Πώς ο πόλεμος του Ισραήλ δίνει πλεονέκτημα στην Τουρκία έναντι του Ιράν

Μετά τον πόλεμο με το Ισραήλ, ένα πληγωμένο Ιράν ανοίγει νέες πόρτες για την Τουρκία από το Ιράκ έως τον Καύκασο, αλλά η προώθηση της ατζέντας της θα μπορούσε να αναζωπυρώσει την αντιπαλότητα μεταξύ των δύο χωρών

Ο πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Ιράν έδωσε στην Άγκυρα και την Τεχεράνη την ευκαιρία να παραμερίσουν δημοσίως την αντιπαλότητά τους, αλλά η ηρεμία ενδέχεται να μην διαρκέσει, καθώς ένα αποδυναμωμένο Ιράν θα μπορούσε να δώσει στην Τουρκία την ευκαιρία να προωθήσει τα δικά της σχέδια, εντείνοντας τον μακροχρόνιο ανταγωνισμό τους στην περιοχή

Όπως αναφέρει το al monitor, παρά την προσωρινή χαλάρωση των εντάσεων, η υποκείμενη αντιπαλότητα μεταξύ Τουρκίας και Ιράν παραμένει βαθιά ριζωμένη, διαμορφωμένη από δεκαετίες ανταγωνιστικών φιλοδοξιών για περιφερειακή κυριαρχία στην πολιτική, την ασφάλεια και τα οικονομικά πλεονεκτήματα.

Οι στρατιωτικές ήττες του Ιράν από το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δημιουργήσει μια ευκαιρία για την Τουρκία να προωθήσει τους στρατηγικούς της στόχους, ιδίως σε βασικούς τομείς όπως το Ιράκ, η Συρία και ο Νότος Καύκασος, αλλά η ανθεκτικότητα της Τεχεράνης και η ικανότητά της να αξιοποιεί δίκτυα πληρεξουσίων θα μπορούσαν να αποτελέσουν εμπόδια στο δρόμο της Άγκυρας.

Αντιπαλότητα που διαρκεί γενιές

Παρά τις δεκαετίες σχετικά σταθερών εμπορικών δεσμών, η κυρίως σουνιτική Τουρκία και το σιιτικό Ιράν βρίσκονται εδώ και καιρό σε γεωπολιτική αντιπαλότητα.

«Πάντα ήταν θέμα ποιος είναι η κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή μεταξύ της Μεσογείου και του Ευφράτη», δήλωσε ο Αλί Βαέζ, διευθυντής του προγράμματος για το Ιράν και ανώτερος σύμβουλος του προέδρου της International Crisis Group, στο Al-Monitor. «Αυτή είναι η αρένα ανταγωνισμού μεταξύ των δύο πλευρών, κυριολεκτικά για γενιές».

Η Άγκυρα ιστορικά αντιμετωπίζει με καχυποψία τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Τεχεράνης, ιδίως τη χρήση αντιπροσώπων για την επέκταση της επιρροής της στο Ιράκ, τη Συρία και πέραν αυτών.

Η αντιπαλότητα εντάθηκε μετά τις αρχές της δεκαετίας του 2010, όταν η Τουρκία, υπό τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, άρχισε να ακολουθεί πιο φιλόδοξες περιφερειακές πολιτικές και έγινε ένθερμος υποστηρικτής των λαϊκών εξεγέρσεων κατά των αυταρχικών καθεστώτων της περιοχής. Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία αναδείχθηκε ως ο κύριος υποστηρικτής των ένοπλων ομάδων της αντιπολίτευσης στη Συρία που πολεμούν κατά της υποστηριζόμενης από το Ιράν κυβέρνησης του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ.

Ένα από τα χαμηλότερα σημεία στις εντάσεις για τη Συρία ήρθε μετά την ανατροπή της δυναστείας Άσαντ στα τέλη Δεκεμβρίου 2024. Σε μια σπάνια δημόσια επίπληξη της Τεχεράνης, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χάκαν Φιντάν κατηγόρησε το Ιράν ότι υποστηρίζει τις κυρίαρχες κουρδικές ομάδες στη βόρεια Συρία, τις οποίες η Άγκυρα θεωρεί απειλή για την εθνική της ασφάλεια.

«Αν δεν θέλετε να σας πετροβολούν τα παράθυρα, τότε δεν πρέπει να πετροβολείτε τα παράθυρα των άλλων», είπε ο Φιντάν, σε μια ελαφρώς συγκεκαλυμμένη προειδοποίηση. Η Τεχεράνη απάντησε με επίσημη διπλωματική διαμαρτυρία για τις δηλώσεις του Φιντάν.

Η ισραηλινή επίθεση κατά του Ιράν που ξεκίνησε στις 13 Ιουνίου και ο 12ήμερος πόλεμος που ακολούθησε προκάλεσαν μια αλλαγή στην Άγκυρα, η οποία καταδίκασε το Ισραήλ και υπερασπίστηκε το δικαίωμα του Ιράν στην αυτοάμυνα.

Οι αναλυτές πιστεύουν ότι η αποδυναμωμένη θέση της Τεχεράνης μετά τον πόλεμο — που σηματοδοτήθηκε από την κατάρρευση των αεροπορικών αμυντικών της συστημάτων, τις αμερικανικές επιθέσεις κατά των πυρηνικών της εγκαταστάσεων και την εξάντληση του οπλοστασίου βαλλιστικών πυραύλων της — θα μπορούσε να δώσει περιθώρια στην Άγκυρα να προωθήσει την περιφερειακή της ατζέντα.

«Το Ιράν θα πρέπει να θέσει προτεραιότητες στους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του», δήλωσε ο Γκρέγκορι Μπρου, ανώτερος αναλυτής της Eurasia Group, στο Al-Monitor. «Θα πρέπει να διαθέσει περισσότερους πόρους για την ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας και την ανασυγκρότηση των πυραυλικών και πυρηνικών προγραμμάτων του».

Η προφανής ευκαιρία για την Άγκυρα, ωστόσο, ενέχει επίσης τον κίνδυνο να αναζωπυρώσει τις εντάσεις μεταξύ Ιράν και Τουρκίας.

Πιθανές εστίες έντασης

Το Ιράκ είναι ένα από τα πιο πιθανά σημεία ανάφλεξης στην μεταβαλλόμενη ισορροπία μεταξύ Ιράν και Τουρκίας. Και τα δύο κράτη ανταγωνίζονται για επιρροή στη Βαγδάτη, και η Τουρκία έχει ενισχύσει σημαντικά τη συνεργασία της τα τελευταία δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια της θητείας του πρωθυπουργού Μοχάμεντ Σιά αλ-Σουντάνι.

Παρά την αυξημένη εμπλοκή της Τουρκίας, ωστόσο, το Ιράν εξακολουθεί να έχει το πάνω χέρι όσον αφορά το Ιράκ, ενισχυμένο από περίπου δύο δεκαετίες στενών πολιτικών δεσμών και ένα εκτεταμένο δίκτυο σιιτικών πολιτοφυλακών μετά την ανατροπή του προέδρου Σαντάμ Χουσεΐν το 2003.

«Το Ιράκ θα παραμείνει προτεραιότητα σε θέματα ασφάλειας και το Ιράν δεν θα εγκαταλείψει τους συμμάχους του εκεί, αν και ενδέχεται να διαθέσει λιγότερους πόρους για την υποστήριξή τους», δήλωσε ο Μπρου.

Η επέκταση της επιρροής της Τουρκίας στο Ιράκ έρχεται σε σύγκρουση με το Ιράν σε διάφορα μέτωπα, συμπεριλαμβανομένης της προσπάθειας της Άγκυρας να φέρει πιο κοντά τη Βαγδάτη και τη Δαμασκό, μια πρωτοβουλία που η Τεχεράνη αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό.

«Το Ιράν ενδέχεται να μην υποδεχτεί με ενθουσιασμό τις προσπάθειες ενίσχυσης των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας, Ιράκ και Συρίας», δήλωσε ο Μπιλγκάι Ντουμάν, ανεξάρτητος Τούρκος αναλυτής που ασχολείται εκτενώς με τις ιρακινοτουρκικές σχέσεις.

Ο Σουντάνι συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Συρίας Αχμέντ αλ-Σαράα στη Ντόχα στις 16 Απριλίου, σε μια πρώτη δημόσια συνάντηση μεταξύ των δύο από την ανατροπή του Άσαντ. Οι στενότερες σχέσεις μεταξύ Βαγδάτης και Δαμασκού απειλούν να περιθωριοποιήσουν την περιφερειακή επιρροή της Τεχεράνης, ενισχύοντας τις σχέσεις με τους Άραβες. Υπό τον Άσαντ, η Δαμασκός αποτελούσε μέρος του λεγόμενου σιιτικού ημισελήνου, που συνέδεε το Ιράν με τους σιίτες συμμάχους του στο Ιράκ, τη Συρία και τον Λίβανο. Ο Σαράα, ο οποίος ηγήθηκε της σουνιτικής ισλαμιστικής πολιτοφυλακής Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ στην ανατροπή του Άσαντ, επικεντρώνεται περισσότερο στην αποκατάσταση των σχέσεων με τις αραβικές χώρες.

Διαδρόμοι υψηλού κινδύνου

Μια άλλη πηγή έντασης μεταξύ του Ιράν και της Τουρκίας είναι η προσπάθεια της Άγκυρας να αναπτύξει στρατηγικούς διαδρόμους μεταφοράς στο Ιράκ και τον Νότιο Καύκασο, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να αναδιαμορφώσουν τις περιφερειακές εμπορικές οδούς.

Το έργο «Development Road» στο Ιράκ, ένα εκτεταμένο έργο υποδομής, ύψους 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, έχει ως στόχο να συνδέσει τη νότια ιρακινή επαρχία της Βασόρας με την Τουρκία με 1.275 χιλιόμετρα οδικών και σιδηροδρομικών δικτύων. Το έργο έχει την υποστήριξη τόσο του Κατάρ όσο και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

«Είναι απίθανο το Ιράν να είναι ευχαριστημένο με μια διαδικασία στην οποία η Τουρκία αυξάνει την οικονομική της παρουσία», πρόσθεσε ο Ντουμάν.

Ο διάδρομος Ζανγκεζούρ, μια μακροχρόνια στρατηγική φιλοδοξία της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν, αποτελεί ένα άλλο σημείο τριβής στην αντιπαλότητα της Άγκυρας με την Τεχεράνη. Η συγκοινωνιακή σύνδεση θα ενώνει το Αζερμπαϊτζάν με την εξκλάβια περιοχή του Ναχτσεβάν, στα σύνορα με την Τουρκία, μέσω της Συουνίκ, της νοτιότερης επαρχίας της Αρμενίας.

Εάν δημιουργηθεί, ο διάδρομος θα διακόψει τη χερσαία σύνδεση του Ιράν με την Αρμενία, μια κρίσιμη εμπορική οδό, και θα τοποθετήσει επίσης την Τουρκία σε ένα στρατηγικό σημείο συμφόρησης που ελέγχει τις χερσαίες εμπορικές οδούς από την Τουρκία προς την Κεντρική Ασία και την Κίνα.

«Φοβούνται την εμφάνιση ενός τουρκικού τόξου στα βόρεια», δήλωσε ο Βαέζ, αναφερόμενος στην ηγεσία της Τεχεράνης. «Και αυτός είναι ο μεγαλύτερος φόβος του Ιράν».

Η Αρμενία αντιτίθεται εδώ και καιρό στον διάδρομο, αλλά η πρόσφατη δυναμική στις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν έχει ενισχύσει τις εικασίες ότι η Αρμενία ενδέχεται τελικά να μαλακώσει τη στάση της.

Ο άγνωστος παράγοντας των Κούρδων

Σύμφωνα με τον Βαέζ, αν η Τουρκία προχωρήσει με τον διάδρομο Ζανγκεζούρ, το Ιράν δεν είναι χωρίς διαπραγματευτικό ατού.

Αν η Τουρκία δει αυτή τη στιγμή ευπάθειας του Ιράν ως ευκαιρία για να δημιουργήσει τον διάδρομο Ζανγκέζουρ, είπε ο Βαέζ, «το Ιράν μπορεί να δει την κουρδική κάρτα ως ένα χαρτί που μπορεί να παίξει εναντίον της Τουρκίας».

Τόσο η Τουρκία όσο και το Ιράν θεωρούν τον κουρδικό αυτονομισμό απειλή για την εδαφική τους ακεραιότητα, αλλά αυτό δεν εμπόδισε ποτέ κανένα από τα δύο να εκμεταλλευτεί τον κουρδικό πληθυσμό του άλλου όταν αυτό εξυπηρετούσε τα συμφέροντά του.

Η Άγκυρα επικρίνει εδώ και καιρό την Τεχεράνη για την ανεπαρκή συνεργασία της κατά του παράνομου Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK) και για την περιστασιακή συντονισμένη δράση της με τις πολιτοφυλακές που συνδέονται με το PKK, ιδίως στο Σιντζάρ του Ιράκ, όταν οι ενέργειές τους συνάδουν με τα συμφέροντα του Ιράν αλλά αντιβαίνουν σε αυτά της Τουρκίας.

Το PKK μάχεται εναντίον της Τουρκίας για περισσότερα από σαράντα χρόνια, επιδιώκοντας την αυτοδιοίκηση των Κούρδων στη χώρα, αλλά τον Μάιο ανακοίνωσε το τέλος του ένοπλου αγώνα του.

Η ειρηνευτική διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ της Άγκυρας και του PKK, η οποία σηματοδότησε μια συμβολική αρχή της αποστράτευσης της μαχητικής ομάδας νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, ενδέχεται να τεθεί σε κίνδυνο αν το Ιράν αναλάβει τον ρόλο του σπασίκλα.

Ωστόσο, μετά τον πρόσφατο πόλεμο, το ιρανικό καθεστώς, επιφυλακτικό απέναντι σε ξένες παρεμβάσεις που εκμεταλλεύονται την τρέχουσα εσωτερική και εξωτερική του αδυναμία, ενδέχεται να είναι πιο διατεθειμένο να συνεργαστεί με την Τουρκία από ό,τι στο παρελθόν.

«Η αντίληψη του Ιράν είναι ότι μεγάλο μέρος της ατζέντας του Ισραήλ είναι η αποσταθεροποίηση του καθεστώτος και η ώθηση της χώρας σε εμφύλιο πόλεμο κατά μήκος εθνοθρησκευτικών διαχωριστικών γραμμών», εξήγησε ο Βαέζ.

Πηγή: Pagenews.gr