο διαμέρισμα που έζησε στα Τίρανα για τα εγκαίνια του ως Μουσείο Κανταρέ. Και πάλι δεν αντιστάθηκε να μιλήσει για υποταγή και νόμους. «Οι μόνοι νόμοι στους οποίους υποτάχθηκε στη ζωή μου, ήταν αυτοί της λογοτεχνίας» είπε στην ομιλία του.
«Έχοντας αφήσει, για πολλούς λόγους, την πατρίδα του επικού, ήταν ξεριζωμένοι σαν δέντρα που έχουν πέσει στο χώμα, είχαν χάσει τον ηρωικό χαρακτήρα και την βαθιά εδραιωμένη αρετή» γράφει στον «Ρημαγμένο Απρίλη» το 2001. Σε αυτό το βιβλίο όπου ο Σέξπηρ συναντά τον Αισχύλο – οι πρωταρχικές και διαρκείς αναφορές του- βλέπεις όλο το μεγαλείο αλλά και την εσωτερική αναμέτρηση του Κανταρέ. Ένα βιβλίο με φόντο μια αιματηρή βεντέτα που φέρει κομμάτια από τον ψυχισμό του Κανταρέ.