Με πρόφαση την «αντιμετώπιση της διαφθοράς» και την εξασφάλιση της «ανεξάρτητης δικαιοσύνης», η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιτίθεται συστηματικά σε κατοχυρωμένες από το Σύνταγμα ελευθερίες, προκαλώντας ευρεία λαϊκή αντίδραση ακόμα και εντός των παλιών του υποστηρικτών, όπως γράφει στους Financial Times ο Χαλίλ Καραβελί, συγγραφέας του βιβλίου Why Turkey is Authoritarian: From Atatürk to Erdoğan (Γιατί η Τουρκία είναι Αυταρχική: Από τον Ατατούρκ στον Ερντογάν).
Αυτή η αποφασιστική αλλά αδιέξοδη στροφή προς τον αυταρχισμό εγείρει τον κίνδυνο όχι μόνο πολιτικής κρίσης, αλλά και μιας επανάληψης της ταραχώδους ιστορίας της Τουρκίας, όπου η κατάργηση της δημοκρατίας οδηγεί αναπόφευκτα σε βίαιο και χαοτικό τέλος.
Στις 5 Ιουλίου, η τουρκική αστυνομία συνέλαβε τους δημάρχους των Αδάνων, του Αντιγιαμάν και της Αττάλειας με κατηγορίες για διαφθορά, τις οποίες οι ίδιοι αρνούνται. Οι τρεις δήμαρχοι τέθηκαν υπό κράτηση. Την προηγούμενη μέρα, στις 4 Ιουλίου, είχε συλληφθεί και ο πρώην δήμαρχος της Σμύρνης, της τρίτης μεγαλύτερης πόλης της Τουρκίας, καθώς και ο τοπικός επικεφαλής του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP).
«Το CHP είχε επικρατήσει στις δημοτικές εκλογές του Μαρτίου 2024. Με σχεδόν 38% των ψήφων, το κόμμα, που ιδρύθηκε από τον πρώτο πρόεδρο της Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, έγινε για πρώτη φορά από το 1977 το πρώτο κόμμα της χώρας σε ποσοστό ψήφων. Από τις 81 επαρχίες της Τουρκίας, το CHP κέρδισε τις 35, αφαιρώντας 10 από το συντηρητικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το CHP θα κέρδιζε αν διεξαγόταν σήμερα εθνική εκλογική αναμέτρηση», γράφουν οι Financial Times. Η απάντηση του Ερντογάν είναι η άνευ προηγουμένου καταστολή. Μέχρι στιγμής, έχουν συλληφθεί 17 δήμαρχοι του CHP.
Η σύλληψη του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, τον Μάρτιο, πυροδότησε τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις στην Τουρκία εδώ και πάνω από μία δεκαετία. Την Τετάρτη 16 Ιουλίου, ο Ιμάμογλου καταδικάστηκε σε 20 μήνες φυλάκισης για εξύβριση εισαγγελέα. Ο ίδιος χαρακτήρισε την καταστολή «πραξικόπημα κατά της δημοκρατίας». Ο Ερντογάν την υπερασπίστηκε, ισχυριζόμενος ότι «το CHP είναι βυθισμένο στη διαφθορά». Κάλεσε το κόμμα να απόσχει από διαμαρτυρίες και να περιμένει τις αποφάσεις της «ανεξάρτητης δικαιοσύνης».
«Είναι πλέον σαφές», γράφουν οι Financial Times, «ότι ο τούρκος πρόεδρος εφαρμόζει ένα προσχεδιασμένο σχέδιο για να αποδυναμώσει το CHP. Το ίδιο σαφές, όμως, είναι ότι το CHP δεν έχει καμία πρόθεση να υποχωρήσει». Στις 6 Ιουλίου, ο ηγέτης του κόμματος, Οζγκιούρ Οζέλ, κάλεσε τον Ερντογάν να «συνέλθει», δεσμευόμενος ότι θα κινητοποιήσει μαζικές διαδηλώσεις αντίστοιχες με εκείνες της Πλατείας Ταχρίρ στην Αίγυπτο, το 2011. Την επόμενη μέρα, ο εισαγγελέας της Αγκυρας ξεκίνησε έρευνα εις βάρος του Οζέλ, του οποίου η κοινοβουλευτική ασυλία ενδέχεται να αρθεί, με κατηγορίες για «υποκίνηση εγκλήματος», «απειλή κατά δημοσίων λειτουργών» και «εξύβριση του προέδρου».
Το αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης υπό αμφισβήτηση
Ο Ερντογάν μπορεί να επιστρατεύσει τη δύναμη του κράτους εναντίον των αντιπάλων του. Ενισχύεται επίσης από τη διαδικασία ειρήνευσης με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο ξεκίνησε τον αφοπλισμό του στις 11 Ιουλίου. Ωστόσο, το αυταρχικό του μοντέλο δεν είναι βιώσιμο, σημειώνουν οι FT. Ο ίδιος ελπίζει να σχηματίσει συμμαχία με τους Κούρδους και να εξασφαλίσει την επανεκλογή του. Ομως, το φιλοκουρδικό κόμμα Δημοκρατίας και Ισότητας των Λαών (DEM) αναγνωρίζει ότι η καταστολή του CHP υπονομεύει τις προοπτικές συμφιλίωσης και την έχει καταδικάσει.
Ο Ερντογάν είχε τύχει ευρείας λαϊκής νομιμοποίησης όταν είχε συλλάβει αξιωματικούς του στρατού, κατά τις εκκαθαρίσεις από το 2008 έως το 2014, όπως και όταν εξουδετέρωσε το δίκτυο του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, ή όταν στόχευσε το κουρδικό πολιτικό κίνημα.
«Σήμερα, η πλειονότητα των πολιτών, συμπεριλαμβανομένου σημαντικού μέρους της ίδιας της εκλογικής του βάσης, αποδοκιμάζει τις συλλήψεις και θεωρεί τις κατηγορίες περί διαφθοράς πολιτικά υποκινούμενες και κατασκευασμένες», σύμφωνα με τους Financial Times.
Ο Ερντογάν προσποιείται ότι η εκλογική του πλειοψηφία τού δίνει το δικαίωμα να καταπατά τις δημοκρατικές και πολιτικές ελευθερίες. Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του Γκεζί, το 2013, είχε δηλώσει ότι «δημοκρατία είναι η κάλπη, τέλος». Σήμερα, ο ίδιος αγνοεί την κάλπη. Για πρώτη φορά, αυτό τον φέρνει σε τροχιά σύγκρουσης με μια ευρεία κοινωνική πλειοψηφία που δεν πρόκειται να υποταχθεί σιωπηλά.
Ο Ερντογάν προσποιείται ότι η εκλογική του πλειοψηφία τού δίνει το δικαίωμα να καταπατά τις δημοκρατικές και πολιτικές ελευθερίες. Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του Γκεζί, το 2013, είχε δηλώσει ότι «δημοκρατία είναι η κάλπη, τέλος». Σήμερα, ο ίδιος αγνοεί την κάλπη. Για πρώτη φορά, αυτό τον φέρνει σε τροχιά σύγκρουσης με μια ευρεία κοινωνική πλειοψηφία που δεν πρόκειται να υποταχθεί σιωπηλά.
Καταργώντας τη δημοκρατία, ο Ερντογάν ίσως προκαλεί και ο ίδιος ένα χαοτικό τέλος στην εξουσία του.