Τα ελληνοτουρκικά και η στασιμότητα στο Κυπριακό

Οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις, οι οποίες είχαν παραμείνει ήρεμες τα τελευταία χρόνια, βρέθηκαν σε κίνδυνο τις τελευταίες ημέρες λόγω ενός επεισοδίου που σημειώθηκε μεταξύ των Κυθήρων και της Κάσου, σε διεθνή ύδατα. Αιτία του επεισοδίου ήταν η έρευνα για την τοποθέτηση υποθαλάσσιου καλωδίου από το ιταλικό πλοίο Levoli Relume, το οποίο έχει αναλάβει το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου. Αυτό οδήγησε στη συγκέντρωση πέντε πολεμικών πλοίων του τουρκικού ναυτικού, τα οποία παρακολουθούσαν τις εργασίες του ιταλικού πλοίου, καθώς και στην αποστολή δύο ελληνικών πολεμικών πλοίων ως απάντηση στην τουρκική πρόκληση. Αξιοσημείωτο είναι ότι το ιταλικό πλοίο είχε ενημερωθεί από την Τουρκία ότι βρισκόταν εντός της τουρκικής υφαλοκρηπίδας, σύμφωνα με το Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο, το οποίο όμως δεν αναγνωρίζεται από την Ελλάδα και επικαλύπτεται από την Ελληνο-Αιγυπτιακή συμφωνία στην περιοχή αυτή.

Η νομική κατάσταση έχει ως εξής: Το Δίκαιο της Θάλασσας αναγνωρίζει την τοποθέτηση υποθαλάσσιων καλωδίων ή αγωγών ως μία από τις προστατευόμενες ελευθερίες των θαλασσών, συμπεριλαμβανομένης της σχετικής έρευνας για την τοποθέτησή τους. Αυτές οι ελευθερίες ισχύουν και για τα ύδατα της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), όπου η ελευθερία των θαλασσών παραμένει σε ισχύ, με την προϋπόθεση ότι δεν παρεμποδίζονται οι νόμιμες δραστηριότητες του παράκτιου κράτους. Ειδικότερα, στην ΑΟΖ, οι ελευθερίες που διατηρούνται σε σχέση με τη γενικότερη δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους περιλαμβάνουν, εκτός από την ελευθερία της ναυσιπλοΐας, και την ελευθερία τοποθέτησης υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών, οι οποίοι δεν πρέπει να εμποδίζουν την άσκηση των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους.

Το επεισόδιο έληξε με την αποχώρηση του ιταλικού πλοίου, το οποίο ολοκλήρωσε πρόωρα το έργο του, μετά από έντονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις μεταξύ των Υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών. Η αποχώρηση του πλοίου δεν συμφωνούσε με τις ημερομηνίες που είχαν ορίσει οι ελληνικές αρχές, αλλά ας δεχτούμε ότι το πλοίο ολοκλήρωσε την αποστολή του.

Το επεισόδιο αυτό αναδεικνύει την ευθραυστότητα των Ελληνοτουρκικών σχέσεων. Δείχνει ότι η διατήρηση καναλιών επικοινωνίας μπορεί να συμβάλει στην αποφυγή σοβαρών περιστατικών, όπως αυτά του καλοκαιριού του 2020, που σχεδόν οδήγησαν σε ένοπλη σύγκρουση.

Επιπλέον, υπογραμμίζει την ανάγκη για άμεση επίλυση των βασικών διαφορών μας με την Τουρκία, προκειμένου να εξαλειφθεί το ενδεχόμενο μιας απευκταίας ένοπλης σύγκρουσης. Αυτό είναι κρίσιμο ώστε η χώρα μας να μπορέσει να υποστηρίξει τις προσπάθειες για την επίλυση του Κυπριακού, ενός ζητήματος που διαρκεί τουλάχιστον πενήντα χρόνια, χωρίς να υπολογίσουμε τα γεγονότα που προηγήθηκαν της εισβολής και κατοχής μεγάλου μέρους του νησιού.

Ο Τούρκος Πρόεδρος, από την πλευρά του, παρέμεινε αδιάλλακτος στις δηλώσεις του από το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, προβάλλοντας την ιδέα δύο κυρίαρχων κρατών και μιας ανεξάρτητης βόρειας Κύπρου με διεθνή αναγνώριση και κυρίαρχη ισότητα σε σχέση με την Κυπριακή Δημοκρατία. Αυτή η στάση μπορεί να θεωρηθεί ως διαπραγματευτικό εργαλείο, το οποίο ενδέχεται να υποχωρήσει αν ικανοποιηθούν τα κεντρικά αιτήματα της Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Ωστόσο, οποιαδήποτε λύση προταθεί θα είναι πιθανότατα λιγότερο ευνοϊκή από το Σχέδιο Ανάν και ίσως χειρότερη από την πρόοδο που είχε επιτευχθεί στις συνομιλίες στο Κραν Μοντανά. Για να αποφευχθεί η κυρίαρχη ισότητα, η Ελληνική πλευρά θα πρέπει να ικανοποιήσει πλήρως την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων, χωρίς να θιγεί το κεντρικό αίτημα για ένα ενιαίο κράτος με διζωνική ομοσπονδία, σύμφωνα με τις αποφάσεις και τα ψηφίσματα του ΟΗΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο, εφόσον καταφέρει να βρει λύσεις στα κυρίως Ελληνοτουρκικά ζητήματα. Ως εγγυήτρια δύναμη και μέλος της ΕΕ, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο, που τώρα έχει μια εργατική κυβέρνηση, μπορούν να συμβάλουν στην κοινή αναζήτηση λύσης, υπό την προϋπόθεση ότι και η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας θα είναι έτοιμη να αποδεχθεί την επιθυμητή λύση.