Η Τουρκία αντιμετωπίζει αυξανόμενο οικονομικό και γεωπολιτικό κόστος, καθώς ο αγωγός πετρελαίου Κερκούκ-Τσεϊχάν, ένας βασικός ενεργειακός διάδρομος που συνδέει τα πετρελαϊκά κοιτάσματα του βόρειου Ιράκ με τη Μεσόγειο, έχει κλείσει για περισσότερο από δύο χρόνια. Οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες και οι πρόσφατες έρευνες υποδηλώνουν ότι η παρατεταμένη διακοπή της λειτουργίας του δεν οφείλεται αποκλειστικά σε διπλωματικά αδιέξοδα ή νομικές διαφορές, αλλά συνδέεται επίσης με φερόμενη διαφθορά που ωφελεί τον στενό κύκλο του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Όπως αναφέρει το Nordic monitor, η λειτουργία του αγωγού μήκους 1.000 χιλιομέτρων, που διαχειρίζεται από κοινού η κρατική εταιρεία αγωγών της Τουρκίας BOTAŞ και η κρατική εταιρεία εμπορίας πετρελαίου του Ιράκ (SOMO), αναστάληκε τον Μάρτιο του 2023, μετά την απόφαση του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου κατά της Τουρκίας για παραβίαση διμερούς συμφωνίας του 1973. Το διαιτητικό δικαστήριο έκρινε ότι η Άγκυρα είχε παράνομα επιτρέψει στην κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση να εξάγει ανεξάρτητα αργό πετρέλαιο μέσω του τερματικού σταθμού του Τσεϊχάν, παρακάμπτοντας τη Βαγδάτη. Το δικαστήριο επιδίκασε στο Ιράκ αποζημίωση ύψους περίπου 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, την οποία η Τουρκία υποχρεώθηκε να καταβάλει.
Ενώ Τούρκοι αξιωματούχοι, μεταξύ των οποίων και ο υπουργός Ενέργειας Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι ο αγωγός είναι τεχνικά έτοιμος να επαναλειτουργήσει, δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος επί τόπου. Η ευρέως δημοσιευμένη επίσκεψη του προέδρου Ερντογάν στη Βαγδάτη το 2024 δεν κατέληξε σε καμία σημαντική εξέλιξη. Παρά την προσοχή των μέσων ενημέρωσης, δεν υπογράφηκε καμία συμφωνία σχετικά με την επαναλειτουργία του αγωγού. Οι αναλυτές θεώρησαν την επίσκεψη ως μια προσπάθεια να αποκατασταθούν οι τεταμένες σχέσεις στον τομέα της ενέργειας, αλλά κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υποδηλώνει τη μειωμένη επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή.
Σύμφωνα με την Επιτροπή Κρατικών Οικονομικών Επιχειρήσεων του τουρκικού κοινοβουλίου, η συνεχιζόμενη αναστολή προκαλεί σοβαρή οικονομική ζημία. Η BOTAŞ συνεχίζει να επιβαρύνεται με μηνιαία έξοδα που εκτιμώνται σε 25 εκατομμύρια δολάρια για την εγγυημένη διακίνηση και συντήρηση ενός αγωγού που δεν μεταφέρει πετρέλαιο από τις αρχές του 2023. Οι νομοθέτες επέκριναν την κυβέρνηση Ερντογάν για την κακή διαχείριση της διαιτητικής διαδικασίας και την αποτυχία της να ακολουθήσει προληπτική διπλωματία για να αποφύγει ή να μετριάσει την απόφαση.
Οικογένεια Ερντογάν
Ωστόσο, το κλείσιμο του αγωγού δεν αφορά μόνο νομικά λάθη ή γραφειοκρατική αδράνεια. Μια έρευνα του Nordic Monitor το 2024 αποκάλυψε ότι η αρχική συμφωνία που επέτρεπε τις εξαγωγές κουρδικού πετρελαίου μέσω του Τσεϊχάν ενίσχυσε άτομα και εταιρείες που συνδέονται με την οικογένεια του Ερντογάν. Η αποκάλυψη περιελάμβανε έγγραφα που έδειχναν πώς οι πληρωμές για το κουρδικό αργό πετρέλαιο διοχετεύονταν μέσω offshore μεσαζόντων, συμπεριλαμβανομένων εταιρειών ενέργειας με αδιαφανή ιδιοκτησιακή δομή που συνδέονταν με το εκτεταμένο δίκτυο του προέδρου.
Αν και το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο (ICC) διέταξε αργότερα την Τουρκία να αποζημιώσει το Ιράκ για αυτές τις παράνομες εξαγωγές, το Nordic Monitor ανέφερε ότι το σχέδιο είχε αποφέρει σημαντικά ιδιωτικά κέρδη στους συνεργάτες του Ερντογάν κατά τη διάρκεια αρκετών ετών. Πηγές που αναφέρονται στην έρευνα δήλωσαν ότι τα οικονομικά οφέλη κατέστησαν πολιτικά δύσκολο για την κυβέρνηση να επιλύσει πλήρως τη διαφορά, ακόμη και μετά την απόφαση του δικαστηρίου. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα η απροθυμία της Τουρκίας να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση για την επαναλειτουργία του αγωγού να συνδέεται όχι μόνο με διπλωματικές εντάσεις, αλλά και με την προστασία προσωπικών οικονομικών συμφερόντων.
Αυτές οι καταγγελίες έχουν πυροδοτήσει τον σκεπτικισμό μεταξύ των Τούρκων βουλευτών. Κατά τη διάρκεια της πιο πρόσφατης συνεδρίασης της Επιτροπής Κρατικών Οικονομικών Επιχειρήσεων στις 24 Ιουνίου 2025, μέλη της αντιπολίτευσης στο κοινοβούλιο ρώτησαν αξιωματούχους της BOTAŞ και του Υπουργείου Ενέργειας για τους λόγους για τους οποίους ο αγωγός παραμένει κλειστός, παρά τους ισχυρισμούς ότι οι τεχνικές επισκευές έχουν ολοκληρωθεί. «Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο αυτός ο αγωγός να μην λειτουργεί», δήλωσε ένας βουλευτής. «Χάνουμε χρήματα κάθε μέρα, και όμως δεν υπάρχει διαφάνεια, δεν υπάρχει λύση και δεν υπάρχει λογοδοσία.
Ποιος ωφελείται πραγματικά από αυτή την καθυστέρηση;» Ο βουλευτής του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Ντενίζ Γιαβούζιιλμάζ δήλωσε στην κοινοβουλευτική επιτροπή ότι η διακοπή της ροής αργού πετρελαίου έχει κοστίσει στην Τουρκία τουλάχιστον 400 εκατομμύρια δολάρια — περίπου 15 δισεκατομμύρια τουρκικές λίρες — σε τέλη διαμετακόμισης. Ο Γιαβούζιιλμάζ αμφισβήτησε επίσης εάν η κυβέρνηση διατηρεί σκόπιμα τον αγωγό κλειστό για να αντισταθμίσει το πρόστιμο 1,5 δισεκατομμυρίου δολαρίων που επιβλήθηκε από το ΔΠΔ.
«Το σχέδιο είναι να παραμείνει ο αγωγός κλειστός για χρόνια, ώστε οι απώλειες από τα μη καταβληθέντα τέλη διαμετακόμισης να εξισορροπήσουν τις ζημίες που οφείλουμε;», ρώτησε. Ζήτησε επίσης πλήρη λογιστική καταγραφή των κερδών που φέρεται να αποκόμισε η Τουρκία διευκολύνοντας τις εξαγωγές πετρελαίου από την κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση χωρίς τη συγκατάθεση της Βαγδάτης. «Ποιος επωφελήθηκε από αυτό; Κέρδισε το τουρκικό κράτος ή εμπλέκονται ιδιωτικές εταιρείες; Πόσα κέρδισαν; Όλη αυτή η διαδικασία παραμένει ένα μαύρο χάος — αδιαφανής και χωρίς λογοδοσία», δήλωσε ο Γιαβούζιιλμάζ.
Η κατάσταση περιπλέκεται από την ανεπίλυτη διαμάχη μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης του Ιράκ στη Βαγδάτη και της κουρδικής περιφερειακής κυβέρνησης στο Ερμπίλ. Η Βαγδάτη επιμένει ότι όλες οι εξαγωγές αργού πετρελαίου πρέπει να διακινούνται μέσω της SOMO, τερματίζοντας ουσιαστικά την δεκαετή ανεξάρτητη εξαγωγική στρατηγική της κουρδικής κυβέρνησης. Η δικαστική απόφαση της Χάγης ενίσχυσε τη θέση της Βαγδάτης και αύξησε την πίεση προς την Τουρκία να σταματήσει τις κουρδικές εξαγωγές, πίεση την οποία η Τουρκία τελικά δέχτηκε, αν και με δισταγμό.
Εν τω μεταξύ, το Ιράκ αναζητά εναλλακτικές οδούς εξαγωγής για να μειώσει την εξάρτησή του από το τουρκικό έδαφος. Τους τελευταίους μήνες, η Βαγδάτη επανέλαβε τις συζητήσεις για τον αγωγό Κερκούκ-Μπανιάς, έναν παλιό διάδρομο διαμετακόμισης που θα μεταφέρει αργό πετρέλαιο προς τη μεσογειακήακτή της Συρίας. Ο αγωγός Μπανιάς, που κατασκευάστηκε αρχικά τη δεκαετία του 1950 αλλά κατέστη μη λειτουργικός λόγω του πολέμου και της παραμέλησης, θα παρέχει άμεση σύνδεση με τις παγκόσμιες αγορές, παρακάμπτοντας πλήρως το Τσεϊχάν. Ιρακινοί αξιωματούχοι έχουν πραγματοποιήσει συνομιλίες με τους Σύρους ομολόγους τους και, σύμφωνα με πληροφορίες, βρίσκονται σε εξέλιξη προκαταρκτικές τεχνικές μελέτες. Εάν ολοκληρωθεί, ο νέος αγωγός θα μπορεί να μεταφέρει πάνω από 300.000 βαρέλια την ημέρα, μειώνοντας σημαντικά τον ρόλο της Τουρκίας στην ενεργειακή εφοδιαστική της περιοχής.
Πηγή: Pagenews.gr