Ήθη και έθιμα Πρωτοχρονιάς στην Ήπειρο: Οι βασιλοκουλούρες και το σπάσιμο του ροδιού

Στην Ελλάδα η Πρωτοχρονιά είναι μεγάλη και πολύ σημαντική γιορτή. Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς ψάλλονται από παιδιά (31 Δεκεμβρίου) είτε μόνα τους το καθένα είτε σε ομάδα με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου σιδερένιου τριγώνου, αλλά και άλλων μουσικών οργάνων (φυσαρμόνικας, ακορντεόν, τύμπανου, φλογέρας κ.λπ.) από νωρίς το πρωί μέχρι το μεσημέρι.

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς αλλά και ανήμερα μαζεύονται όλοι οι συγγενείς μαζί στο σπίτι σε οικογενειακή συγκέντρωση ώστε να ανταλλάξουν και δώρα και να φάνε γύρω από το οικογενειακό τραπέζι. Το βράδυ μετά την αλλαγή του χρόνου και το κόψιμο της Βασιλόπιτας την ώρα που έχουν ξαπλώσει τα παιδιά στα κρεβάτια τους οι γονείς κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο αφήνουν τα δώρα για να τα βρουν την επόμενη μέρα με τον ισχυρισμό ότι τα έχει φέρει ο Άγιος Βασίλης.

Από το βάθος του χρόνου τα πρωτοχρονιάτικα ήθη και έθιμα, οι προλήψεις, το ποδαρικό και τα γούρια κυριαρχούν την πρώτη μέρα του νέου έτους, σε όλες τις περιοχές της Ηπείρου. Πρόκειται για έθιμα άμεσα συνδεδεμένα με την καθημερινότητα, σε μια κατεξοχήν κτηνοτροφική περιοχή, όπου ειδικά στα χωριά, τηρούνται «ευλαβικά».

Στο Πωγώνι, οι «βασιλοκουλούρες» ζυμώνονται από τις νοικοκυρές από την παραμονή. Άλλοτε ζυμώνονταν τρεις, η πιο μεγάλη για την οικογένεια, και δύο μικρότερες, για τον τσομπάνο και τον γελαδάρη ενώ παλαιότερα το βράδυ της παραμονής στα καφενεία των χωριών οι άνδρες «για το καλό του χρόνου», έπαιζαν με λίγα χρήματα «τριάντα μία».

Νωρίς το πρωί της Πρωτοχρονιάς όλοι ήθελαν τον πρώτο άνθρωπο που θα συναντήσουν να είναι «καλός», πήγαιναν να ταΐσουν τα ζώα με άχυρο, κρεμούσαν στα γιδοπρόβατα ένα κλαδάκι και πήγαιναν στην εκκλησία. Στα χωριά της Κόνιτσας οι νοικοκυρές την ημέρα της Πρωτοχρονιάς έπρεπε να φτιάξουν τη βασιλόπιτα με τα φύλλα που είχαν ετοιμάσει από την προηγούμενη μέρα.

Στο Κεράσοβο έκτος από το φλουρί, στόλιζαν τη βασιλόπιτα με διάφορα σύμβολα. Στο κέντρο της πίτας τοποθετούσαν ένα σταυρό, που συμβόλιζε τον Χριστό. Όποιος το έβρισκε θα είχε τύχη και ευλογία τη νέα χρόνια. Επίσης, για καλή σοδειά έβαζαν ένα στάχυ, ενώ για το τσίπουρο και το κρασί ένα μικρό κομμάτι κληματόβεργας.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς όλη η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία για να είναι ευλογημένος ο νέος χρόνος. Ο νοικοκύρης έχει μαζί του ένα ρόδι, το οποίο σπάει στην πόρτα του σπιτιού, μόλις επιστρέψουν από τη Θεία Λειτουργία. Μπαίνει μέσα στο σπίτι με το δεξί πόδι, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα και λέει, «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».