Δημοψήφισμα 2015: Μια παλιά «ιστορία»

Δημοψήφισμα 2015: Το αντικείμενο της διαφωνίας υπήρξε το είδος των οικονομικών μέτρων, τα οποία έπρεπε να πάρει η Ελλάδα για την ολοκλήρωση του προηγούμενου προγράμματος οικονομικής διάσωσης.

Το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 προκηρύχθηκε από τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα στις 27 Ιουνίου 2015, με διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό.

Εγκρίθηκε (ΦΕΚ Α’ 63) από τη Βουλή των Ελλήνων στις 28 Ιουνίου του 2015 και διεξήχθη μία εβδομάδα αργότερα, στις 5 Ιουλίου. Το ερώτημα ήταν αν θα πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας των τριών θεσμών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Ε.Κ.Τ.) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Δ.Ν.Τ.), που προτάθηκε στην Ελλάδα στις 25 Ιουνίου. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν η απόρριψη της πρότασης του σχεδίου συμφωνίας με ποσοστό 61,31%.

Αφορμή της πρότασης διεξαγωγής του υπήρξε η αποτυχία επίτευξης συμφωνίας στις διαπραγματεύσεις, ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και τους δανειστές της έως τα τέλη Ιουνίου.

Το αντικείμενο της διαφωνίας υπήρξε το είδος των οικονομικών μέτρων, τα οποία έπρεπε να πάρει η Ελλάδα για την ολοκλήρωση του προηγούμενου προγράμματος οικονομικής διάσωσης έναντι του ελληνικού χρέους και ένα νέο πακέτο διάσωσης. Το δημοψήφισμα ήταν το πρώτο από το 1974 και το μοναδικό στη σύγχρονη ελληνική ιστορία που δεν αφορούσε στη μορφή του πολιτεύματος.

Μετά το δημοψήφισμα, η κυβέρνηση Τσίπρα κατέληξε σε συμφωνία με τους δανειστές στις 13 Ιουλίου, αλλά με όρους ενός τρίτου μνημονίου. Η αμφισβήτηση των νέων όρων οδήγησε στη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ και στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, οι οποίες ανέδειξαν νικητή τον ΣΥΡΙΖΑ που σχημάτισε κυβέρνηση με τους Ανεξάρτητους Έλληνες.

Πώς φτάσαμε στο δημοψήφισμα;

Στις 22 Ιουνίου η κυβέρνηση υποχώρησε στις αιτήσεις των δανειστών, κάνοντας έτσι πιθανή την επίτευξη συμφωνίας. Η διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ως επιλογή δεν φαινόταν πιθανή εκείνες τις μέρες, καθώς επανειλημμένως στελέχη της κυβέρνησης απέκλειαν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Εντούτοις, μετά την εμπλοκή που υπήρξε στις 24 Ιουνίου λόγω διαφωνίας των εταίρων με την ελληνική πρόταση, το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος άρχισε να επαναφέρεται.

Η πρόταση για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος ανακοινώθηκε από τον Αλέξη Τσίπρα, μετά από σύσκεψη του κυβερνητικού (και αργότερα υπουργικού) συμβουλίου το βράδυ της ίδιας ημέρας στο Μέγαρο Μαξίμου.

Σύμφωνα με τη σχετική απόφαση και πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου προς τη Βουλή, «ο ελληνικός λαός καλείται να αποφασίσει με την ψήφο του εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup στις 25 Ιουνίου και αποτελείται από δύο έγγραφα, τα οποία συγκροτούν την πρόταση επί της οποίας προτείνεται το δημοψήφισμα».

Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» (Μεταρρυθμίσεις για την Ολοκλήρωση του Τρέχοντος Προγράμματος και πέραν αυτού). Το δεύτερο κείμενο τιτλοφορείται «Preliminary Debt sustainability analysis» (Προκαταρκτική Ανάλυση Βιωσιμότητας Χρέους).

Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται δημοψήφισμα;

Το σύνταγμα με το άρθρο 44 στην αναθεώρηση του 2008 προβλέπει ποιες είναι οι διαδικασίες προκήρυξης και διενέργειας του δημοψηφίσματος.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν. 4023/2011, το δημοψήφισμα προκηρύσσεται με προεδρικό διάταγμα. Το προεδρικό διάταγμα προκήρυξης δημοψηφίσματος για κρίσιμο εθνικό θέμα προσυπογράφεται από το Υπουργικό Συμβούλιο και για ψηφισμένο νομοσχέδιο, που ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, από τον Πρόεδρο της Βουλής.

Το προεδρικό διάταγμα εκδίδεται, εντός της προθεσμίας που ορίζεται στην απόφαση της Ολομέλειας της Βουλής, με την οποία γίνεται δεκτή η πρόταση για τη διενέργεια δημοψηφίσματος και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Η ψηφοφορία διεξάγεται εντός τριάντα ημερών από τη δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος, με το οποίο προκηρύσσεται το δημοψήφισμα, κατά εκλογικές περιφέρειες, όπως αυτές καθορίζονται κάθε φορά στις διατάξεις του νόμου για την εκλογή βουλευτών.

Τι είχαν υποστηρίξει τα κόμματα το 2015;

Τα κόμματα του ελληνικού κοινοβουλίου ανέπτυξαν σύντομα τις θέσεις τους όσον αφορά το δημοψήφισμα, λίγο μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης. Ο ΣΥΡΙΖΑ, οι ΑΝΕΛ και η Χρυσή Αυγή τάχθηκαν υπέρ του δημοψηφίσματος και υπέρ της απάντησης «όχι».

Το ΚΚΕ δήλωσε την καταψήφιση της διεξαγωγής δημοψηφίσματος τέτοιου ερωτήματος, διαφωνώντας σε οποιαδήποτε υφεσιακά μέτρα και δηλώνοντας ότι θα επιδίωκε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος με επιλογή, όχι μόνο το «όχι» στην πρόταση μέτρων αξίας 11 δισεκατομμυρίων των θεσμών αλλά και «όχι» στην πρόταση μέτρων 8 δισεκατομμυρίων της κυβέρνησης με αυτόματη έξοδο της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.).

H Νέα Δημοκρατία υποστήριξε ότι το ερώτημα ουσιαστικά είναι «Ναι» ή «Όχι» στη ζώνη του Ευρώ και δήλωσε ότι επιζητεί την παραμονή της Ελλάδας σε αυτήν, και ομοίως το Ποτάμι όμοια τάχθηκε υπέρ του «Ναι» και αποδοχή της συμφωνίας. Το ΠΑΣΟΚ θεώρησε το δημοψήφισμα αντισυνταγματικό, παίρνοντας θέση για την καταψήφιση της διεξαγωγής του. Στις 3 Ιουλίου το ΣτΕ έκρινε «απαράδεκτες», με νομική ορολογία, τις προσφυγές δύο πολιτών για τη συνταγματικότητα του δημοψηφίσματος, δηλώνοντας στην ουσία αναρμόδιο, καθώς η Ελλάδα δεν διαθέτει Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, όπως άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

O Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός στήριξε την αποτροπή και αποχή του Δημοψηφίσματος και τόνισε την Εθνική ενότητα του Ελληνικού Λαού. Ο πρώην πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής, τέθηκε υπέρ του «ναι» στο δημοψήφισμα μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος του, καθώς και οι πρώην πρωθυπουργοί Κώστας Σημίτης, και Γιώργος Παπανδρέου, με ξεχωριστές ανακοινώσεις τους στα έντυπα ΜΜΕ.