Στο μεταξύ, τα στρατόπεδα εξόντωσης είχαν αλλάξει τον τύπο του αερίου που χρησιμοποιούσαν, από μονοξείδιο του άνθρακα στα στρατόπεδα Μπελζέκ, Ζομπίμπορ και Τρεμπλίνκα, στο Zyklon B που χρησιμοποιούνταν στο Μάιντανεκ και το Άουσβιτς. Ενώ, λύση για τη διαχείριση μεγάλου αριθμούν σορών ήταν ότι αφότου οι φούρνοι των κρεματορίων ανέπτυσσαν μια ικανή θερμοκρασία, η καύση θα μπορούσε να αυτοσυντηρείται από το λίπος των σορών και μόνο.
Οι λίστες των θυμάτων και η καταγραφή των δολοφονιών σε λεπτομερή αρχεία αποτελούν αδιάσειστα στοιχεία της οργανωμένης προσπάθειας του ναζιστικού καθεστώτος να εξοντώσει μέρος της ανθρωπότητας, την ίδια στιγμή, αποτελούν αρχειακό υλικό για τους μελετητές αλλά και καθέναν από εμάς.
Από τα πρωτόλεια γνωρίζουμε και για τον «Άγγελο του Θανάτου», τον στρατιωτικό γιατρό στο Άουσβιτς και διευθυντή της ιατρικής υπηρεσίας στο Μπίρκεναου, Γιόσεφ Μένγκελε. Όπως έχει καταγραφεί αλλά και γίνει γνωστό από μαρτυρίες, χρησιμοποίησε Εβραίους και επιδόθηκε σε πειράματα με σκοπό –μεταξύ άλλων– τη δημιουργία «φυλετικών αγνών» μωρών, τη διερεύνηση των αντοχών του ανθρώπινου σώματος στον πόνο, τον ακρωτηριασμό, την πίεση ή τη θερμοκρασία. Πρακτικές που καταδεικνύουν τη βαναυσότητα του ανθρώπου απέναντι στον ίδιο τον άνθρωπο.
Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος Τι είναι επομένως, ο άνθρωπος; Προστατεύεται η ύπαρξή του; Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης η ζωή βρίσκεται στο όριο, η ζωή αναιρείται καθότι έχει κριθεί από την κυρίαρχη εξουσία ως ανάξια να βιωθεί. «Όπλο», συνάμα άμυνα και δύναμη των επιζόντων του Ολοκαυτώματος οι λέξεις τους, κι ένας από αυτούς, ο Πρίμο Λέβι, τις τοποθέτησε σε προτάσεις, δημιούργησε κεφάλαια και εκδόθηκε βιβλίο.
Στις σελίδες του, το κοινό γνωρίζει από μία ακόμη οπτική, πώς είναι να ζει κανείς σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης με καθημερινούς βασανισμούς και μαζικές εκτελέσεις, γίνεται επίσης προσπάθεια από την πλευρά του συγγραφέα –και έως το τέλος της ζωής του– να κατανοήσει τη «λογική» πίσω από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μόνο που πρακτικές σαν του Ολοκαυτώματος δεν επιδέχονται λογικής, εντάσσονται στη μεγαλύτερη ύβρι.
Λαμβάνοντας υπόψιν τη δύναμη των λέξεων παραθέτω ένα απόσπασμα του βιβλίου (εκδ. «Άγρα»), μιας και ο συγγραφέας – επιζών έχει τον λόγο: «Εσείς που ήσυχοι ζείτε/ Στο ζεστό σας σπίτι/ Και το βράδυ γυρνώντας θα βρείτε/ Φαγητό και πρόσωπα φίλων/ Σκεφτείτε εάν αυτό είναι ο άντρας/ Αυτός/ Πού δουλεύει στη λάσπη/ Πού δεν ησυχάζει ποτέ/ Πού παλεύει για λίγο ψωμί/ Πού πεθαίνει για ένα ναι ή ένα όχι./
Σκεφτείτε ένα αυτό είναι η γυναίκα/ Αυτή/ Πού έχασε/ Τ’ όνομά της, τα μαλλιά της/ Τη δύναμή της να θυμάται/ Κρύο το στήθος άδεια τα μάτια/ Σαν βάτραχος το χειμώνα./
Σκεφτείτε ότι έχει συμβεί/ Τις λέξεις αυτές σας ορίζω/ Γράψτε τις στην καρδιά σας/ Στο σπίτι, στο δρόμο/ Πριν κοιμηθείτε όταν ξυπνάτε/ Επαναλάβατέ τις στα παιδιά σας./ Ή/ Το σπίτι σας να ερημώσει/ Η αρρώστια να σας καταβάλλει/ Οι γιοι σας να σας απαρνηθούν».