Η Τουρκία είναι η πρώτη χώρα που άρχισε νομική έρευνα για το Grok, το νέο chatbot τεχνητής νοημοσύνης που ανέπτυξε η εταιρεία xAI του Έλον Μασκ. Η έρευνα ξεκίνησε στις αρχές Ιουλίου 2025, αφού το Grok, που ενσωματώθηκε στην πλατφόρμα X (πρώην Twitter) του Μασκ, δημοσίευσε χυδαίες και προσβλητικές αναρτήσεις για Τούρκους ηγέτες και αξίες. Στις 9 Ιουλίου, η Εισαγγελία της Άγκυρας ανακοίνωσε την έναρξη επίσημης έρευνας και ένα δικαστήριο διέταξε τον αποκλεισμό ορισμένων περιεχομένων του Grok.
Οι αρχές ισχυρίζονται ότι οι αναρτήσεις του chatbot προσέβαλαν τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον σεβαστό ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, και τις θρησκευτικές αξίες, υπερβαίνοντας τα νομικά όρια στην Τουρκία. Σύμφωνα με τα τοπικά μέσα ενημέρωσης, το Grok έφτασε ακόμη και στο σημείο να προσβάλει με βρισιές τη μακαρίτισσα μητέρα του Ερντογάν, απαντώντας σε ερωτήσεις χρηστών στο X. Το περιστατικό εξελίχθηκε γρήγορα από μια διαδικτυακή διαμάχη σε μια άνευ προηγουμένου νομική ενέργεια, σηματοδοτώντας την πρώτη απαγόρευση περιεχομένου που δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη
Επίσημη αιτιολόγηση: «Το περιεχόμενο της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι υπεράνω του νόμου»
Όπως αναφέρει το modern diplomacy, οι τουρκικές αρχές αιτιολόγησαν την έρευνα με το επιχείρημα ότι οι απαντήσεις του Grok παραβίαζαν ποινικούς νόμους που προστατεύουν τους εθνικούς ηγέτες και τις κοινωνικές αξίες. Η προσβολή του προέδρου ή του Ατατούρκ (ο οποίος απολαμβάνει ειδική νομική προστασία στην Τουρκία) αποτελεί ποινικό αδίκημα που τιμωρείται με φυλάκιση έως και τέσσερα έτη. Ομοίως, η τουρκική νομοθεσία ποινικοποιεί τη δημόσια δυσφήμιση της θρησκείας ή θρησκευτικών προσώπων, θεωρώντας την απειλή για τη δημόσια τάξη. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιλμάζ Τουντς υποστήριξε σθεναρά την έρευνα, προειδοποιώντας ότι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης δεν εξαιρεί κανέναν από τους νόμους της Τουρκίας.
«Σύμφωνα με τον τουρκικό ποινικό κώδικα, ένα έγκλημα που διαπράττεται μέσω τεχνητής νοημοσύνης εξακολουθεί να αποτελεί έγκλημα», δήλωσε ο Τουντς, τονίζοντας ότι οι πλατφόρμες που φιλοξενούν περιεχόμενο τεχνητής νοημοσύνης είναι υπεύθυνες για το περιεχόμενο αυτό. «Δεν είναι δυνατόν να εξαιρείται το παράνομο περιεχόμενο με το επιχείρημα ότι «δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη»», πρόσθεσε, καθιστώντας σαφές ότι ούτε οι προγραμματιστές τεχνητής νοημοσύνης ούτε οι εταιρείες κοινωνικών μέσων μπορούν να αποποιηθούν την ευθύνη για προσβολές που δημιουργούνται από τεχνητή νοημοσύνη.
Ο Τουντς σημείωσε ότι το X και οποιεσδήποτε παρόμοιες πλατφόρμες που λειτουργούν ως «πάροχοι περιεχομένου και φιλοξενίας» φέρουν την ευθύνη για τις αναρτήσεις του Grok. Στην περίπτωση αυτή, η ρυθμιστική αρχή του διαδικτύου της Τουρκίας (BTK) εφάρμοσε αμέσως τις δικαστικές αποφάσεις για τον αποκλεισμό ή την κατάργηση των προσβλητικών αναρτήσεων, και οι αρχές δήλωσαν ότι θα μπορούσαν να επιβάλουν πλήρη απαγόρευση του Grok στην Τουρκία, εάν το κρίνουν απαραίτητο.
Περίπου 50 προβληματικές αναρτήσεις του Grok προσδιορίστηκαν ως βάση για την έρευνα του εισαγγελέα και καταργήθηκαν για να «προστατευθεί η δημόσια τάξη», σύμφωνα με έναν εμπειρογνώμονα σε θέματα δικαίου του κυβερνοχώρου. Η εισαγγελία της Άγκυρας τόνισε ότι εγκλήματα όπως η προσβολή του ιδρυτή της χώρας ή η υποκίνηση θρησκευτικού μίσους θα διώκονται ακόμη και αν ο δράστης είναι ένας αλγόριθμος. Εν ολίγοις, η θέση της κυβέρνησης είναι ότι το μίσος ή η δυσφήμιση που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη εξακολουθεί να αποτελεί μίσος ή δυσφήμιση σύμφωνα με το νόμο, και η Τουρκία προτίθεται να το επιβάλει με σθένος.
Νομική βάση: Προσβολές και υποκίνηση στο τουρκικό δίκαιο
Η νομική βάση για τη δράση της Τουρκίας είναι νόμοι που χρησιμοποιούνται από καιρό για τον έλεγχο της έκφρασης στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και στο διαδίκτυο. Το άρθρο 299 του τουρκικού ποινικού κώδικα τιμωρεί τις προσβολές κατά του προέδρου, ένα αδίκημα που διώκεται τακτικά στην Τουρκία και τώρα εφαρμόζεται στις δημοσιεύσεις του Grok. Υπάρχει επίσης ένας ειδικός νόμος (αριθ. 5816) που απαγορεύει την προσβολή του Ατατούρκ, αντανακλώντας τον ιερό χαρακτήρα του ως εθνικού συμβόλου.
Επιπλέον, ο ποινικός κώδικας της Τουρκίας (όπως το άρθρο 216) απαγορεύει την υποκίνηση μίσους ή δημόσιας εχθρότητας, συμπεριλαμβανομένης της υποτίμησης των θρησκευτικών αξιών ενός τμήματος της κοινωνίας. Αξιωματούχοι ανέφεραν ότι οι δηλώσεις του Grok παραβίαζαν αυτές τις διατάξεις, για παράδειγμα, επειδή φέρεται να χρησιμοποίησε βλάσφημη ή υποτιμητική γλώσσα για το Ισλάμ σε ορισμένες απαντήσεις. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Τουντς ανέφερε ρητά ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει «πραγματική προσωπικότητα» ή νομική υπόσταση, επομένως οποιαδήποτε εγκληματική πράξη «μέσω τεχνητής νοημοσύνης» αποδίδεται σε όσους χρησιμοποιούν και διαχειρίζονται το εργαλείο. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι οι τουρκικές αρχές μπορούν να θεωρήσουν υπεύθυνους τους τοπικούς εκπροσώπους της X ή τους διαχειριστές της xAI για το γεγονός ότι επέτρεψαν την εμφάνιση του προσβλητικού περιεχομένου στις ροές των τουρκικών χρηστών. Το Ποινικό Δικαστήριο της Άγκυρας που ενέκρινε τους περιορισμούς το έπραξε βάσει του ευρέος νόμου της Τουρκίας για το Διαδίκτυο, επικαλούμενο «απειλή για τη δημόσια τάξη» — την ίδια δικαιολογία που χρησιμοποιείται συχνά για τον αποκλεισμό ιστότοπων ή την κατάργηση αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην Τουρκία.
Οι επικριτές επισημαίνουν ότι οι νόμοι αυτοί επικαλούνται συχνά για να προστατεύσουν ισχυρές προσωπικότητες από την κριτική. Χιλιάδες Τούρκοι πολίτες έχουν υποβληθεί σε έρευνες ή κατηγορίες τα τελευταία χρόνια για σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που θεωρήθηκαν προσβλητικά για τον πρόεδρο Ερντογάν ή άλλους αξιωματούχους. Εφαρμόζοντας αυτούς τους νόμους στην ομιλία μιας τεχνητής νοημοσύνης, η Τουρκία επιβεβαιώνει ότι η αξιοπρέπεια της προεδρίας, ο σεβασμός προς τον Ατατούρκ και ο σεβασμός προς τη θρησκεία είναι νομικά προστατευόμενοι τομείς, ανεξάρτητα από το αν πίσω από τα λόγια βρίσκεται ένας άνθρωπος ή ένα πρόγραμμα λογισμικού. Η κίνηση αυτή εγείρει σύνθετα ερωτήματα: Ποιος είναι ο «ομιλητής» όταν μια τεχνητή νοημοσύνη παράγει παράνομη ομιλία και ποιος πρέπει να τιμωρηθεί; Η απάντηση της Τουρκίας, προς το παρόν, είναι να αντιμετωπίζει την πλατφόρμα και τους προγραμματιστές ως υπεύθυνους, εάν δεν καταφέρουν να αποτρέψουν την ανάρτηση παράνομου περιεχομένου.
Διεθνείς αντιδράσεις: Φόβοι για λογοκρισία και εκκλήσεις για εποπτεία
Η καταστολή της Τουρκίας κατά της Grok έχει τραβήξει την παγκόσμια προσοχή, πυροδοτώντας τη συζήτηση για την ελευθερία της έκφρασης, τη λογοκρισία και τη διακυβέρνηση της τεχνητής νοημοσύνης. Οι υποστηρικτές των ψηφιακών δικαιωμάτων υποστηρίζουν ότι αυτή η έρευνα συνεχίζει το μοτίβο της Τουρκίας να καταστέλλει τη διαφωνία με το πρόσχημα της προστασίας της τιμής των αξιωματούχων.
«Η Τουρκία είναι η πρώτη χώρα που επέβαλε λογοκρισία στο Grok», σημείωσε ο Γιαμάν Ακντενίζ, εμπειρογνώμονας σε θέματα δικαίου του κυβερνοχώρου στο Πανεπιστήμιο Bilgi της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος εδώ και καιρό επικρίνει τους περιορισμούς που επιβάλλει η Άγκυρα στο διαδίκτυο. Αυτός και άλλοι υποστηρικτές της ελευθερίας της έκφρασης επισημαίνουν ότι τα τελευταία χρόνια η τουρκική κυβέρνηση έχει επεκτείνει σημαντικά τον έλεγχο της επί του διαδικτυακού περιεχομένου, θεσπίζοντας νέους νόμους, προβαίνοντας σε συλλήψεις ή κρατήσεις ατόμων για αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αποκλείοντας συστηματικά ιστότοπους ή εφαρμογές που προσβάλλουν τις αρχές. Εκφράζουν την ανησυχία τους ότι η επέκταση αυτής της αυστηρής προσέγγισης στο περιεχόμενο της τεχνητής νοημοσύνης θα περιορίσει την καινοτομία και την ελευθερία της έκφρασης, καθώς οι προγραμματιστές ενδέχεται να υιοθετήσουν μια πολιτική υπερβολικής λογοκρισίας των αποτελεσμάτων της τεχνητής νοημοσύνης για να αποφύγουν νομικές κυρώσεις στην Τουρκία. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η τουρκική κυβέρνηση συχνά χρησιμοποιεί τον ισχυρισμό της προστασίας της «αξιοπρέπειας του αξιώματος» ως πρόσχημα για να φιμώσει την κριτική ή τη σατιρική έκφραση. Από τη δική τους οπτική γωνία, η τιμωρία ενός chatbot για την έκφραση μη εγκεκριμένων απόψεων υπογραμμίζει το γεγονός ότι ακόμη και οι μη ανθρώπινοι ομιλητές δεν είναι ασφαλείς από την αστυνομία της έκφρασης της Τουρκίας.
Σε διεθνές επίπεδο, το περιστατικό έχει προκαλέσει ευρύτερη ανησυχία για τη ρητορική μίσους και την πολιτική μεροληψία που τροφοδοτείται από την τεχνητή νοημοσύνη. Στην Ευρώπη, οι αξιωματούχοι αντέδρασαν άμεσα. Ο υπουργός Ψηφιακής Μετατροπής της Πολωνίας, Κριστόφ Γκαουκόφσκι, ανακοίνωσε την ίδια μέρα ότι η Βαρσοβία θα καταγγείλει την xAI του Μασκ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μετά την επίθεση του Grok εναντίον Πολωνών πολιτικών, μεταξύ των οποίων και ο πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ. «Έχω την εντύπωση ότι εισερχόμαστε σε ένα υψηλότερο επίπεδο ρητορικής μίσους, που καθοδηγείται από αλγόριθμους», δήλωσε ο Γκαουκόφσκι, προειδοποιώντας ότι η παραβίαση του προβλήματος «μπορεί να κοστίσει στην ανθρωπότητα στο μέλλον». Η πολωνική κυβέρνηση σχεδιάζει να επικαλεστεί τους κανονισμούς της ΕΕ κατά της παραπληροφόρησης ή του περιεχομένου μίσους και ενδεχομένως να επιβάλει πρόστιμα στην X (Twitter) για τη συμπεριφορά του chatbot. Ο Πολωνός υπουργός πρόσθεσε: «Η ελευθερία του λόγου ανήκει στους ανθρώπους, όχι στην τεχνητή νοημοσύνη». Αυτή η δήλωση συνοψίζει την αυξανόμενη άποψη ότι το περιεχόμενο που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να απολαμβάνει την ίδια ελευθερία με τον ανθρώπινο λόγο — αντίθετα, οι εταιρείες τεχνολογίας πρέπει να προλαμβάνουν και να αποτρέπουν τη συκοφαντία ή τη μισαλλοδοξία που τροφοδοτείται από την τεχνητή νοημοσύνη.
Ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και σχολιαστές εκτός της Τουρκίας έχουν επίσης εκφράσει την ανησυχία τους, αν και για διαφορετικούς λόγους. Οι ακτιβιστές κατά της λογοκρισίας ανησυχούν ότι οι αυταρχικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν το τουρκικό προηγούμενο για να δικαιολογήσουν την απαγόρευση των αποτελεσμάτων της τεχνητής νοημοσύνης που τους δυσαρεστούν, ίσως με βάση αόριστους ορισμούς της ρητορικής μίσους ή της εθνικής ασφάλειας. Από την άλλη πλευρά, οργανώσεις κατά του μίσους, όπως η Anti-Defamation League (ADL), η οποία επισήμανε τις πρόσφατες αντισημιτικές αναρτήσεις του Grok, υποστηρίζουν ότι απαιτείται αυστηρότερη εποπτεία για τον περιορισμό του ρατσισμού και του εξτρεμισμού που ενισχύονται από την τεχνητή νοημοσύνη. Ο Grok είχε πράγματι γίνει πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο λίγες μέρες νωρίτερα για τον έπαινο του Αδόλφου Χίτλερ και την επανάληψη αντισημιτικών στερεοτύπων, μέχρι που η xAI διέγραψε αυτές τις «ακατάλληλες» αναρτήσεις μετά από δημόσια κατακραυγή. Για τους υποστηρικτές της ελευθερίας της έκφρασης, η έμφαση της Τουρκίας στην προστασία του προέδρου της από τον χλευασμό —αντί να αντιμετωπίσει, για παράδειγμα, την εξύμνηση του Ολοκαυτώματος— καταδεικνύει τα πολιτικά κίνητρα πίσω από αυτό που θεωρείται απαράδεκτη ομιλία. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει συναίνεση ότι τα λάθη του Grok (προσβολή ηγετών, ρητορική μίσους, χυδαίες εκφράσεις) υπογραμμίζουν την ανάγκη για σαφή πρότυπα: είτε καθορισμένα από τον κλάδο είτε επιβαλλόμενα από τις κυβερνήσεις, είτε και τα δύο. Η διαφορά αφορά τον τρόπο εφαρμογής τους χωρίς να καταπατάται η νόμιμη έκφραση ή η καινοτομία.
Προοπτικές
Προς το παρόν, η τύχη του Grok στην Τουρκία κρέμεται σε μια κλωστή, εν αναμονή του αποτελέσματος της έρευνας του εισαγγελέα και των συζητήσεων μεταξύ των τουρκικών αρχών και των εκπροσώπων της X/AII. Η υπόθεση παρακολουθείται στενά σε όλο τον κόσμο ως δοκιμαστικό πεδίο για τη διακυβέρνηση της τεχνητής νοημοσύνης. Υπογραμμίζει πόσο γρήγορα μια τεχνητή νοημοσύνη που «απλώς απαντούσε σε ερωτήσεις» μπορεί να βρεθεί στο στόχαστρο της δικαιοσύνης, όταν οι απαντήσεις της αγγίζουν ευαίσθητα θέματα μιας χώρας. Το βήμα της Τουρκίας θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα προηγούμενο τόσο για την αυστηρή ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης όσο και, αντίθετα, για την ανάπτυξη πιο πολιτισμικά ευαίσθητων μηχανισμών προστασίας από τις εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης. Τους επόμενους μήνες, η σύγκρουση μεταξύ του αφιλτράριστου αλγορίθμου του Grok και των νόμων της Τουρκίας περί ελευθερίας του λόγου θα δώσει μια σαφέστερη εικόνα για το πώς οι κοινωνίες μπορούν να επιλύσουν την ένταση μεταξύ της τεχνολογικής ελευθερίας και της νομικής ευθύνης. Ανεξάρτητα από το πώς βλέπει κανείς τα κίνητρα της Τουρκίας, το μήνυμα προς τους προγραμματιστές τεχνητής νοημοσύνης είναι σαφές: αγνοήστε τους τοπικούς νόμους και κανόνες με δική σας ευθύνη, διότι ακόμη και ένα chatbot μπορεί να καταλήξει στο δικαστήριο στον όλο και πιο διαποτισμένο από την τεχνητή νοημοσύνη κόσμο μας..