Με μία φράση — δύο φορές επαναλαμβανόμενη — ο Μπενιαμίν Νετανιάχου άνοιξε εκ νέου ένα γεωπολιτικό “κουτί της Πανδώρας” που απειλεί να οδηγήσει σε γενικευμένη κρίση στη Μέση Ανατολή. Κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης στο i24NEWS, ερωτηθείς αν πιστεύει στο «όραμα του Μεγάλου Ισραήλ», ο Ισραηλινός πρωθυπουργός απάντησε: «Απολύτως. Απολύτως.»
Η δήλωση αυτή έγινε μόλις λίγες ώρες μετά από νέες εκκλήσεις του Νετανιάχου να «επιτραπεί» η έξοδος των Παλαιστινίων από τη Γάζα, ενώ ο ισραηλινός στρατός προετοιμάζεται για ευρύτερη χερσαία επιχείρηση στην περιοχή. Οι δηλώσεις του πυροδότησαν ντόμινο διπλωματικών αντιδράσεων σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο.
Τι είναι το «Μεγάλο Ισραήλ» και γιατί τρομάζει τη Μέση Ανατολή
Η έννοια του «Μεγάλου Ισραήλ» (Eretz Yisrael Hashlemah) δεν είναι καινούρια. Εμφανίζεται στις βιβλικές περιγραφές του βασιλείου του Σολομώντα, όπου τα σύνορα του Ισραήλ εκτείνονταν από τον ποταμό Ευφράτη ως την Ερυθρά Θάλασσα — περιλαμβάνοντας σημερινά εδάφη της Ιορδανίας, της Συρίας, του Λιβάνου και της Αιγύπτου.
Το όραμα αυτό έχει επανειλημμένως υιοθετηθεί από ακραίους υπερεθνικιστές και οπαδούς του εποικισμού, ενώ απηχείται συχνά και από μέλη της ισραηλινής Δεξιάς. Η επικύρωση αυτής της ιδεολογίας από τον ίδιο τον πρωθυπουργό δημιουργεί νέα ερωτήματα για την κατεύθυνση της ισραηλινής εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής.
Έντονες και άμεσες αντιδράσεις από τον αραβικό κόσμο
Αίγυπτος
Η Αίγυπτος, χώρα που υπέγραψε ιστορική ειρηνευτική συμφωνία με το Ισραήλ το 1979, εξέφρασε έντονη ανησυχία και καταδίκη. Το υπουργείο Εξωτερικών του Καΐρου ανέφερε ότι οι δηλώσεις αποτελούν «απόρριψη της ειρηνικής οδού»και «πρόκληση αστάθειας».
Ιορδανία
Η Ιορδανία, που μοιράζεται με το Ισραήλ σύνορα και ευαίσθητη διπλωματική ισορροπία, χαρακτήρισε τις δηλώσεις «επικίνδυνη προκλητική κλιμάκωση», υπονοώντας ευθέως ότι απειλείται η εθνική της κυριαρχία.
Ιράκ
Το Ιράκ, μέσω του υπουργείου Εξωτερικών, καταδίκασε την «οντότητα κατοχής» — χρησιμοποιώντας σκληρή γλώσσα που θυμίζει ρητορική προ της εποχής των Συμφωνιών του Αβραάμ. Η Βαγδάτη δήλωσε ότι οι δηλώσεις αποκαλύπτουν ξεκάθαρες επεκτατικές φιλοδοξίες.
Σαουδική Αραβία
Η Σαουδική Αραβία, η οποία εδώ και καιρό συμμετέχει σε παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις εξομάλυνσης με το Ισραήλ, απέρριψε κατηγορηματικά κάθε «εποικιστικό και επεκτατικό σχέδιο», επισημαίνοντας το «ιστορικό και νομικό δικαίωμα των Παλαιστινίων για ανεξάρτητο κράτος».
Είναι χαρακτηριστικό πως μόλις τον Φεβρουάριο, αραβικές χώρες είχαν καταδικάσει άλλες δηλώσεις του Νετανιάχου που υπαινίσσονταν ότι το παλαιστινιακό κράτος θα μπορούσε να ιδρυθεί σε έδαφος της Σαουδικής Αραβίας — κάτι που θεωρήθηκε ως γεωπολιτική πρόκληση άνευ προηγουμένου.
Πολιτική ή ιδεολογία;
Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται διεθνώς είναι αν οι δηλώσεις Νετανιάχου είναι στρατηγικός ελιγμός ή αληθινή ιδεολογική τοποθέτηση. Ορισμένοι αναλυτές ερμηνεύουν τις κινήσεις του ως προσπάθεια να ικανοποιήσει τις ακροδεξιές και θρησκευτικές φωνές της κυβέρνησής του και να αποτρέψει ενδοκυβερνητικές συγκρούσεις.
Ωστόσο, ακόμη και αν πρόκειται για ρητορικό πυροτέχνημα, το γεγονός ότι προέρχεται από τον μακροβιότερο ηγέτη στην ιστορία του Ισραήλ και εν μέσω πολέμου στη Γάζα, το καθιστά πολιτικά τοξικό και γεωστρατηγικά επικίνδυνο.
Οι γεωπολιτικές συνέπειες
- Αποσταθεροποίηση διπλωματικών σχέσεων με χώρες όπως η Ιορδανία και η Αίγυπτος, που έχουν μακρόχρονες συμφωνίες ειρήνης με το Ισραήλ.
- Αναστολή της εξομάλυνσης με τη Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες του Κόλπου, στο πλαίσιο των Συμφωνιών του Αβραάμ.
- Ενίσχυση ρητορικής ριζοσπαστικοποίησης σε Παλαιστίνη, Λίβανο και Συρία, καθώς ερμηνεύεται ως «επιστροφή στις αποικιοκρατικές λογικές».
- Πιθανή αναβάθμιση της επιρροής του Ιράν και των συμμάχων του, που θα χρησιμοποιήσουν τις δηλώσεις αυτές ως επιχείρημα ενάντια στη Δύση και στο Ισραήλ.
Ένα όραμα που ξυπνά εφιάλτες
Η έννοια του Μεγάλου Ισραήλ είναι για πολλούς ένα αρχαίο σύμβολο, αλλά για άλλους ένα σύγχρονο εφιαλτικό σχέδιο. Όταν αυτή η έννοια επανέρχεται από τα χείλη ενός εν ενεργεία πρωθυπουργού, εν μέσω πολέμου, κρίσης ανθρωπιστικής και διπλωματικής απομόνωσης, δεν είναι απλώς δήλωση — είναι πράξη κλιμάκωσης.
Η επόμενη μέρα στη Μέση Ανατολή ενδέχεται να καθοριστεί όχι μόνο από τα τετελεσμένα επί του εδάφους, αλλά και από τις ιδεολογικές δηλώσεις ηγετών που επαναφέρουν οράματα μιας άλλης εποχής.