Όταν ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, δήλωσε πρόσφατα ότι η Ευρώπη έχει καταστεί “άνευ σημασίας” στη διαδικασία ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή, οι Βρυξέλλες συνειδητοποίησαν ότι οι εσωτερικές διαιρέσεις έχουν πλήξει σοβαρά τη στρατηγική της επιρροή.
Τώρα, καθώς η ανοικοδόμηση και η σταθερότητα στη Γάζα βρίσκονται στο επίκεντρο, η ΕΕ καλείται να αποδείξει ότι μπορεί να μετατρέψει τη χρηματοδοτική ισχύ σε πραγματική πολιτική επιρροή.
Η Ευρώπη βγαίνει από την αδράνεια
Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, εξέφρασε πλήρη υποστήριξη στο ειρηνευτικό σχέδιο για τη Γάζα, για το οποίο μεσολάβησαν οι ΗΠΑ, Κατάρ, Αίγυπτος και Τουρκία.
«Είμαστε έτοιμοι να συμβάλουμε στην επιτυχία του με όλα τα εργαλεία που διαθέτουμε», έγραψε στο X, δεσμευόμενη για χρηματοδότηση από την ΕΕ για την ανοικοδόμηση της Γάζας.
Ταυτόχρονα, η Υπεύθυνη Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ, Κάγια Κάλας, ανακοίνωσε την επανεκκίνηση της EU Rafah Border Assistance Mission, μη στρατιωτικής φύσης, για την υποστήριξη της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός και την ασφάλεια του συνοριακού περάσματος Ράφα.
Από τη “βαθιά ανησυχία” στη δράση
Για δύο χρόνια, η ΕΕ περιοριζόταν σε “βαθιά ανησυχία” και διπλωματικές ισορροπίες, ενώ οι εσωτερικές διαιρέσεις την καθήλωσαν. Ο Νετανιάχου το τόνισε ξεκάθαρα: η Ευρώπη ήταν παρατηρητής και όχι ενεργός παίκτης.
Με την πρώτη φάση του ειρηνευτικού σχεδίου Τραμπ σε εφαρμογή — απελευθέρωση ομήρων και Παλαιστινίων κρατουμένων — η ΕΕ φιλοδοξεί να συμμετάσχει ουσιαστικά στις επόμενες φάσεις, ώστε να “γίνει ξανά σχετική”.
Η δεύτερη φάση προβλέπει:
- Νέο διοικητικό όργανο στη Γάζα, χωρίς τη Χαμάς
- Ανάπτυξη πολυεθνικής δύναμης σταθεροποίησης
- Αφοπλισμό της Χαμάς
Μακρά και δαπανηρή διαδικασία ανοικοδόμησης
Ακόμη και στο πιο αισιόδοξο σενάριο, διαρκής ειρήνη φαντάζει μακρινή. Όπως επισημαίνει ο Richard Haass:«Η Χαμάς μπορεί να μην έχει επίσημο ρόλο στη διακυβέρνηση, αλλά θα συνεχίσει να ασκεί μεγαλύτερη επιρροή από οποιονδήποτε άλλο παράγοντα».
Η άμεση βελτίωση της καθημερινότητας — τροφίμα, νερό, υγειονομική περίθαλψη, στέγαση, υποδομές — είναι κρίσιμη. Η καταστροφή των υποδομών είναι εκτεταμένη: εκτιμάται ότι η ανοικοδόμηση θα κοστίσει 53 δισ. δολάρια (45 δισ. ευρώ), με βραχυπρόθεσμες ανάγκες 20 δισ. δολαρίων (17 δισ. ευρώ) στα πρώτα τρία χρόνια.
Η Ευρώπη μπροστά στην ευκαιρία της
Ειδικοί όπως η Rym Montaz (Carnegie Europe) υποστηρίζουν:«Τώρα είναι η στιγμή η ΕΕ να αξιοποιήσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα και το ειδικό βάρος της. Αυτό θα μεγιστοποιούσε την ικανότητά της να διαμορφώσει το τέλος του πιο θανατηφόρου πολέμου στη γειτονιά της.»
Liel Maghen (Mitvim Institute) προτείνει ειδικό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για τη Γάζα, ενσωματωμένο στο ευρύτερο σχέδιο Αιγύπτου–Παλαιστινιακής Αρχής, ώστε η βοήθεια να διοχετευθεί σε από κάτω προς τα πάνω ανοικοδόμηση.
Η διαφάνεια και η αποτελεσματικότητα είναι κρίσιμες για να μετατραπεί η χρηματοδότηση σε στρατηγική επιρροή.
Το σχέδιο Τραμπ και το κενό της ΕΕ
Το σχέδιο προβλέπει προσωρινή διακυβέρνηση από τεχνοκρατική, απολιτική επιτροπή υπό το Transitional Peace Council, με διεθνείς εμπειρογνώμονες.
Κανείς ηγέτης της ΕΕ δεν συμμετέχει, ενώ η Διεθνής Δύναμη Σταθεροποίησης πιθανόν θα περιλαμβάνει Αίγυπτο, Κατάρ και Τουρκία — αλλά όχι ευρωπαϊκές χώρες.
Η στρατιωτική παρουσία σημαίνει πολιτική επιρροή — η ΕΕ προς το παρόν παραμένει χρηματοδότης, όχι διαμορφωτής.
Η ΕΕ βρίσκεται στο σταυροδρόμι της Γάζας. Το μέγεθος της επιρροής της εξαρτάται από:
- Στρατηγική ενότητα
- Ταχύτητα δράσης
- Αποτελεσματική χρήση πόρων
Χρηματοδότηση από μόνη της δεν αρκεί. Για να γίνει η Ευρώπη ξανά σημαντικός παράγοντας στη Μέση Ανατολή, χρειάζονται ορατά αποτελέσματα, στρατηγικός σχεδιασμός και ενεργός διπλωματική παρουσία.