Στη σύνοδο κορυφής της Τιαντζίν, ο Σι Τζινπίνγκ προβλήθηκε όχι απλώς ως ηγέτης της Κίνας, αλλά ως ο εκφραστής του «παγκόσμιου Μεγάλου Νότου» και ο αρχιτέκτονας μιας νέας διεθνούς τάξης, αντιδυτικής ή, τουλάχιστον, μετα-αμερικανικής.
Η εικόνα αυτή, ωστόσο, δεν είναι καινούργια. Έχει βαθιές ιστορικές ρίζες που παραπέμπουν στη δεκαετία του ’50, όταν το Πεκίνο, σε συνεργασία με την Ινδία, βρέθηκε στην πρωτοπορία ενός κινήματος που διεκδικούσε ανεξαρτησία από τα δύο στρατόπεδα του Ψυχρού Πολέμου.
Από τις 18 έως τις 24 Απριλίου εκείνης της χρονιάς, η πόλη Μπαντούνγκ της Ινδονησίας φιλοξένησε μια πρωτοφανή σύνοδο 29 χωρών της Ασίας και της Αφρικής. Εκεί γεννήθηκε το κίνημα των Αδέσμευτων, με πρωταγωνιστές τον Ινδό πρωθυπουργό Τζαβαχαρλάλ Νεχρού, τον Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ, τον Γιόσιπ Μπροζ Τίτο και τον Κινέζο πρωθυπουργό Ζου Ενλάι.
Στόχος ήταν η χάραξη μιας τρίτης πορείας, μακριά από την κυριαρχία τόσο της Ουάσιγκτον όσο και της Μόσχας. Όπως σημείωνε τότε ο Αμερικανός συγγραφέας Ρίτσαρντ Ράιτ, «οι περιφρονημένοι και οι αποκλεισμένοι του πλανήτη» ένωναν τις φωνές τους απέναντι στον αποικιοκρατισμό και τον δυτικό ιμπεριαλισμό.
Η παρουσία του Ζου Ενλάι στο Μπαντούνγκ ήταν και ένδειξη της αποστασιοποίησης του Πεκίνου από τη Μόσχα. Μετά τον θάνατο του Στάλιν, οι σχέσεις Μάο–Χρουστσόφ γρήγορα οδηγήθηκαν σε ανοιχτή σύγκρουση, με τον Μάο να επιδιώκει να απαλλαγεί από την «ηγεμονία» της Σοβιετικής Ένωσης. Η λογική του Μπαντούνγκ πρόσφερε στην Κίνα το διπλωματικό άνοιγμα που αναζητούσε, επιτρέποντάς της να εμφανιστεί ως ηγέτιδα δύναμη του αναδυόμενου «Τρίτου Κόσμου».
Από τον Τρίτο Κόσμο στον Μεγάλο Νότο
Εβδομήντα χρόνια μετά, πολλά έχουν αλλάξει. Οι χώρες που τότε θεωρούνταν «περιθωριακές» – η Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία, το Βιετνάμ – έχουν μετατραπεί σε δυναμικές οικονομίες. Όμως η ρητορική της «διαφορετικότητας από τη Δύση» παραμένει κοινός παρονομαστής.
Η Κίνα του Σι συνεχίζει να αυτοπροβάλλεται ως «αναδυόμενη χώρα» που μοιράζεται την ίδια εμπειρία με τα κράτη του Νότου, ακόμη και αν στην πραγματικότητα είναι μια παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη. Η διαφορά σε σχέση με το 1955 είναι ότι ο μαοϊκός ιδεολογικός προσηλυτισμός έχει δώσει τη θέση του σε έναν πραγματιστικό λόγο, που τονίζει τον πολυμερισμό και το «κοινό συμφέρον της ανθρωπότητας».
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι η ανατροπή στις σχέσεις Πεκίνου–Μόσχας. Ενώ ο Μάο προετοίμαζε τη ρήξη με τη Σοβιετική Ένωση, σήμερα ο Σι εμφανίζεται πλάι στον Βλαντίμιρ Πούτιν σε μια σιδηρά στρατηγική συμμαχία. Ωστόσο, αυτή η σχέση κρύβει μια νέα ανισορροπία: η Ρωσία, αποδυναμωμένη από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις δυτικές κυρώσεις, κινδυνεύει να μετατραπεί σε «υποτελή» δύναμη στο κινεζικό άρμα.
Η τελική δήλωση της συνόδου κορυφής
Στο τέλος της συνόδου κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, οι χώρες εξέδωσαν κοινή δήλωση, προτείνοντας ένα «εναλλακτικό μοντέλο» έναντι της Δύσης.
Οι χώρες του Οργανισμού- όπως αναφέρεται – υποστηρίζουν το «σεβασμό του δικαιώματος των λαών να επιλέγουν ανεξάρτητα και δημοκρατικά την πολιτική και κοινωνικοοικονομική τους πορεία», επισημαίνοντας ότι «οι αρχές του αμοιβαίου σεβασμού της κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας, της εδαφικής ακεραιότητας, της ισότητας, του αμοιβαίου οφέλους, της μη παρέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις και της μη απειλής ή χρήσης βίας αποτελούν τη βάση για τη βιώσιμη ανάπτυξη των διεθνών σχέσεων».