Εάν το ναυάγιο της ευρωπαϊκής αποστολής στη Βεγγάζη την περασμένη Τρίτη απέδειξε κάτι, αυτό είναι ότι η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν παρέχει από μόνη της λύσεις σε χώρες όπως η Λιβύη. Το γεγονός ότι η αποτυχία των Ευρωπαίων να βρουν έναν αποτελεσματικό τρόπο συνεννόησης με τις αρχές της Βεγγάζης καταγράφηκε μόλις δύο ημέρες μετά την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, ο οποίος είχε συναντήσεις όχι μόνο με τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, αλλά και με τους τρεις γιους του, οι οποίοι διαχειρίζονται κρίσιμους τομείς της εξουσίας στην Ανατολική Λιβύη, ενισχύει την άποψη ότι η Ελλάδα θα πρέπει να εντείνει την παρουσία της στην περιοχή.
Πρακτικά, η νέα προσπάθεια της Αθήνας καταγράφεται σχεδόν δύο χρόνια μετά το 2023 και το τραυματικό σοκ που υπέστη τότε η ελληνική πλευρά από τον βίαιο θάνατο πέντε Ελλήνων, οι οποίοι βρίσκονταν στη Βεγγάζη στο πλαίσιο συνοδείας ανθρωπιστικής βοήθειας προς την πληγείσα από τον τυφώνα «Daniel» Ντέρνα. Η Άγκυρα φαίνεται να έχει εκμεταλλευτεί αυτό το χρονικό «παράθυρο» ευκαιρίας για να ανοίξει διαύλους επικοινωνίας με τον Χαφτάρ, ισχυρό άνδρα της Ανατολικής Λιβύης και στρατάρχη των δυνάμεων του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA). Οι δίαυλοι της Άγκυρας φαίνεται ότι διευκολύνθηκαν και λόγω της ειδικής, αν και ασταθούς, σχέσης που έχει αναπτύξει με τη Μόσχα, η οποία παραδοσιακά στηρίζει τον Χαφτάρ και τις δυνάμεις του.
Η τουρκική διείσδυση στην περιοχή ξεκίνησε περίπου πριν από δύο χρόνια, όταν, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των επιπτώσεων του τυφώνα «Daniel», οι τουρκικές αρχές εγκατέστησαν στην Ντέρνα ένα πρόχειρο νοσοκομείο εκστρατείας. Συνολικά, σχεδόν 400 άτομα συμμετείχαν στις δραστηριότητες αυτές, περιλαμβάνοντας ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, καθώς και εργολάβους.
Κατά τον πρώτο χρόνο της παρουσίας τους, τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες ανέλαβαν σημαντικά συμβόλαια τόσο στην Ντέρνα όσο και στην Βεγγάζη. Τον Νοέμβριο του 2024, οι Τούρκοι κατάφεραν να ανοίξουν προξενείο στη Βεγγάζη, ένα προνόμιο που μέχρι πρότινος κατείχαν ελάχιστες χώρες, όπως η Ελλάδα, η Κίνα, η Ιταλία και η Αίγυπτος.
Ελληνικές ανησυχίες
Αυτή η εξαιρετικά δυσμενής πραγματικότητα έχει οδηγήσει την ελληνική πλευρά σε μια σειρά από στρατηγικές κινήσεις με σκοπό την αποδέσμευση αποφάσεων που δεν είναι πρόσφατες. Στην πραγματικότητα, το «πακέτο» που προετοιμάζει η Αθήνα για να ανταποκριθεί στις ανάγκες του Χαφτάρ έχει καθυστερήσει κατά δύο έτη. Ωστόσο, είναι επιτακτική η ανάγκη να αποκατασταθούν οι σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Βεγγάζης. Η πλευρά του Χαφτάρ εκδηλώνει ενδιαφέρον για συνεργασία με την Ελλάδα, προκειμένου να αποκατασταθούν ελλείψεις σε θεμελιώδη έργα υποδομής, όπως τα δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης και ηλεκτροδότησης, ο βιολογικός καθαρισμός υδάτων και η ανακύκλωση.
Επιπλέον, έχουν υποβληθεί συγκεκριμένα αιτήματα στον τομέα της στρατιωτικής βοήθειας, τα οποία είχαν προηγουμένως αγνοηθεί, όπως η παροχή τζιπ για τον έλεγχο των χερσαίων συνόρων στα νότια της Λιβύης. Φαίνεται ότι η Αθήνα δεν έχει πλέον λόγο να καθυστερεί την εκπαίδευση του προσωπικού του Ναυτικού και της Ακτοφυλακής των δυνάμεων της Ανατολικής Λιβύης σε ζητήματα όπως οι νηοψίες ύποπτων πλοίων (VBSS) και οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (SAR). Στο ίδιο ναυτικό πλαίσιο, οι δυνάμεις του Χαφτάρ έχουν ζητήσει βοήθεια στη συντήρηση ορισμένων παλαιών πλοίων (κυρίως ακτοφυλακίδων) που διαθέτουν.
Για την Αθήνα, η αφύπνιση στη Λιβύη είχε, όπως είναι γνωστό, δύο κύριες αφορμές. Κατ’ αρχάς, την «έκρηξη» των μεταναστευτικών ροών από τη βόρεια Αφρική και, κατά δεύτερον, την απειλή της Ανατολικής Λιβύης ότι θα κυρώσει, μέσω της Βουλής των Αντιπροσώπων υπό τον Ακίλα Σάλεχ που εδρεύει στη Βεγγάζη (και παλαιότερα στο Τομπρούκ), το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Στην πρώτη περίπτωση, τα πράγματα είναι κάπως πιο περίπλοκα. Μόνο εντός του Σουδάν υπάρχουν 14 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένοι, οι οποίοι προσπαθούν να μετακινηθούν προς Βορρά, ενώ η Αίγυπτος φιλοξενεί ήδη έναν αριθμό μεταξύ 8-10 εκατομμυρίων προσφύγων και διατηρείται όρθια μόνο χάρη στη διεθνή βοήθεια.
Από τον Νοέμβριο του 2024 μέχρι τον Μάιο, όταν άρχισαν να εντείνονται οι πληροφορίες σχετικά με την πρόθεση της ελεγχόμενης από τους Ανατολικούς Βουλής της Λιβύης να κυρώσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο, είχαν προηγηθεί άλλες ανησυχητικές εξελίξεις. Ενδεικτικά, τον Απρίλιο πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ του Σαντάμ Χαφτάρ, γιου του στρατάρχη και αρχηγού των χερσαίων δυνάμεων της Ανατολικής Λιβύης, και του υπουργού Εθνικής Άμυνας της Τουρκίας, Γιασάρ Γκιουλέρ, με τον οποίο, όπως έχει ο ίδιος παραδεχθεί, διατηρούν επαφή.