Μιλώντας στα παιδιά για την επίλυση προβλημάτων

Πολλές φορές, οι ενήλικες, παραγνωρίζουμε τη σοβαρότητα που μπορεί να έχει για ένα παιδί η παρεξήγηση με τον καλύτερό του φίλο ή η αποτυχία σ’ ένα διαγώνισμα. 

Έχοντας περάσει αυτή την ηλικία, θεωρούμε τέτοιου είδους θέματα μικρά και ασήμαντα σε σχέση με αυτά που αντιμετωπίζουμε στο παρόν μας. 

Ως αποτέλεσμα, προσπερνούμε επιπόλαια και βιαστικά την προβληματική κατάσταση και συχνά κάνουμε και σχόλια της μορφής «δεν είναι σοβαρά προβλήματα αυτά, πίστεψέ με» ή «μακάρι να είχα κι εγώ τέτοια θέματα να με απασχολούν».

Για το παιδί, όμως, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Για εκείνο, το πρόβλημά του είναι κάτι σπουδαίο και μεγάλο που του δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα, τα οποία δυσκολεύεται να διαχειριστεί. Φόβος, ματαίωση, αγωνία, θυμός, απογοήτευση και διάψευση προσδοκιών είναι μόνο μερικά απ’ όσα μπορεί να βιώνει σε μία τέτοια κατάσταση.

Το εξαιρετικό βιβλίο του Kobi Yamada «Τι μπορείς να κάνεις με ένα πρόβλημα;» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη, το οποίο μπορεί ν’ αποτελέσει ένα πρώτης τάξεως εργαλείο στα χέρια κάθε γονέα ή εκπαιδευτικού, με βοήθησε πολύ να διακρίνω τα 5 στάδια που μπορεί ν’ ακολουθήσει κανείς στη διαδικασία επίλυσης μιας προβληματικής κατάστασης:

Στάδιο 1ο: Αναγνώριση του προβλήματος 

«Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.» Από τη στιγμή που αναγνωρίζουμε την ύπαρξή του, είναι θέμα χρόνου το να δρομολογηθεί η εύρεση λύσης. Είναι πολύ σημαντικό, όμως, όταν απευθυνόμαστε σε παιδιά ν’ αναγνωριστεί σωστά το πρόβλημα, να καταφέρουμε, δηλαδή, να εκμαιεύσουμε από εκείνα την πραγματική «ρίζα του κακού» και να μη σταθούμε στην αφορμή που πυροδότησε την ένταση.

Στάδιο 2ο: Έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων που δημιουργεί το πρόβλημα

Αυτό είναι ένα στάδιο που συχνά προσπερνάμε, αλλά η σημασία του για την ψυχοσυναισθηματική ωρίμανση των παιδιών είναι τεράστια. Όταν ένα παιδί λεκτικοποιεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, τους δίνει μία οντότητα. Παύουν, δηλαδή, να γυρίζουν στο μυαλό του ως ιδέες και να γιγαντώνονται. Έρχεται αντιμέτωπο με τα αρνητικά του συναισθήματα, αυτά για τα οποία μπορεί να αισθάνεται ντροπή, φόβο ή αμηχανία και διαπιστώνει ότι, στην πραγματικότητα, δεν έχουν τις διαστάσεις που τους έδινε όταν δεν τα μοιραζόταν με κανέναν. Αυτόματα, η ένταση μειώνεται και η αποδοχή του εαυτού αυξάνεται.

Στάδιο 3ο: Εύρεση πιθανών εργαλείων-στρατηγικών για την επίλυση του προβλήματος

Σε αυτό το στάδιο, αρχίζει η διαδικασία εύρεσης λύσης. Είναι πολύ ωφέλιμο, να καταλάβει το παιδί, με τη δική μας βοήθεια και καθοδήγηση, ότι δεν υπάρχει μόνο μία λύση, αλλά περισσότερες, από τις οποίες εμείς επιλέγουμε αυτήν που μας ταιριάζει περισσότερο και μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα. Όταν «πέφτουν στο τραπέζι» διαφορετικές ιδέες, χωρίς να τις κρίνουμε και να τις απορρίπτουμε –τουλάχιστον, σε πρώτη φάση- ξεπερνάμε το αίσθημα του «αδιέξοδου» και αποκτούμε μια αίσθηση αισιοδοξίας και δύναμης. 

Στάδιο 4ο: Επιλογή καταλληλότερου εργαλείου – στρατηγικής για την επίλυση του προβλήματος

Έχει φτάσει πια η στιγμή να επιλέξει το παιδί με ποιον απ’ όλους τους τρόπους που έχει στη διάθεσή του θα προσπαθήσει να επιλύσει το πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Εδώ, αξίζει να τονιστεί, ότι η επιλογή της καταλληλότερης λύσης πρέπει να γίνεται από το ίδιο το παιδί και όχι από τον ενήλικα που το καθοδηγεί στη διαδικασία. Είναι μια δική του απόφαση που το βοηθά ν’ αποκτήσει αίσθημα ευθύνης για τη ζωή του και τις επιλογές που κάνει. Μπορεί, όμως, να επισημανθεί στο παιδί ότι αν δεν δουλέψει ο τρόπος που επέλεξε, θα επαναληφθεί η διαδικασία, ώστε να βρεθεί κάποιος άλλος, καταλληλότερος.

Στάδιο 5ο: Αξιολόγηση της κατάστασης – Έλεγχος του προβλήματος

Αφότου το παιδί έχει εφαρμόσει τη λύση που επέλεξε, μπορούμε να επανέλθουμε κάποια ουδέτερη στιγμή και να εξετάσουμε μαζί του τα αποτελέσματα του τρόπου επίλυσης που θέλησε ν’ ακολουθήσει. Καλό θα ήταν να μη σταθούμε μόνο στο αν λύθηκε ή όχι το πρόβλημα, αλλά να ρωτήσουμε το παιδί και πώς αισθάνεται τώρα και αν νιώθει ότι έμαθε κάτι για τον εαυτό του ή/και για τη σχέση του με τους άλλους μέσα από αυτή τη διαδικασία.

*Πολύ σημαντικές για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου ήταν οι γνώσεις που αποκόμισα από το «Σεμινάριο Εκπαίδευσης Αποτελεσματικού Γονέα» με τη μέθοδο του Thomas Gordon και εισηγήτρια την κα Βέρα Πρατικάκη.