Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Πέμπτη (17/7) την πρότασή της για τον νέο επταετή προϋπολογισμό της Ένωσης για την περίοδο 2028–2035, πυροδοτώντας τις πρώτες συγκρούσεις για τη διανομή των κονδυλίων ύψους 1,8 τρισ. ευρώ.
Η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έκανε λόγο για τον «πιο φιλόδοξο προϋπολογισμό που έχει ποτέ προταθεί», χαρακτηρίζοντάς τον «μεγαλύτερο, εξυπνότερο και πιο στοχευμένο».
Ωστόσο, σύμφωνα με το Politico, η αρχική αισιοδοξία έδωσε γρήγορα τη θέση της στην αμφισβήτηση, καθώς ευρωβουλευτές και κρατικά μέλη κατηγόρησαν την Επιτροπή ότι παρουσιάζει λογιστικά τεχνάσματα ως πραγματικές αυξήσεις.
«Η Επιτροπή μπορεί να παρουσιάζει γραμμές του προϋπολογισμού που φαίνονται αυξημένες, αλλά στην πραγματικότητα, αν ο συνολικός προϋπολογισμός παραμένει σταθερός, αυτό σημαίνει ότι κάποιοι τομείς θα υποστούν μειώσεις», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Ρουμάνος ευρωβουλευτής Ζίγκφριντ Μουρεσάν (ΕΛΚ).
Ο νέος προϋπολογισμός πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από όλα τα κράτη-μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, γεγονός που προμηνύει επίπονες διαπραγματεύσεις τα επόμενα δύο χρόνια.
Χάνουν: Οι αγρότες
Ένα από τα πρώτα και πιο εμφανή «θύματα» της πρότασης είναι οι Ευρωπαίοι αγρότες. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), που στο τρέχον πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο διαχειρίζεται περίπου €386,6 δισ., τώρα θα πέσει στα €300 δισ. στην τρέχουσα πρόταση – μια μείωση σχεδόν 22%.
Ακόμη πιο ανησυχητικό για τον αγροτικό κόσμο είναι ότι η ΚΑΠ δεν αποτελεί πλέον ξεχωριστή ενότητα στον προϋπολογισμό, αλλά ενσωματώνεται σε ένα γενικότερο χρηματοδοτικό «κουβά» με την ονομασία Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικής Συνεργασίας.
Οι χώρες καλούνται να δαπανήσουν τουλάχιστον €300 δισ. για αγροτική πολιτική, με τη δυνατότητα να προσθέσουν περισσότερα εάν το επιθυμούν — κάτι που αφήνει το τελικό ύψος των πόρων στον αέρα.
Για τις αγροτικές ενώσεις που ήδη διαδηλώνουν έξω από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Επιτροπή, η πρόταση δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας.
Οι περικοπές έρχονται σε μια περίοδο έντονων πιέσεων για τον πρωτογενή τομέα, λόγω αυξημένου κόστους, κλιματικών απαιτήσεων και ανταγωνισμού από εισαγωγές τρίτων χωρών.
Το μήνυμα των αγροτών είναι σαφές: αν αυτή η πρόταση δεν αλλάξει ριζικά, ο «πιο φιλόδοξος προϋπολογισμός» κινδυνεύει να μετατραπεί σε πυροδότηση κοινωνικής αναταραχής στην ευρωπαϊκή ύπαιθρο.
Χάνουν: Η φύση και η βιοποικιλότητα
Η βιοποικιλότητα χάνει την αυτόνομη θέση της στον προϋπολογισμό. Αντί να χρηματοδοτείται ξεχωριστά, εντάσσεται πλέον σε μια γενική δέσμευση για “κλίμα και περιβάλλον” που καλύπτει περίπου 35% του προϋπολογισμού (περίπου €700 δισ.).
Στο προηγούμενο σχέδιο, το 7,5% των δαπανών το 2024 και το 10% το 2026–27 προορίζονταν αποκλειστικά για στόχους βιοποικιλότητας. Πλέον, τα κονδύλια αυτά θα ανταγωνίζονται με άλλους περιβαλλοντικούς στόχους, από την κυκλική οικονομία έως την πρόληψη ρύπανσης.
Το πρόγραμμα LIFE, ο βασικός χρηματοδοτικός μηχανισμός για το περιβάλλον, απορροφάται κι αυτό στο νέο Ταμείο Ανταγωνιστικότητας των €410 δισ., γεγονός που προκαλεί ανησυχία σε ΜΚΟ και ειδικούς. Η Κομισιόν υπολογίζει ότι υπάρχει ήδη ετήσιο χρηματοδοτικό κενό €37 δισ. για τη βιοποικιλότητα στην ΕΕ.
Κερδίζουν: Ανατολικές χώρες και Ουκρανία
Οι ανατολικές χώρες της ΕΕ — ιδιαίτερα εκείνες που συνορεύουν με την Ουκρανία, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία — πέτυχαν μια σημαντική νίκη. Η Επιτροπή ανακοίνωσε πως θα λάβουν αυξημένη χρηματοδότηση για την κάλυψη αναγκών ασφάλειας και οικονομικής ανθεκτικότητας.
Επιπλέον, οι χώρες αυτές κατάφεραν να αποκλείσουν τα έσοδα από την επέκταση του Συστήματος Εμπορίας Ρύπων σε κτίρια και μεταφορές από τη λίστα των νέων εσόδων του προϋπολογισμού.
Τέλος, η πρόταση περιλαμβάνει €100 δισ. για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και τη στήριξη της πορείας της προς ένταξη στην ΕΕ.
Κερδίζουν: Καταναλωτές ρεύματος
Η ΕΕ σχεδιάζει να υπερπενταπλασιάσει τα κονδύλια του Connecting Europe Facility για ενεργειακές υποδομές, ανεβάζοντάς τα στα €30 δισ. από μόλις €6 δισ. προηγουμένως. Επιπλέον, το Ταμείο Ανταγωνιστικότητας των €410 δισ. θα μπορεί επίσης να στηρίζει επενδύσεις σε δίκτυα ηλεκτρισμού.
Στόχος είναι η μείωση του κόστους ενέργειας για βιομηχανία και νοικοκυριά — ένας τομέας που χαρακτηρίστηκε από τον Μάριο Ντράγκι ως το «Αχίλλειο πτέρνα» της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας έναντι ΗΠΑ και Κίνας.
Κερδίζουν: Ψηφιακές τεχνολογίες
Η Κομισιόν επιδιώκει να αυξήσει τα κονδύλια για τον ψηφιακό τομέα κατά πέντε φορές, φτάνοντας τα €54,8 δισ. στον νέο προϋπολογισμό.
Η τεχνητή νοημοσύνη, η κυβερνοασφάλεια και οι τεχνολογίες αιχμής είναι βασικά πεδία, καθώς η ΕΕ επιχειρεί να καλύψει το χάσμα με ΗΠΑ και Κίνα στην ψηφιακή μετάβαση. Ο ψηφιακός τομέας αποτελεί έναν από τους τέσσερις βασικούς άξονες του Ταμείου Ανταγωνιστικότητας.
Κερδίζουν: Άμυνα και διαστημική πολιτική
Το σχέδιο προβλέπει κονδύλια €131 δισ. για άμυνα και διαστημικά προγράμματα — πέντε φορές πάνω από τα σημερινά επίπεδα, σύμφωνα με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Πέρα από τα ποσά, δημιουργούνται και ξεχωριστοί προϋπολογισμοί για την ενίσχυση της αμυντικής ετοιμότητας της Ένωσης. Όπως δήλωσε η Γερμανίδα ευρωβουλευτής των Πρασίνων Χάνα Νόιμαν, η πρόταση «δείχνει φιλόδοξη κατεύθυνση» και κινείται προς τις ανάγκες που έχουν ήδη εντοπιστεί από την Επιτροπή Άμυνας της ΕΕ.
Κερδίζουν: Έρευνα και πολιτισμός
Το πρόγραμμα Horizon Europe, η ναυαρχίδα της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία, σχεδιάζεται να υπερδιπλασιαστεί, από €95 δισ. σε €175 δισ. Παρά την ήδη παγκόσμια πρωτοκαθεδρία του προγράμματος, ομάδες ειδικών ζητούσαν εδώ και καιρό μια αύξηση έως τα €220 δισ., ώστε η Ευρώπη να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της απέναντι σε ΗΠΑ και Κίνα.
Παράλληλα, το Erasmus+ — το εμβληματικό πρόγραμμα φοιτητικής κινητικότητας της ΕΕ — ενισχύεται κατά 50%, ξεπερνώντας τα €40 δισ. για την επόμενη περίοδο.
Η Επιτροπή ανακοίνωσε και ένα νέο πρόγραμμα, το AgoraEU, ύψους €8,6 δισ., που θα χρηματοδοτεί δράσεις στους τομείς του πολιτισμού, των μέσων ενημέρωσης και της κοινωνίας των πολιτών. Ο Επίτροπος Νεολαίας, Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γκλεν Μικάλεφ, δήλωσε χαρακτηριστικά: «Είναι μια ιστορική ημέρα για τους δημιουργικούς τομείς και την πολιτιστική έκφραση στην Ευρώπη.»
Για τις στρατιωτικές μεταφορές
Η Επιτροπή προτείνει €17,7 δισ. για τη στρατιωτική κινητικότητα — έναν εντυπωσιακό αριθμό σε σχέση με τα μόλις €1,7 δισ. του τρέχοντος προϋπολογισμού. Ωστόσο, ο Επίτροπος Μεταφορών, Απόστολος Τζιτζικώστας, είχε προηγουμένως εκτιμήσει ότι οι ανάγκες κυμαίνονται από €75 έως και €100 δισ.
Παρόλο που μέρος των κονδυλίων του Connecting Europe Facility (συνολικού ύψους €81,4 δισ.) μπορεί να διατεθεί για έργα «διπλής χρήσης» — δηλαδή που εξυπηρετούν τόσο πολιτικές όσο και στρατιωτικές ανάγκες — το τελικό ύψος της στρατιωτικής χρηματοδότησης μοιάζει ανεπαρκές, αφήνοντας σημαντικά κενά στην προετοιμασία της ΕΕ για κρίσεις και συγκρούσεις.
Για τις πόλεις και τις περιφέρειες
Η συνοχή, ένας από τους παραδοσιακούς πυλώνες της ευρωπαϊκής πολιτικής, φαίνεται να υποβαθμίζεται στον νέο σχεδιασμό. Αντί να αποτελεί αυτόνομο χρηματοδοτικό πυλώνα, πλέον ενσωματώνεται σε Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικής Συνεργασίας που καταρτίζουν τα κράτη-μέλη.
Παρότι εξασφαλίστηκε τελευταία στιγμή ότι οι φτωχότερες περιφέρειες της ΕΕ θα λάβουν τουλάχιστον €218 δισ. — κατόπιν πίεσης του Επιτρόπου Συνοχής Ραφαέλε Φίτο — δεν υπάρχει αντίστοιχη εγγύηση για τις υπόλοιπες περιοχές της Ευρώπης. Αυτό δημιουργεί φόβους για μείωση της συνολικής χρηματοδότησης σε έργα τοπικής ανάπτυξης, όπως οδικά δίκτυα, κοινωνικές υπηρεσίες ή βιβλιοθήκες.
Παράλληλα, εκφράζονται έντονες ανησυχίες για την αυξημένη εξουσία που αποκτούν οι εθνικές κυβερνήσεις στη διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων. Τοπικοί και περιφερειακοί φορείς φοβούνται ότι αυτή η συγκέντρωση εξουσίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολιτική εργαλειοποίηση των κονδυλίων — π.χ. αποκλεισμούς περιοχών ή δήμων που δεν είναι πολιτικά «συμβατοί» με την κεντρική εξουσία.