Ποιο μέλλον για τον 80χρονο ΟΗΕ;

Κανείς στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών, στο Τερτλ Μπέι της Νέας Υόρκης, δεν γνωρίζει τι μπορεί να σημαίνει για τον οργανισμό το «Πρώτα η Αμερική» του Ντόναλντ Τραμπ, και αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός πως δεν υπάρχει κάποιος αρμόδιος να το εξηγήσει καθώς η Γερουσία δεν έχει ακόμα εγκρίνει τον διορισμό του Μάικ Γουόλτς ως πρεσβευτή των ΗΠΑ στον οργανισμό

Από την ίδρυσή του, το 1945, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει περάσει πολλές κρίσεις, είτε επρόκειτο για τον μυστηριώδη θάνατο του δεύτερου γενικού γραμματέα του, Νταγκ Χάμαρσκελντ, στο Κονγκό το 1961, είτε για τον σοβιετικό ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ να βρίσκεται σε παροξυσμό και να χτυπάει το παπούτσι του στο έδρανο το 1960 ή για την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003.

Σήμερα, όμως, καθώς ηγέτες από όλον κόσμο βρίσκονται ήδη στη Νέα Υόρκη για την επετειακή 80η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (23-29 Σεπτεμβρίου) βετεράνοι του οργανισμού υποστηρίζουν ότι καμία από τις κρίσεις του παρελθόντος δεν ήταν τόσο καταστροφική όσο μοιάζει να είναι η τρέχουσα κρίση.

Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο και όλα όσα άρχισε να κάνει αφού ανέλαβε τα καθήκοντά του, έδωσαν τροφή για διάφορα δυσοίωνα σενάρια, με τον Economist να ξεχωρίζει τα εξής τρία: α) να μετασχηματιστεί ο οργανισμός με τρόπο επικίνδυνο για τις ΗΠΑ, β) να αρχίσει να παρακμάζει εκ των έσω και γ) να καταστεί τραμπικός.

Κανείς στην έδρα του ΟΗΕ στο Τερτλ Μπέι της Νέας Υόρκης δεν γνωρίζει τι μπορεί να σημαίνει για τον οργανισμό το «Πρώτα η Αμερική» του Ντόναλντ Τραμπ, και αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός πως δεν υπάρχει κάποιος αρμόδιος να το εξηγήσει, καθώς η αμερικανική Γερουσία δεν έχει ακόμα εγκρίνει τον διορισμό του Μάικ Γουόλτς ως πρεσβευτή των ΗΠΑ στον οργανισμό. Εξου και το τεράστιο ενδιαφέρον για όλα όσα θα πει ο αμερικανός πρόεδρος από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης.

Οσον αφορά το πρώτο σενάριο -να μετασχηματιστεί ο οργανισμός με τρόπο επικίνδυνο για τις ΗΠΑ- οι δημοσιογράφοι του Economist σημειώνουν καταρχάς πως η κυβέρνηση Τραμπ ήδη στερεί από τον ΟΗΕ σημαντικά κεφάλαια. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να μην έχουν καταβάλει όλα όσα όφειλαν, επί τη βάσει ήδη καταρτισμένων προϋπολογισμών, για το τρέχον έτος ενώ στον προϋπολογισμό του Τραμπ για το 2026 προβλέπεται η παύση σχεδόν όλων των πληρωμών στον οργανισμό.

Ζήτημα αποτελεί, φυσικά, και ο δραστικός περιορισμός της παροχής αμερικανικής βοήθειας στο εξωτερικό, μεγάλο μέρος της οποίας διοχετευόταν μέσω εθελοντικών συνεισφορών σε ανθρωπιστικές οργανώσεις του ΟΗΕ, με τον Economist να αναφέρει ενδεικτικά πως οι προϋπολογισμοί των διάφορων υπηρεσιών του οργανισμού έχουν κατά μέσο όρο συρρικνωθεί κατά περίπου ένα τρίτο.

Αναπόφευκτα, οπότε, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο πρόκειται να στερηθούν πολύτιμη ανθρωπιστική βοήθεια, περιλαμβανομένων φαρμάκων και τροφίμων. Την ίδια ώρα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ βρίσκεται σχεδόν μονίμως σε αδιέξοδο ενώ οι ειρηνευτικές αποστολές τείνουν να καταστούν ενθύμιο του παρελθόντος.

Μάλιστα μόνιμα μέλη του συμβουλίου χλευάζουν την απαγόρευση, όπως ορίζεται στον καταστατικό χάρτη του οργανισμού, κατάληψης εδαφών με τη βία, με τη Ρωσία να συνεχίζει τον πόλεμό της στην Ουκρανία και τις ΗΠΑ να κάνουν λόγο για προσάρτηση της Γροιλανδίας και ενσωμάτωση του Καναδά ως 51η πολιτεία. Καλώς ή κακώς, η Αμερική ανέκαθεν διαδραμάτιζε κεντρικό ρόλο στις όποιες προσπάθειες για μια παγκόσμια διακυβέρνηση.

Η πρώτη σχετική απόπειρα υπονομεύτηκε από την άρνηση της αμερικανικής γερουσίας να επικυρώσει την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών (παρότι είχε πρωτοστατήσει ο αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον) μετά από το τέλος του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο B΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε την ταφόπλακα της Κοινωνίας, ωστόσο το διάδοχο σχήμα, ο ΟΗΕ, αποδείχτηκε πολύ πιο ανθεκτικός, παρά τα ελαττώματά του, κυρίως, όμως, επειδή γενιές αμερικανών ηγετών θεωρούσαν πως προωθούσε μια φιλελεύθερη τάξη καθώς και την αμερικανική ισχύ.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών εξακολουθεί να υποστηρίζει τον ΟΗΕ, όμως σε πολιτικό επίπεδο οι Ρεπουμπλικάνοι τείνουν εδώ και καιρό να αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερη επιφύλαξη τον οργανισμό. Και σήμερα, υπό την ηγεσία του Τραμπ εμφανίζονται σχεδόν απόλυτα εχθρικοί, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να δημιουργήσει τις συνθήκες, ώστε να καταστεί ο οργανισμός «αντίπαλος της Αμερικής» -όπως γράφει ο Economist- αντιδρώντας στον «ριζοσπαστισμό» του «Πρώτα η Αμερική» του Τραμπ και της κυβέρνησής του.

Μια ανοιχτή ρήξη θα μπορούσε να σημειωθεί το 2027, εάν οι ΗΠΑ κατέληγαν να χρωστούν εισφορές δύο ετών, καθώς θα κινδύνευαν να απολέσουν το δικαίωμα ψήφου στη Γενική Συνέλευση. Οπως εξηγείται στο βρετανικό δημοσίευμα η γενική Συνέλευση είναι ένα συμβουλευτικό όργανο το οποίο ως επί το πλείστον προβαίνει σε μη δεσμευτικές δηλώσεις και η Αμερική θα μπορούσε, φυσικά, να ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε προσπάθεια αποπομπής της από το Συμβούλιο Ασφαλείας.

Αλλά ο ντόρος θα μπορούσε να ωθήσει τον Τραμπ να προβεί σε αντίποινα, εάν όχι να αποσύρει πλήρως την πατρίδα του από τον οργανισμό. Ενας άλλος δυνάμει καταλύτης για τον μετασχηματισμό (προς το αντι-αμερικανικότερο) του οργανισμού είναι φυσικά και η μοίρα της Παλαιστίνης. Πολλά μέλη του ΟΗΕ θεωρούν πως πρόκειται για την τελευταία μεγάλη αποικιακή υπόθεση που εξακολουθεί να παραμένει ανοιχτή ενώ χαρακτηρίζουν ανοιχτά τον πόλεμο του Ισραήλ ως γενοκτονία.

Την ίδια ώρα το Τελ Αβίβ και η κυβέρνηση Τραμπ υποστηρίζουν ότι ο οργανισμός είναι βουτηγμένος στον αντισημιτισμό. Και ενώ η αμερικανική κυβέρνηση έφτασε στο σημείο να αρνηθεί την έκδοση βίζας σε παλαιστίνιους αξιωματούχους που επρόκειτο να συμμετάσχουν στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, μετά από την επίσημη αναγνώριση της Παλαιστίνης από τη Βρετανία, τον Καναδά, την Αυστραλία και την Πορτογαλία, και άλλες χώρες, περιλαμβανομένης και της Γαλλίας, ανακοίνωσαν πως θα πράξουν το ίδιο, προωθώντας, έτσι, δυναμικά μια λύση δύο κρατών με το Παρίσι και το Ριάντ να ηγούνται των σχετικών πρωτοβουλιών.

Στην προκειμένη ο Λευκός Οίκος υποστηρίζει ρητά το Ισραήλ, αλλά η κυβέρνηση Τραμπ δείχνει εδώ και καιρό, πλέον, πως δεν ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως να μετέχει σε διεθνείς διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Οι ΗΠΑ έχουν ήδη σταματήσει να χρηματοδοτούν την UNRWA, την υπηρεσία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες από την Παλαιστίνη ενώ ο Τραμπ αποφάσισε την αποχώρησή τους και από τις συμφωνίες του Παρισιού για το κλίμα, και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, και από την UNESCO και από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του οργανισμού.

Οι ΗΠΑ έχουν αποσυρθεί επίσης από τις συζητήσεις για την αντιμετώπιση μελλοντικών πανδημιών, τη μεταρρύθμιση των χρηματοδοτικών μηχανισμών με στόχο την ανάπτυξη και την προστασία τμημάτων των ωκεανών. Και τώρα η κυβέρνηση Τραμπ αντιτίθεται και στους αποκαλούμενους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, ένα σύνολο 17 στόχων -από την εξάλειψη της ακραίας φτώχειας έως την προώθηση της παγκόσμιας υγείας- οι οποίοι, όμως, χαρακτηρίζονται από πολλούς, περιλαμβανομένου και του Economist, ως υπερβολικά φιλόδοξοι, εάν όχι ουτοπικοί.

Οσο για τις πιθανές συνέπειες αυτής της επιθετικής αποστασιοποίησης των ΗΠΑ από τον ΟΗΕ, «άλλες χώρες θα μπορούσαν να επιδιώξουν να καλύψουν το κενό με χρήματα και διπλωματικές πρωτοβουλίες, αλλάζοντας τις ισορροπίες -από την άποψη της χρηματοδότησης καθώς και της στελέχωσης- εντός των Ηνωμένων Εθνών», γράφει ο Economist.

«Η Ευρώπη θα μπορούσε να προσπαθήσει να υπερασπιστεί τις φιλελεύθερες αξίες, αλλά άλλες χώρες θα μπορούσαν να μην το κάνουν. Ηδη φέρεται ότι μεσαίες δυνάμεις όπως η Τουρκία και τα κράτη του Κόλπου επηρεάζουν την παροχή βοήθειας σε ζώνες συγκρούσεων με βάση, όχι μόνον τις πραγματικές ανάγκες, αλλά και τους πολιτικούς τους στόχους».

Ο ΟΗΕ θα μπορούσε να καταστεί ολοκληρωτικά αντιαμερικανικός, όπως δεν συνέβη, τελικά, τη δεκαετία του 1970, όταν πολλές από τις χώρες που είχαν αποκτήσει πρόσφατα την ανεξαρτησία τους στο πλαίσιο της απο-αποικιοποίησης, ασκούσαν πιέσεις, μέσω της Γενικής Συνέλευσης για μια «νέα οικονομική τάξη» που θα ανέτρεπε τον δυτικό καπιταλισμό και το ελεύθερο εμπόριο. 

Ο αργός θάνατος του ΟΗΕ

Στο πλαίσιο του δεύτερου σεναρίου ο ΟΗΕ συνεχίζει να υπάρχει με τη σημερινή του μορφή -η Αμερική δεν αποσύρεται και οι χώρες αποφεύγουν να ανταγωνίζονται τον Τραμπ- αλλά το σύστημα αρχίζει να φθείρεται εκ των έσω, με την Κίνα να ακολουθεί το αμερικανικό παράδειγμα και να μην καταβάλλει τις εισφορές που της αναλογούν και τα ευρωπαϊκά κράτη να περιορίζουν επίσης δραστικά την παροχή βοήθειας στο εξωτερικό, για να μπορούν να καλύπτουν τις αυξημένες αμυντικές δαπάνες του.

Το ότι έως σήμερα ο ΟΗΕ έχει λάβει μόλις το 19% των χρημάτων που έχει ζητήσει για το 2025 είναι ενδεικτικό του μπορεί να έπεται. Λόγω της γραφειοκρατικής αντίστασης και των αντικρουόμενων συμφερόντων τα περίπου 140 όργανα του ΟΗΕ θα μπορούσαν, αν και υποχρηματοδοτούμενα, να συνεχίσουν να λειτουργούν, ανάλογα, ωστόσο, με τις περιστάσεις και με τις βλέψεις των ισχυρών μελών του. Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να υποστήριζαν την Υπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, εάν έκριναν πως η δράση της συμβάλλει, τελικά, στον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών.

Σχεδόν απρόσκοπτα θα συνεχιζόταν η λειτουργία και ορισμένων εκ των πιο εξειδικευμένων από τις υπηρεσίες του ΟΗΕ, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας ή ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας. «Θα μπορούσαμε να δούμε να αναδύεται μια κατακερματισμένη μορφή πολυμέρειας, χωρίς πραγματικό πολιτικό πυρήνα, αλλά με πολλές υπηρεσίες ενός σκοπού», όπως εξήγησε ο Ρίτσαρντ Γκάουαν της δεξαμενής σκέψης International Crisis Group.

Μετασχηματισμός αλά Τραμπ

Οσο για το τρίτο σενάριο, ο Μάικ Γουόλτς δηλώνει πως ως πρεσβευτής των ΗΠΑ στον οργανισμό θα επιδιώξει να «κάνει τον ΟΗΕ ξανά μεγάλο». Προς το παρόν Αμερική πιέζει για τον περιορισμό των δικαιωμάτων ασύλου βάσει της Σύμβασης του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες του 1951. Θέλει επίσης ο ΟΗΕ να ενισχύσει την παρουσία του, με επικεφαλής την Κένυα, στην Αϊτή που μαστίζεται από την ανεξέλεγκτη δράση εγκληματικών οργανώσεων. Και ζητάει από την Ευρώπη να συνεχίζει να υποστηρίζει τις κυρώσεις του ΟΗΕ στο Ιράν.

«Ο Τραμπ αρέσκεται να επιδεικνύεται και μπορεί να επιδιώξει ηχηρές συμφωνίες. Αξιωματούχοι του οργανισμού ευελπιστούν σε μεταρρυθμίσεις, όπως ο καθορισμός ενός πιο περιορισμένου συνόλου προτεραιοτήτων, που θα ήταν ωφέλιμες για τον ΟΗΕ και θα προσέλκυαν το ενδιαφέρον του Τραμπ. Ορισμένοι διπλωμάτες προτείνουν ότι ο ΟΗΕ θα πρέπει να εγκαταλείψει τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις, ώστε να ασχολείται με την ειρηνευτική διπλωματία. Η, πιθανώς πιο πρακτικά, θα μπορούσαν να αντικατασταθούν οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό δεν έχουν επιτευχθεί», όπως συνοψίζει ο Economist.

Η ψήφος των ΗΠΑ, τον περασμένο Φεβρουάριο, μαζί με εκείνες της Ρωσίας και της Κίνας, για «μια διαρκή ειρήνη» μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, σίγουρα απογοήτευσε την Ευρώπη. Αυτή η στάση μπορούσε, ωστόσο, υπό συνθήκες, να συμβάλει, τελικά, στην καλύτερη συνεργασία μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Και σε αυτήν την περίπτωση πολλά εξαρτώνται από τις ιδιοτροπίες του Τραμπ ενώ υπάρχει και το ζήτημα της διαδοχής του Αντόνιο Γκουτέρες.

Οι διαδικασίες για την αντικατάσταση του (το 2027) πρόκειται να αρχίσουν στο τέλος του τρέχοντος έτους, με επιφανείς προσωπικότητες, όπως ο Ραφαέλ Γκρόσι, γενικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, να έχουν εκφράσει ήδη το ενδιαφέρον τους. Εως πρόσφατα, όμως, γινόταν λόγος για μια γυναίκα από τη Λατινική Αμερική. Αυτό κατά πάσα πιθανότητα δεν θα πολυάρεσε στους οπαδούς του Τραμπ, ούτε και στον ίδιο τον πρόεδρο των ΗΠΑ, καθώς θα τους φαινόταν πολύ «woke».

Μιλώντας, όμως, στον Economist, πηγή κοντά στον Λευκό Οίκο σημείωσε, μεταξύ σοβαρού και αστείου, πως υπάρχει μια γυναίκα, αν και όχι από τη Λατινική Αμερική, που είναι εξαιρετικά αγαπητή και στον Τραμπ και στους οπαδούς του, η θυγατέρα του Ιβάνκα. «Εάν αυτό είναι ό,τι χρειάζεται ώστε να συνεχίσει ο Τραμπ να δεσμεύεται, ας γίνει. Απελπισμένες εποχές, απεγνωσμένα μέτρα», σχολιάζουν οι Βρετανοί.

Πηγή: Pagenews.gr