Η Eurovision χτίστηκε –τουλάχιστον επικοινωνιακά– πάνω στην ιδέα ότι η μουσική μπορεί να γεφυρώνει χάσματα, να υπερβαίνει σύνορα και να επιτρέπει στους λαούς της Ευρώπης (και όχι μόνο) να ξεχνάνε, έστω για λίγες ώρες, τις συγκρούσεις του πραγματικού κόσμου. Το μότο «United by Music» που υιοθετήθηκε το 2023 στο Λίβερπουλ, όταν η πόλη φιλοξένησε τη διοργάνωση για λογαριασμό της εμπόλεμης Ουκρανίας, ήταν η συμπυκνωμένη εκδοχή αυτού του ονείρου.
Σήμερα όμως, αυτό το μότο μοιάζει ειρωνικά μακρινό. Η συνεχιζόμενη παρουσία του Ισραήλ στον διαγωνισμό και το κύμα αντίδρασης που αυτή προκαλεί έχουν οδηγήσει την Eurovision στη βαθύτερη κρίση της ιστορίας της. Το ερώτημα δεν είναι πια μόνο ποιος θα κερδίσει – αλλά αν ο θεσμός θα αντέξει.
Από «γιορτή» σε πεδίο μάχης: η πολιτική εισβάλλει επίσημα στη σκηνή
Όσοι παρακολουθούν πιστά τη Eurovision γνωρίζουν ότι η πολιτική δεν έμεινε ποτέ πραγματικά έξω από τον διαγωνισμό. Οι «μπλοκ ψήφων», οι περιφερειακές συμμαχίες και οι ιστορικές συμπάθειες ή αντιπαλότητες ανάμεσα σε χώρες ήταν πάντα μέρος του παιχνιδιού. Όμως άλλο πράγμα οι υπόγειες επιρροές και άλλο η ανοιχτή ρήξη.
Ο πόλεμος στη Γάζα και ο ρόλος του Ισραήλ έχουν διαλύσει οποιαδήποτε ψευδαίσθηση ουδετερότητας. Η ανάλυση της βρετανικής Telegraph περιγράφει έναν διαγωνισμό που έχει πάψει να είναι απλώς χρώμα, φώτα και «ενοχές για guilty pleasure», και έχει μετατραπεί σε πεδίο σύγκρουσης γύρω από την ηθική νομιμοποίηση κρατών και κυβερνήσεων.
Η ατμόσφαιρα που επικράτησε στο Μάλμε το 2024 ήταν ήδη προειδοποιητικό σημάδι: διαδηλώσεις στους δρόμους, οργισμένα συνθήματα για τις επιχειρήσεις του Ισραήλ, ένταση μέσα κι έξω από την αρένα. Ό,τι κάποτε παρουσιαζόταν ως χαρούμενο πανηγύρι, άρχισε να μοιάζει με πολιτική αντιπαράθεση σε ζωντανή μετάδοση.
Το μπλοκ του μποϊκοτάζ: πέντε χώρες γυρνούν την πλάτη στη Βιέννη
Η φετινή κρίση όμως ξεπερνά όλα τα προηγούμενα. Η απόφαση πέντε χωρών –Ιρλανδίας, Ισπανίας, Ολλανδίας, Ισλανδίας και Σλοβενίας– όχι απλώς να ζητήσουν την αποβολή του Ισραήλ από τον διαγωνισμό, αλλά και να αποχωρήσουν οι ίδιες όταν αυτό δεν έγινε δεκτό, συνιστά βαθύ ρήγμα στο εσωτερικό της «οικογένειας» της Eurovision.
Οι πέντε αυτές χώρες δεν θα στείλουν αποστολές στη Βιέννη, που αναλαμβάνει τη διοργάνωση του Μαΐου, ούτε θα μεταδώσουν τηλεοπτικά τον διαγωνισμό. Η εικόνα κενών «σημείων» στον ευρωπαϊκό χάρτη, αλλά και η απουσία της ζωντανής μετάδοσης από μεγάλες αγορές, είναι κάτι πρωτόγνωρο. Και το χειρότερο: δεν αποκλείεται κι άλλες χώρες να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο, αν η ένταση στη Μέση Ανατολή συνεχιστεί.
Η Ισπανία ανήκει, μάλιστα, στις περίφημες «Big-5», τις χώρες που αποτελούν βασικούς χρηματοδότες της Eurovision και έχουν πάντα εξασφαλισμένη παρουσία στον τελικό. Η αποχή της δεν είναι μόνο συμβολικό πλήγμα, αλλά και οικονομικό. Η Ιρλανδία, από την άλλη, είναι ιστορικά πρώτη σε νίκες, μαζί με τη Σουηδία – η Eurovision χωρίς Ιρλανδία μοιάζει για πολλούς οπαδούς με φαγητό χωρίς αλάτι.
Η σκιά της Γάζας πάνω από τη σκηνή – και οι καταγγελίες για «στρατολόγηση ψήφων»
Η ένταση δεν περιορίζεται στα διπλωματικά παρασκήνια. Η παρουσία της ισραηλινής αποστολής τα τελευταία χρόνια συνοδεύεται από συνθήματα, διαμαρτυρίες και συχνά αποδοκιμασίες μέσα στις αρένες.
Στη Βασιλεία, όπου φιλοξενήθηκε ο διαγωνισμός, η τραγουδίστρια του Ισραήλ Γιουβάλ Ραφαέλ έκανε πρόβες υπό έναν μόνιμο θόρυβο αποδοκιμασιών. Την ώρα της ζωντανής εμφάνισης, το κλίμα δεν άλλαξε – αλλά αυτό δεν εμπόδισε το Ισραήλ να τερματίσει δεύτερο, κερδίζοντας την ψήφο του κοινού.
Αμέσως μετά, εκπρόσωποι χωρών κατήγγειλαν ότι η κυβέρνηση του Ισραήλ οργάνωσε στοχευμένη εκστρατεία για να συσπειρώσει Ισραηλινούς πολίτες που ζουν στην Ευρώπη, προκειμένου να ψηφίσουν τη συμμετοχή της χώρας. Παρότι οι κανόνες έχουν τροποποιηθεί ώστε να αποθαρρύνουν τέτοιες οργανωμένες κινήσεις, η καχυποψία παραμένει – και τροφοδοτεί την απόφαση ραδιοτηλεοπτικών φορέων, όπως της Ισπανίας, της Ιρλανδίας και της Ολλανδίας, να απέχουν από τη φετινή διοργάνωση.
Το μήνυμα τους είναι σαφές: όσο το Ισραήλ παραμένει κανονικά στον διαγωνισμό σαν να μην συμβαίνει τίποτα, εκείνοι δεν μπορούν να κάνουν ότι δεν βλέπουν τις εικόνες από τη Γάζα.
Από την Ουκρανία στην πλήρη πόλωση: πώς φτάσαμε εδώ
Η Telegraph επισημαίνει ότι αυτή η κρίση δεν έσκασε ξαφνικά – «ψήνεται» εδώ και χρόνια. Το 2022, στο Τορίνο, η Ουκρανία θριάμβευσε στον διαγωνισμό, μέσα σε ένα κύμα συμπαράστασης από τους λαούς της Ευρώπης, που είδαν σε αυτή τη νίκη κάτι παραπάνω από ένα τραγούδι: μια συμβολική επιβεβαίωση της αλληλεγγύης απέναντι στη ρωσική εισβολή.
Η ίδια ατμόσφαιρα επικράτησε και στο Λίβερπουλ, όπου η Βρετανία φιλοξένησε τη διοργάνωση για λογαριασμό του Κιέβου. Εκεί το πολιτικό μήνυμα και η μουσική έδειχναν να συμβαδίζουν με μια ενιαία ευρωπαϊκή στάση.
Μέχρι το Μάλμε όμως, το 2024, τα πάντα είχαν αλλάξει. Η Ευρώπη δεν ήταν πια ενωμένη γύρω από έναν πόλεμο, αλλά βαθιά διχασμένη γύρω από έναν άλλο. Ο πόλεμος στη Γάζα έφερε στην επιφάνεια ρήγματα, διαφορετικές ευαισθησίες, βαθιές πολιτικές και ηθικές διαφωνίες. Ο διαγωνισμός βρέθηκε στη μέση αυτής της θύελλας, χωρίς να έχει πραγματικά τα εργαλεία να τη διαχειριστεί.
Υπαρξιακό σταυροδρόμι για EBU και Eurovision
Όλα αυτά καταλήγουν σε ένα σκληρό ερώτημα για την Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU), που διοργανώνει τη Eurovision: μπορεί ένας θεσμός που έγινε παγκόσμιο σύμβολο pop υπερβολής να επιβιώσει σε μια εποχή όπου κάθε σκηνή μετατρέπεται σε πεδίο πολιτικής σύγκρουσης;
Τι σημαίνει «ενωμένοι μέσω της μουσικής», όταν εμβληματικές χώρες απέχουν, όταν μεγάλα κοινά γυρνούν την πλάτη στη μετάδοση, όταν η συζήτηση πριν και μετά το show αφορά όχι τα τραγούδια αλλά τις βόμβες και τα μποϊκοτάζ;
Το αν η Eurovision κινδυνεύει πραγματικά με «καταστροφή» ίσως είναι υπερβολή – οι θεσμοί αυτού του μεγέθους σπάνια καταρρέουν από τη μια μέρα στην άλλη. Αλλά σίγουρα βρίσκεται μπροστά σε μια υπαρξιακή κρίση: ή θα καταφέρει να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της σε έναν βαθιά πολιτικοποιημένο κόσμο, ή θα ξεθωριάσει, εγκλωβισμένη ανάμεσα στην επιθυμία της για ουδετερότητα και στην πραγματικότητα ενός κοινού που δεν δέχεται πια να βλέπει τη σκηνή σαν «νησίδα εκτός πραγματικότητας».
Ίσως, όπως ειρωνικά σημειώνει η Telegraph, οι υπεύθυνοι να χρειαστεί να ξαναγράψουν το μότο της διοργάνωσης. Γιατί, προς το παρόν, η Eurovision δείχνει περισσότερο «Διχασμένοι παρά Ενωμένοι μέσω της Μουσικής».
Pagenews.gr