Με τις πυρηνικές συνομιλίες μεταξύ ΗΠΑ-Ιράν σε αδιέξοδο, μπορεί η κοινοπραξία του Κόλπου να προσφέρει λύση;

Μετά τον πέμπτο γύρο των συνομιλιών με τη μεσολάβηση του Ομάν μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσιγκτον, που ολοκληρώθηκε στη Ρώμη στις 23 Μαΐου, εντείνονται οι εικασίες σχετικά με μια τολμηρή νέα πρόταση που φέρεται να έχει υποβάλει το Ιράν: ένα περιφερειακό κονσόρτσιουμ εμπλουτισμού ουρανίου στο οποίο θα συμμετέχουν αρκετές χώρες της Μέσης Ανατολής.

Όπως αναφέρει το al monitor, το σχέδιο, που αποσκοπεί στην εποπτεία του προγράμματος εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν, θα μπορούσε να προσφέρει μια λύση που θα επέτρεπε στις δύο πλευρές να σώσουν τα προσχήματα στις μακροχρόνιες πυρηνικές διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν. Οι μεσολαβητές του Ομάν σημείωσαν «ορισμένη, αλλά όχι καθοριστική πρόοδο» στον τελευταίο γύρο, ενώ ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αρακί χαρακτήρισε τις συζητήσεις ως έναν από τους «πιο επαγγελματικούς γύρους» μέχρι σήμερα, αν και αναγνώρισε ότι οι συνομιλίες παραμένουν περίπλοκες και αδιέξοδες.

Οι δύο πλευρές παραμένουν σε βαθιά διαφωνία σχετικά με το κεντρικό ζήτημα του εμπλουτισμού ουρανίου — ένα ρήγμα που συνεχίζει να εμποδίζει την πρόοδο παρά τις επαφές υψηλού επιπέδου που έχουν πραγματοποιηθεί από την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) του 2015. Η προτεινόμενη κοινοπραξία, εάν προχωρήσει σοβαρά, είναι πιθανό να επανέλθει στις μελλοντικές συνομιλίες.

Την περασμένη εβδομάδα, ο Αμερικανός διαπραγματευτής και απεσταλμένος για τη Μέση Ανατολή Στιβ Γουίτκοφ υπογράμμισε την κόκκινη γραμμή της Ουάσιγκτον, δηλώνοντας ότι δεν θα δεχτεί «ούτε το 1% της ικανότητας εμπλουτισμού». Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγκτσί απάντησε επιβεβαιώνοντας τη στάση της Τεχεράνης ότι θα συνεχίσει τον εμπλουτισμό «με ή χωρίς συμφωνία».

Από την πλευρά του Ιράν, ο εμπλουτισμός ουρανίου είναι «μη διαπραγματεύσιμος». Οι συνομιλίες, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, οδεύουν προς αδιέξοδο.

Ένα πυρηνικό κονσόρτσιουμ

Εάν η Ουάσιγκτον πεισθεί, η ιδέα του κονσόρτσιουμ θα μπορούσε να προσφέρει στο Ιράν μια διπλωματική διέξοδο και να εξασφαλίσει την υποστήριξη βασικών μελών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ωστόσο, η κυβέρνηση Τραμπ δεν έχει σχολιάσει δημοσίως και παραμένει ασαφές εάν ένα τέτοιο σχέδιο θα μπορούσε να κερδίσει έδαφος στην Ουάσιγκτον.

Ο εκπρόσωπος του ιρανικού Υπουργείου Εξωτερικών, Εσμαήλ Μπακάι, αρνήθηκε ότι η πρόταση για το κονσόρτσιουμ προήλθε από την Τεχεράνη. Είπε ότι είχε τεθεί στο παρελθόν από άλλες χώρες και ότι, αν προταθεί ξανά, το Ιράν θα την εξετάσει, αλλά όχι ως υποκατάστατο του εγχώριου προγράμματος εμπλουτισμού.

Το Ιράν είχε υποβάλει παρόμοια πρόταση το 2008, η οποία δεν έτυχε της υποστήριξης των δυτικών χωρών, κυρίως επειδή προέβλεπε εμπλουτισμό σε ιρανικό έδαφος, ένα σημείο διαφωνίας τότε, όπως και σήμερα.

Εδώ και αρκετό καιρό, το Ιράν εμπλουτίζει ουράνιο σε καθαρότητα 60%, πολύ πάνω από το όριο του 3,67% που ορίζει το JCPOA, αν και ακόμα κάτω από το όριο για την παραγωγή όπλων (90%). Η Ουάσιγκτον υποστηρίζει ότι αυτό αποδεικνύει τις στρατιωτικές πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν, ενώ η Τεχεράνη επιμένει ότι το πρόγραμμα παραμένει ειρηνικό.

Το Ιράν αρνείται συστηματικά να εγκαταλείψει τον εγχώριο εμπλουτισμό, απορρίπτοντας ακόμη και προσωρινές εναλλακτικές λύσεις. Η στάση αυτή παρέμεινε σταθερή κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων που οδήγησαν στο αρχικό JCPOA και παραμένει αμετάβλητη μέχρι σήμερα.

Ο Ρομπέρτο Νέτσια, ερευνητής και αναλυτής για το Ιράν, δήλωσε στο Al-Monitor ότι η Τεχεράνη είναι ανοιχτή στην ιδέα του κονσόρτσιουμ, καθώς θα «παρέχει τις απαραίτητες εγγυήσεις τόσο στην αμερικανική πλευρά, όσον αφορά τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, όσο και στο Ιράν, όσον αφορά την ασφάλεια του πυρηνικού εφοδιασμού, αποφεύγοντας τις αρνητικές εμπειρίες του παρελθόντος».

Ο Νέτσια σημείωσε ότι ο πρώην πρόεδρος Χασάν Ρουχανί είχε συζητήσει παρόμοιες ρυθμίσεις με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, υποδηλώνοντας ότι δεν πρόκειται για μια νέα ιδέα. Πρόσθεσε επίσης ότι η συμμετοχή του Ιράν στις συνομιλίες του 2015 βασίστηκε στην αναγνώριση του «δικαιώματός του στον εμπλουτισμό».

Η «ανάγκη για πυρηνική ενέργεια» στην περιοχή

Ο Μπακάι δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι η «ανάγκη της περιοχής για πυρηνική ενέργεια για την κατασκευή νέων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας» που απαιτούν «πυρηνικά καύσιμα» ήταν ο κύριος λόγος πίσω από την ιδέα.

Θεωρητικά, η προσφορά της Τεχεράνης να μοιραστεί την πυρηνική τεχνολογία και τα καύσιμα σε αντάλλαγμα για τη συμμετοχή της περιοχής θα έκανε τις γειτονικές χώρες ενδιαφερόμενα μέρη — ένα κίνητρο αλλά και ένα μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης.

Τα ΗΑΕ, για παράδειγμα, λειτουργούν τον πρώτο πλήρως λειτουργικό πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής στον αραβικό κόσμο στο Μπαράκα, αλλά προς το παρόν δεν εμπλουτίζουν ουράνιο. Σε άρθρο που δημοσιεύθηκε το 2023 στο Bulletin of the Atomic Scientists, ο πρώην Ιρανός διαπραγματευτής Σεγίντ Χοσεΐν Μουσαβάν και ο φυσικός του Πρίνστον Φρανκ φον Χίπελ πρότειναν ότι το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι θα μπορούσαν να γίνουν χρηματοδότες και ενδιαφερόμενοι σε ένα τέτοιο κονσόρτσιουμ.

Για να αμβλυνθούν οι ανησυχίες των ΗΠΑ, ο εμπλουτισμός θα μπορούσε να περιοριστεί στο ανώτατο όριο του 3,67% που έχει καθοριστεί από το JCPOA. Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Ματζίντ Ταχτ-Ραβάντσι, δήλωσε ότι οι περιορισμοί στα επίπεδα και τον όγκο του εμπλουτισμού θα μπορούσαν να είναι αποδεκτοί «για περιορισμένο χρονικό διάστημα».

Για να διασφαλιστεί η διαφάνεια, η συμφωνία θα μπορούσε να περιλαμβάνει μόνιμη επιτόπια παρακολούθηση από τις χώρες-εταίρους και διεθνείς οργανισμούς όπως ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας.

Ωστόσο, παραμένει να δούμε αν οι δυνάμεις του Κόλπου θα αποδεχθούν αυτόν τον ρόλο. Η υποστήριξή τους θα μπορούσε να είναι καθοριστική για να πεισθεί η Ουάσιγκτον.

Ο Νικίτα Σμάγκιν, εμπειρογνώμονας σε θέματα ιρανικής εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής, δήλωσε στο Al-Monitor ότι η δυνατότητα παρακολούθησης των ιρανικών εγκαταστάσεων από τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ θα μπορούσε να είναι εφικτή. «Και οι δύο χώρες ενδιαφέρονται να συλλέξουν πληροφορίες για την εσωτερική κατάσταση του Ιράν και τις τεχνολογικές του δυνατότητες», ανέφερε. «Η Τεχεράνη, από την πλευρά της, ελπίζει ότι η συμμετοχή επιπλέον περιφερειακών παραγόντων θα συμβάλει στη σταθεροποίηση και την αξιοπιστία οποιασδήποτε συμφωνίας με τις ΗΠΑ».

Ωστόσο, ο Σμάγκιν απέρριψε ως μη ρεαλιστική την ιδέα των χωρών του Κόλπου να εισάγουν πυρηνικά υλικά από το Ιράν, σημειώνοντας ότι «καμία από αυτές τις χώρες δεν εμπιστεύεται την Ισλαμική Δημοκρατία αρκετά ώστε να εξαρτηθεί από αυτήν σε έναν τόσο ευαίσθητο τομέα». Εάν αυτές οι χώρες προχωρήσουν στα δικά τους πυρηνικά προγράμματα, «όλες θα προτιμούσαν να αναπτύξουν εγχώριες ικανότητες εμπλουτισμού ή, τουλάχιστον, να εισάγουν πυρηνικά υλικά από τις ΗΠΑ ή άλλες χώρες, αντί να εξαρτώνται από το Ιράν».

Ο Σμάγκιν πιστεύει ότι το πρώτο σενάριο — η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ να λειτουργούν ως βοηθητικοί επιθεωρητές — θα μπορούσε να είναι αποδεκτό από την Ουάσινγκτον. Αλλά ακόμη και αυτό, σημείωσε, «δεν αντιμετωπίζει το βασικό ζήτημα στις διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν. Το κύριο σημείο διαφωνίας παραμένει το αν θα επιτραπεί στο Ιράν να εμπλουτίζει ουράνιο».

Είναι βιώσιμο ένα κονσόρτσιουμ;

Σε πρακτικό επίπεδο, η ιδέα αντιμετωπίζει σοβαρά εμπόδια.

Η επιμονή της Τεχεράνης στον εγχώριο εμπλουτισμό, σε συνδυασμό με την εσωτερική πολιτική ακαμψία και την βαθιά ριζωμένη δυσπιστία των περιφερειακών παραγόντων, καθιστά την υλοποίησή της απίθανη. Ακόμη και η τοποθεσία του κονσόρτσιουμ είναι αμφιλεγόμενη: ο Νατσία τόνισε ότι το Ιράν θα αρνηθεί να το φιλοξενήσει οπουδήποτε εκτός από το έδαφός του — «απαραίτητη προϋπόθεση» — και ο ισχυρός μηχανισμός ασφαλείας του θα αντιταχθεί σε εναλλακτικές λύσεις, ακόμη και εντός του Περσικού Κόλπου.

Με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να απειλούν να ενεργοποιήσουν τις κυρώσεις του JCPOA έως τον Ιούνιο, το διπλωματικό παράθυρο κλείνει γρήγορα.

«Υπάρχει αυξημένος πεσιμισμός στο Ιράν σχετικά με την πιθανότητα επίτευξης συμφωνίας, αλλά το πραγματικό ζήτημα είναι ο χρόνος», δήλωσε ο Νατσία. Εάν δεν επιτευχθεί σύντομα συμφωνία, η ευκαιρία ενδέχεται να χαθεί εντελώς.

Πηγή: Pagenews.gr