«Με αποκαλούν πρόεδρο της Ευρώπης», δήλωσε σύμφωνα με τη HuffPost ο πρόεδρος των ΗΠΑ τη Δευτέρα (25/8). «Αυτό είναι τιμή για μένα. Μου αρέσει η Ευρώπη. Και μου αρέσουν αυτοί οι άνθρωποι. Είναι καλοί άνθρωποι. Είναι σπουδαίοι ηγέτες» πρόσθεσε μιλώντας σε δημοσιογράφους στο Οβαλ Γραφείο. Η αναφορά αυτή από μόνη της θα αρκούσε για να προκαλέσει προβληματισμό στην ΕΕ που βρίσκεται εδώ και καιρό σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι.
Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο δεν σηματοδότησε απλώς την πολιτική αλλαγή στις ΗΠΑ· αποτελεί μια διαρκή πρόκληση για την ίδια τη φυσιογνωμία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και για το πώς αυτή ορίζει τη θέση της στον κόσμο. Σύμφωνα με τους Financial Times, οι ευρωπαίοι ηγέτες έχουν μέχρι στιγμής επιλέξει να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις του αμερικανού προέδρου, αντί να τον αντιμετωπίσουν.
Η τακτική αυτή παρουσιάζεται ως «πραγματισμός», όμως στην ουσία ισοδυναμεί με μια επώδυνη παραχώρηση που θέτει σε κίνδυνο την αξιοπιστία, την ενότητα και τις δημοκρατικές αξίες της Ευρώπης. Το κρίσιμο ερώτημα για την εφημερίδα είναι αν η Γηραιά Ηπειρος θυσιάζει την ψυχή της για βραχυπρόθεσμα κέρδη, υπονομεύοντας έτσι το ίδιο της το μέλλον.
Σύμφωνα με τους FT, η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο βρήκε την Ευρώπη αμήχανη και διχασμένη ως προς τη στρατηγική που έπρεπε να ακολουθήσει. Αρχικά υπήρχε αβεβαιότητα, αλλά πλέον το τοπίο ξεκαθάρισε: οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επέλεξαν την προσαρμογή και την κολακεία αντί για την αντιπαράθεση. Η επιλογή αυτή αποτυπώνεται σε δύο κομβικές κινήσεις: την αποδοχή της απαίτησης του Τραμπ για αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και την επικύρωση μιας εμπορικής συμφωνίας που, όπως σημειώνει το έγκυρο φύλλο, αφήνει την ΕΕ σε εμφανώς χειρότερη θέση απ’ ό,τι πριν.
Οι αντιδράσεις στην Ευρώπη υπήρξαν έντονες. Πολιτικοί αναλυτές αλλά και πολίτες χαρακτήρισαν την εξέλιξη «ταπείνωση» και «οικονομική παράδοση», ενώ η υπερβολικά θετική ρητορική των ευρωπαίων ηγετών απέναντι στον αμερικανό πρόεδρο προκάλεσε ειρωνικά σχόλια.
Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο Μάρτιν Σάντμπου που υπογράφει το άρθρο των FT, η ρητορική αυτή θυμίζει περισσότερο τον χώρο της βιομηχανίας ενηλίκων παρά μια σοβαρή πολιτική στάση. Οι υπερασπιστές αυτής της «γραμμής» κάνουν λόγο για πραγματισμό. Θεωρούν ότι τα λόγια δεν κοστίζουν και ότι, εφόσον ο Τραμπ επηρεάζεται από την κολακεία, είναι προτιμότερο να τον ικανοποιήσουν λεκτικά.
Επιπλέον, προβάλλουν το επιχείρημα ότι τα αποτελέσματα που πετυχαίνουν με αυτό τον τρόπο είναι καλύτερα από τις εναλλακτικές που έχουν στη διάθεσή τους: δηλαδή από την αποδυνάμωση της ουκρανικής άμυνας ή την έκρηξη ενός γενικευμένου εμπορικού πολέμου.
Τρίτο τους επιχείρημα, όπως το καταγράφει ο Σάντμπου, είναι ότι πολλές από τις δεσμεύσεις προς τις ΗΠΑ δεν πρόκειται να υλοποιηθούν στην πράξη· απλώς καταγράφηκαν για να κατευναστεί ο αμερικανός πρόεδρος. Σύμφωνα με τους Financial Times, η στάση αυτή δεν αποτελεί μόνο παραβίαση βασικών αρχών αλλά είναι και εντελώς λανθασμένη ακόμη και με τα κριτήρια που θέτουν οι ίδιοι οι υπερασπιστές.
Αν ο αληθινός πραγματισμός θα επέβαλε να μειωθεί η εξάρτηση από μια ασταθή και συχνά εχθρική Ουάσιγκτον, τότε η τακτική προσαρμογής των Ευρωπαίων απέναντι στον Τραμπ συνιστά το ακριβώς αντίθετο. Πρόκειται για κοντόφθαλμη ευκαιριακή πολιτική που, όπως τονίζει ο Σάντμπου, δεν ωφελεί ούτε την Ευρώπη ούτε τις δημοκρατίες της. Οπως σημειώνει το έγκυρο φύλλο, ο Τραμπ γνωρίζει καλά ότι τα λόγια δεν είναι ποτέ «φθηνά». Διαμορφώνουν αφηγήματα, δημιουργούν προσδοκίες και τελικά εδραιώνουν εξουσία.
Η δουλοπρεπής στάση ορισμένων Ευρωπαίων ηγετών –ο Σάντμπου αναφέρει ονομαστικά τον ολλανδό επικεφαλής του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε και την πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν– στην πράξη νομιμοποιεί διεθνώς το πολιτικό μοντέλο που ο Τραμπ έχει επιβάλει στις ΗΠΑ: ξεσπάσματα θυμού, προσωπικές διαπραγματεύσεις «ισχυρών» και τηλεοπτική θεατρικότητα αντί για θεσμικές, συλλογικές διαδικασίες. Σύμφωνα με τους Financial Times, αυτή η στροφή έχει πολύ σοβαρές συνέπειες.
Η Ευρώπη χάνει το πολιτικό κεφάλαιο που θα μπορούσε να αξιοποιήσει για να συσπειρώσει έναν διεθνή συνασπισμό υπέρ του πολυμερούς εμπορίου και του σεβασμού των διεθνών κανόνων. Χάνει, επίσης, την αξιοπιστία της έναντι των Αμερικανών που αντιστέκονται στον Τραμπ και περίμεναν από την Ευρώπη να σταθεί στο πλευρό τους.
“Τραμποποίηση” της πολιτικής ζωής
Το πιο ανησυχητικό, όπως τονίζει η εφημερίδα, είναι η ζημιά που προκαλείται στην ίδια τη δημοκρατία. Οταν οι ηγέτες δεν μπορούν να πουν δημόσια τι πραγματικά επιδιώκουν –όπως για παράδειγμα ότι οι δεσμεύσεις για δαπάνες και επενδύσεις στις ΗΠΑ δεν πρόκειται να γίνουν ποτέ πράξη– τότε καλλιεργείται κλίμα δυσπιστίας. Οι πολίτες δεν μπορούν να εγκρίνουν ή να απορρίψουν πολιτικές των οποίων η ουσία αποκρύπτεται.
Πρόκειται, όπως γράφει ο Σάντμπου, για δηλητήριο που πλήττει πρωτίστως τη φιλελεύθερη δημοκρατία της Ευρώπης. Οπως εξηγούν οι Financial Times, η Ευρώπη, υιοθετώντας την οπτική της «αγανάκτησης» γύρω από την παγκοσμιοποίηση που εκμεταλλεύεται ο Τραμπ, ενισχύει στην πράξη τις ίδιες αντι-ευρωπαϊκές και λαϊκιστικές δυνάμεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της.
Ετσι, η ήπειρος διακινδυνεύει να επιταχύνει την «τραμποποίηση» της πολιτικής της ζωής. Σύμφωνα με τον Σάντμπου, υπήρχε κι άλλος δρόμος. Ο ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, όταν δέχθηκε σκληρή κριτική από τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο, δεν υποχώρησε.
Κι όμως, δεν βρέθηκε σε χειρότερη θέση – αντιθέτως, ενίσχυσε τη θέση του στις επόμενες επισκέψεις του στις ΗΠΑ. Αυτό το παράδειγμα, σημειώνουν οι Financial Times, θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα και για τους ευρωπαίους ηγέτες: ότι η αξιοπρέπεια και η καθαρή στάση μπορεί να είναι τελικά πιο αποτελεσματική από τη δουλοπρεπή προσαρμογή.
Οπως καταλήγει το έγκυρο φύλλο, η στρατηγική που σήμερα παρουσιάζεται ως «πραγματισμός» είναι στην ουσία αυτοκαταστροφικός οπορτουνισμός. Αντί να προστατεύει την Ευρώπη από τον κίνδυνο που ενσαρκώνει ο Τραμπ, την καθιστά συνένοχη στη διεύρυνση αυτού του κινδύνου. Το τίμημα δεν είναι μόνο οικονομικό ή γεωπολιτικό, αλλά βαθιά πολιτικό και θεσμικό: η υπονόμευση της ίδιας της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.