Σε μια περιοχή όπου η ιστορία έχει χαραχτεί με λάβα και καταστροφές, από την μινωική έκρηξη του 1620 π.Χ. μέχρι τον καταστροφικό σεισμό του 1956, η Σαντορίνη ξύπνησε ξανά τον Ιανουάριο του 2025 με έναν ρυθμό που έμοιαζε βγαλμένος από εφιάλτη: χιλιάδες σεισμοί, κάποιοι άνω των 5 Ρίχτερ, που ανάγκασαν κατοίκους και τουρίστες να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, έκλεισαν σχολεία και κήρυξαν κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Τι κρυβόταν πίσω από αυτή την ξαφνική έξαρση, που έκανε τους επιστήμονες να αναρωτιούνται αν πλησιάζουμε μια νέα ηφαιστειακή καταστροφή ή απλώς ένα τεκτονικό προειδοποιητικό σήμα; Μια διεθνής ομάδα ερευνητών, με σημαντική συμμετοχή Ελλήνων επιστημόνων, δίνει σήμερα την απάντηση σε μια μελέτη που δημοσιεύεται στην κορυφαία επιθεώρηση «Science»: ο «ένοχος» δεν ήταν ούτε μια απλή τεκτονική ολίσθηση ούτε προάγγελος μεγάλης έκρηξης, αλλά μια τεράστια, κυματική διείσδυση μάγματος – ένα κατακόρυφο στρώμα λιωμένης πέτρας – που εξαπλώθηκε σαν κύμα σε βάθη άνω των 10 χιλιομέτρων κάτω από τον πυθμένα του Αιγαίου, καλύπτοντας απόσταση μεγαλύτερη των 20 χιλιομέτρων και γεμίζοντας με την ενέργειά του έναν όγκο ισοδύναμο με 200.000 ολυμπιακές πισίνες, ή 500 Empire State Buildings, ή αρκετό για να σκεπάσει το Μανχάταν με στρώμα 9 μέτρων πάχους.
Η νύχτα που η Σαντορίνη τρέμει: Από την ανησυχία στην πανικόβλητη φυγή
Φανταστείτε τον Ιανουάριο του 2025: η Σαντορίνη, ο παράδεισος των ηφαιστειακών ηλιοβασιλεμάτων και των λευκών κρημνών, μετατρέπεται σε ζώνη πολέμου με τη φύση. Από τις 27 Ιανουαρίου, ένας σμήνος σεισμών – swarm, όπως το ονομάζουν οι γεωλόγοι – ξεσπά βορειοανατολικά του νησιού, απλώνοντας προς την Αμοργό και την Αναφί, με εκατοντάδες δονήσεις που αισθάνονται οι άνθρωποι, ορισμένες τόσο ισχυρές που ξεπερνούν τους 5 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Οι κάτοικοι, ακόμα φρέσκοι από τις αναμνήσεις παλιότερων κρίσεων όπως αυτή του 2012, βλέπουν τα σπίτια τους να ραγίζουν, ακούνε σειρήνες συναγερμού και βλέπουν σχολεία να κλείνουν, ενώ οι τουρίστες – που συνήθως πλημμυρίζουν τα δρομάκια της Οίας – επιβιβάζονται βιαστικά σε πλοία και αεροπλάνα, αφήνοντας πίσω μια νησί που μοιάζει με σκηνή από καταστροφική ταινία. Η αβεβαιότητα είναι πνιγηρή: είναι αυτή η αρχή μιας έκρηξης σαν αυτή που ισοπέδωσε τον μινωικό πολιτισμό, ή μήπως το προμήνυμα ενός μεγάλου τεκτονικού χτυπήματος, παρόμοιου με το 7,7 Ρίχτερ του 1956 που προκάλεσε και τσουνάμι; Οι αρχές κηρύσσουν έκτακτη ανάγκη, οι επιστήμονες παρακολουθούν πυρετωδώς, και ο κόσμος κρατά την ανάσα – μέχρι που, μετά από οκτώ εβδομάδες, η δραστηριότητα καταλαγιάζει χωρίς έκρηξη, αφήνοντας πίσω ερωτήματα και μια αίσθηση εύθραυστης ειρήνης.
Η μαγική ματιά της τεχνητής νοημοσύνης: 25.000 σεισμοί ως «εικονικοί μετρητές τάσης»
Πώς λύνεις το μυστήριο ενός φαινομένου που συμβαίνει σε βάθη 12 χιλιομέτρων κάτω από τη θάλασσα, όπου κανένα ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να φτάσει; Η απάντηση έρχεται από την πρωτοποριακή εργασία μιας διεθνούς ομάδας, με κεντρικό ρόλο ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Αριστοτέλειο Θεσσαλονίκης – όπως η Ελέφθερια Παπαδημητρίου, γεωφυσικός που συνυπογράφει τη μελέτη – και συνεργασίες με το University College London και το Woods Hole Oceanographic Institution. Χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνικές μηχανικής μάθησης, οι επιστήμονες ανέλυσαν δεδομένα από σεισμικούς σταθμούς στη Σαντορίνη και τα γειτονικά νησιά, αλλά και από ωκεάνιους αισθητήρες και δορυφορικές μετρήσεις, μετατρέποντας περίπου 25.000 σεισμούς σε «εικονικούς μετρητές τάσης» – σαν να έχουν χιλιάδες αόρατα όργανα θαμμένα στο υπέδαφος, που καταγράφουν κάθε αλλαγή πίεσης και κίνησης. Αυτή η μέθοδος, που βασίζεται σε αλγόριθμους μηχανικής μάθησης για την ακριβή χωροτοπία των δονήσεων, αποκάλυψε μια εικόνα πρωτοφανής: το μάγμα δεν ανέβαινε απλά και ομαλά, αλλά εισέβαλλε σε παλμούς, ανοίγοντας νέες ρωγμές, κλείνοντας άλλες και προωθώντας τη λάβα προς τα εμπρός σαν κυματισμούς σε μια θάλασσα πέτρας, δημιουργώντας ένα «καταρρακτώδες» εφέ όπου ο ένας σεισμός πυροδοτούσε τον επόμενο σε ελάχιστα λεπτά και χιλιόμετρα. Η τεχνική αυτή δεν είναι απλώς αναδρομική: όπως τονίζει ο Δρ Στίβεν Χικς από το UCL, μπορεί να εφαρμοστεί σε πραγματικό χρόνο για μελλοντικές κρίσεις, επιτρέποντας στους επιστήμονες να προβλέψουν αν μια δόνηση οδηγεί σε έκρηξη ή απλώς σε προσωρινή αναταραχή, ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες περιοχές όπως το Αιγαίο, όπου η δραστηριότητα συχνά κρύβεται βαθιά στη θάλασσα.
Το ταξίδι του μάγματος: Από το Kolumbo στη Σαντορίνη, σε παλμούς θανάτου και αναγέννησης
Το σενάριο που ξετυλίγεται από την ανάλυση είναι συναρπαστικό και τρομακτικό ταυτόχρονα: από τα μέσα του 2024, όργανα κατέγραφαν μια αργή ανύψωση του δαπέδου της καλντέρας της Σαντορίνης, σημάδι ότι νέο μάγμα εισερχόταν σε ρηχά αποθέματα, συνοδευόμενο από αυξημένες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και υδρογόνου – προειδοποιητικά σήματα που πέρασαν σχεδόν απαρατήρητα. Ξαφνικά, στις 27 Ιανουαρίου 2025, το μάγμα ξεσπούσε από ένα υπόγειο αποθεματοποιημένο που συνδέει τη Σαντορίνη με το υποβρύχιο ηφαίστειο Kolumbo, σχηματίζοντας μια μακριά φλέβα – dike – μήκους 20-30 χιλιομέτρων, που διαπερνούσε οριζόντια στρώματα βράχου σε βάθος 10-12 χιλιομέτρων κάτω από τον πυθμένα. Αυτή η «αντλητική» εισβολή, όπως την περιγράφουν οι ερευνητές, δεν ήταν γραμμική: προχωρούσε σε ξαφνικές εκρήξεις πίεσης, όπου κάθε παλμός άνοιγε νέες ρωγμές, απελευθέρωνε ενέργεια και πυροδοτούσε σμήνη μικρότερων σεισμών, δημιουργώντας μια αλυσίδα αντιδράσεων που εξηγεί τον ασυνήθιστα υψηλό αριθμό δονήσεων σε τόσο σύντομο διάστημα. Και ενώ το μάγμα είχε την ποσότητα για να προκαλέσει καταστροφή – ισοδύναμη με 200 φορές τον όγκο της Μεγάλης Πυραμίδας της Γκίζας ή της Ακρόπολης – η έλλειψη επαρκούς πίεσης και ανιούσης δύναμης το εμπόδισε να φτάσει στην επιφάνεια, αφήνοντάς το να «παγιδευτεί» και να κρυώσει βαθιά στον φλοιό, αποτρέποντας μια έκρηξη αλλά αφήνοντας πίσω ένα τοπίο γεμάτο ρωγμές και αβεβαιότητα.
Έλληνες στο τιμόνι της ανακάλυψης: Από το Αριστοτέλειο Θεσσαλονίκης στην παγκόσμια πρωτοπορία
Η ελληνική σφραγίδα σε αυτή την ανακάλυψη είναι αδιαμφισβήτητη, με την Ελέφθερια Παπαδημητρίου και την ομάδα της από το Τμήμα Γεωφυσικής του Αριστοτέλειου να πρωταγωνιστούν στην ανάλυση δεδομένων και την ερμηνεία των ευρημάτων, συνδυάζοντας τοπική γνώση με διεθνή τεχνογνωσία. «Αυτή η αναπηδώντας, κυματοειδής διαδικασία εισβολής μάγματος μπορεί να μην είναι μοναδική στη Σαντορίνη, αλλά πιθανώς ένας θεμελιώδης μηχανισμός με τον οποίο το μάγμα μεταφέρεται κάτω από ηφαίστεια παγκοσμίως», δηλώνει η Παπαδημητρίου, υπογραμμίζοντας πώς η μελέτη όχι μόνο λύνει το παζλ του 2025 αλλά και αλλάζει την κατανόηση φαινομένων σε μέρη όπως το Yellowstone ή το Vesuvius. Η συμμετοχή Ελλήνων ερευνητών, σε συνεργασία με ονόματα όπως ο Άντονι Λόμαξ και ο Τζόνας Πράιν, δείχνει πώς η Ελλάδα, παρά τις προκλήσεις, παραμένει στο επίκεντρο της γεωεπιστήμης, προσφέροντας εργαλεία που μπορούν να σώσουν ζωές – από την ταχεία ανίχνευση σε πραγματικό χρόνο μέχρι την καλύτερη πρόβλεψη κινδύνων σε ηφαιστειακά τόξα όπως το Ελληνικό.
Πέρα από τη Σαντορίνη: Ένας παγκόσμιος συναγερμός για ηφαίστεια και σεισμούς
Αυτή η έρευνα δεν σταματά στα νησιά του Αιγαίου – ανοίγει πόρτες σε μια νέα εποχή γεωφυσικής παρακολούθησης, όπου η τεχνητή νοημοσύνη μετατρέπει χιλιάδες δονήσεις σε χάρτες πίεσης και κινδύνου, ικανές να προβλέψουν αν ένα σμήνος σεισμών θα οδηγήσει σε λάβα ή απλώς σε δόνηση. Για τη Σαντορίνη, μέρος του Ελληνικού ηφαιστειακού τόξου όπου οι Αφρικανικές και Ευρασιατικές πλάκες συγκρούονται, τα ευρήματα είναι διπλά: αποκλείουν την τεκτονική ολίσθηση ως κύρια αιτία, μειώνοντας τον φόβο άμεσου μεγάλου σεισμού, αλλά υπενθυμίζουν τους κινδύνους μιας έκρηξης που θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα της Μεσογείου. «Η κρίση του 2025, παρόλο που δεν κατέληξε σε έκρηξη, φωτίζει τους πιθανούς κινδύνους για τους τοπικούς πληθυσμούς και υπογραμμίζει την ανάγκη υψηλής ανάλυσης παρακολούθησης», καταλήγει η ομάδα, καλώντας σε επένδυση σε δίκτυα αισθητήρων και AI, ώστε η επόμενη φορά που η Γη θα τρέμει, να μην είναι έκπληξη αλλά ευκαιρία για προετοιμασία. Σε έναν πλανήτη όπου τα ηφαίστεια κοιμούνται αλλά ποτέ δεν πεθαίνουν, αυτή η ανακάλυψη δεν είναι απλώς επιστήμη – είναι ασπίδα για το μέλλον, με Έλληνες στο τιμόνι να υπενθυμίζουν ότι η Γη μιλάει, και εμείς μαθαίνουμε να την ακούμε.
Πηγή: Pagenews.gr