Η Ευρώπη αναζητά “Plan B” για ένα ΝΑΤΟ που αλλάζει

Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Λιθουανίας Gabrielius Landsbergis συνοψίζει τις ανησυχίες του για το ΝΑΤΟ με μια εικόνα από την κβαντομηχανική: “Τη γάτα του Σρέντινγκερ”*.

“Ακούμε διφορούμενα πράγματα”, εξήγησε ο Landsbergis σε συνέντευξη που παραχώρησε την περασμένη εβδομάδα. “Ο Ντόναλντ Τραμπ κάνει εμπρηστικές δηλώσεις για τη Συμμαχία, απειλώντας ότι θα αποχωρήσει αν η Ευρώπη δεν αναλάβει μεγαλύτερο μέρος του κόστους. Αλλά μετά ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο εμφανίζεται στις Βρυξέλλες ή σε κάποιο άλλο φόρουμ και ηρεμεί την Ευρώπη” – αυτό ο Landsbergis το αποκαλεί “ομαλοποίηση της κατάστασης”. Το αποτέλεσμα: σύγχυση και αβεβαιότητα. “Το ΝΑΤΟ αμφισβητείται και δεν αμφισβητείται συγχρόνως”, λέει ο πρώην διπλωμάτης. Και κατά τη γνώμη του, αυτό δημιουργεί την τέλεια, τρομακτική, ευκαιρία για τον Πούτιν.

Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα Αν ο Πούτιν πείσει τον Λευκό Οίκο ότι οι ΗΠΑ θα επωφεληθούν από μια καλύτερη σχέση με τη Μόσχα -όπως προφανώς τα έχει καταφέρει-, ο Τραμπ μπορεί να διστάσει να “αποτρέψει” την ευκαιρία, ακόμη και αν δεχθεί επίθεση ένας σύμμαχος του ΝΑΤΟ.

Αυτός είναι ο χειρότερος εφιάλτης του Landsbergis: “Ο Τραμπ θα πει: ‘Είμαι σε συζητήσεις με τον Πούτιν. Δεν μπορώ να τις διακόψω. Λυπάμαι, παιδιά. Δεν μπορώ να βοηθήσω. Είστε μόνοι σας'”. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο Πούτιν έχει κάνει τους ελιγμούς του και οι ΗΠΑ είναι σε κατάσταση αναποφασιστικότητας, που εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τη Βορειο-Ατλαντική Συμμαχία. “Ο Πούτιν ίσως σκεφτεί ότι αυτή είναι η στιγμή να δράσει – να αλλάξει την πραγματικότητα” επί του εδάφους στην Ευρώπη.

“Πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες αρχίζουν να σκέφτονται το Plan Β”

Δεν είναι περίεργο που οι ηγέτες σε όλη την ήπειρο αρχίζουν να σκέφτονται το Plan Β. Ο Τραμπ δεν χρειάζεται να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ, όπως έχει απειλήσει επανειλημμένα. Υπονομεύει το κλίμα εμπιστοσύνης που καθιστούσε τη Συμμαχία αποτελεσματική, προστατεύοντας τα μέλη της και αποτρέποντας τους εχθρούς της κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και μετά από αυτόν.

Ένα τέτοιο Plan Β είναι η αυτοαποκαλούμενη “Συμμαχία των Προθύμων” που συνασπίστηκε για να υποστηρίξει την Ουκρανία μετά την ταραχώδη συνάντηση του Τραμπ με τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι στο Οβάλ Γραφείο. Η Συμμαχία των Προθύμων μεταξύ άλλων επιδιώκει στο να συνεχίσει να ενισχύει στρατιωτικά το Κίεβο, να γίνουν πιο σκληρές διαπραγματεύσεις με το Κρεμλίνο, και μια δίκαιη, σταθερή ειρήνη, με “ευρωπαϊκή εγγύηση” ίσως και από δυνάμεις που θα σταθμεύουν στο ουκρανικό έδαφος.

Ο Landsbergis είναι έντονα επικριτικός στο εγχείρημα αυτό. “Είναι πολύ δύσκολο να βρούμε στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η Συμμαχία των Προθύμων είναι όντως διατεθειμένη να κάνει κάτι ουσιαστικό, πόσο μάλλον να αλλάξει το παιχνίδι;” διερωτήθηκε σε πρόσφατη ανάρτησή του στο διαδίκτυο. “Βλέπουμε τον κόσμο μας να διαλύεται. Αλλά κάτι πρέπει να γίνει -κάτι περισσότερο- για να αποτραπεί η απειλή”, εξηγεί ο Landsbergis.

Το δικό του Plan Β ξεκινά από την περιοχή του: τις χώρες της Βαλτικής, που “έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου” στον υπόλοιπο κόσμο για τη ρωσική επιθετικότητα και παρείχαν σημαντική βοήθεια στην Ουκρανία.

“Απορροφημένες” από τη Σοβιετική Ένωση με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και έως το 1991, οι τρεις χώρες της Βαλτικής -η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία- κατανοούν τον ρωσικό ιμπεριαλισμό καλύτερα από (σχεδόν) οποιονδήποτε άλλον – εκτός ίσως από την Ουκρανία. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο του Κιέλου για την Παγκόσμια Οικονομία, τα τρία κράτη -μαζί με τη Δανία, επίσης στη Βαλτική Θάλασσα- έχουν δαπανήσει αναλογικά περισσότερα για να στηρίξουν την Ουκρανία από οποιαδήποτε άλλη χώρα, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ (Οι χώρες της Βαλτικής έχουν συνεισφέρει μεταξύ 1,5% και 2,2% του ΑΕΠ τους, ενώ οι ΗΠΑ μόλις 0,5%).

Αυτά τα τρία μικρά κράτη -με συνολικό πληθυσμό λίγο πάνω από 6 εκατ. ανθρώπους- δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα αναπληρώσουν το ΝΑΤΟ. Αλλά θα είχαν περισσότερες πιθανότητες, υποστηρίζει ο Landsbergis, αν συνασπιστούν με ακόμη 7 κράτη γειτνιάζουν ή εξαρτώνται από τη Βαλτική Θάλασσα: Φινλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, Ισλανδία, Πολωνία και Γερμανία. Και οι 10 ανήκουν ήδη σε έναν υφιστάμενο διεθνή οργανισμό, το Συμβούλιο των Κρατών της Βαλτικής Θάλασσας (CBSS), το οποίο ο Landsbergis και ο πρώην πρόεδρος της Εσθονίας Toomas Hendrik Ilves πιστεύουν ότι θα μπορούσε να αναδιαμορφωθεί και να επαναπροσδιοριστεί ως μια ισχυρή περιφερειακή συμμαχία.

Ιδρύθηκε το 1992 ως ένα είδος “λέσχης αρχάριων” -ένα φόρουμ για να βοηθήσει τα κράτη της Βαλτικής και την Πολωνία, που μόλις είχαν βγει από τη σοβιετική σφαίρα επιρροής, να κατανοήσουν τι θα σήμαινε η ένταξή τους στην Ευρώπη- και η ομάδα έχει προ πολλού ξεπεράσει την αρχική της αποστολή. “Υπό συνηθισμένες συνθήκες, αν πιστεύαμε ότι το ΝΑΤΟ ήταν αρκετά ισχυρό”, εξηγεί ο Landsbergis, “δεν θα κάναμε αυτή τη συζήτηση. Θα ευχαριστούσαμε το CBSS για ό,τι έκανε, και αυτό θα ήταν όλο. Αλλά ο κόσμος μας αλλάζει. Χρειαζόμαστε εναλλακτικές μορφές ασφάλειας”.

Ο πρώην διπλωμάτης βλέπει το Συμβούλιο της Βαλτικής ως “κάτι περισσότερο από μια Συμμαχία των Προθύμων”. Διαθέτει έτοιμη οργανωτική δομή – εναλλασσόμενη ηγεσία, ομάδες εργασίας, γραμματεία και προσωπικό. Βραχυπρόθεσμα, θα ήταν ένα πολιτικό φόρουμ που θα επικεντρωνόταν στο να απαντήσει στον ρωσικό υβριδικό πόλεμο: σαμποτάζ, παραπληροφόρηση, κόψιμο υποθαλάσσιων καλωδίων κο.κ. Αλλά αν το κλίμα χειροτέρευε -αν το ΝΑΤΟ συνέχιζε να χάνει δύναμη και επιρροή- θα μπορούσε να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο – ακόμα και του περιφερειακού αμυντικού σχεδιασμού και του στρατιωτικού συντονισμού.

“Κοιτάξτε”, λέει ο Landsbergis. “Οι χώρες της Βαλτικής έχουν εκνευριστεί”. Και αναφέρεται στη διμερή συμφωνία ασφαλείας που υπέγραψαν νωρίτερα τον Μάιο Γαλλία και Πολωνία. “Νομίζει η Γαλλία ότι η Ευρώπη τελειώνει στη Βαρσοβία; Πρέπει να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας”. Ένας συνασπισμός που θα περιλαμβάνει την Πολωνία, που σήμερα είναι ο μεγαλύτερος αμυντικός χορηγός του ΝΑΤΟ, και τη Γερμανία που έχει αρχίσει να επανεξοπλίζεται, θα έχει σημαντική στρατιωτική ισχύ. “Η Γερμανία πρόκειται να δαπανήσει μισό τρισεκατομμύριο ευρώ για την άμυνα της τα επόμενα χρόνια”, επισημαίνει ο Landsbergis. “Πρέπει να γυρίσει το βλέμμα της προς τον βορρά”.

Μπαλώνοντας μια στέγη που καταρρέει;

Τι γίνεται όμως με το ΝΑΤΟ; Γιατί, διερωτώμαι με σκεπτικισμό, ο Landsbergis και άλλοι Ευρωπαίοι που ανησυχούν να επικεντρώνονται στις περιφερειακές συμμαχίες; Δεν είναι σαν να κάνουν μπαλώματα σε μια στέγη που καταρρέει; Δεν θα είχε μεγαλύτερο νόημα να επανεξετάσουμε τον ρόλο του ΝΑΤΟ;

Ο Landsbergis δεν διαφωνεί. “Στο κάτω-κάτω, οι σημαντικές αποφάσεις για την ασφάλεια θα περνούν πάντα μέσα από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ”, σημειώνει. Και αναγνωρίζει πως μακροπρόθεσμα μπορεί να χρειαστεί μια πιο θεμελιώδης, εκτεταμένη μεταρρύθμιση.

Ποιο είναι το πρόβλημα; Κανείς δεν θέλει να εγκαταλείψει το πλοίο μέχρι να είναι βέβαιο πως βουλιάζει. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες ανησυχούν για αυτό που ο Landsbergis χαρακτηρίζει “αυτοεκπληρούμενη προφητεία”. Η Ευρώπη θα μπορούσε να διαλύσει τη Βορειο-Ατλαντική Συμμαχία απλώς μιλώντας γι’ αυτήν, προκαλώντας την οργή του Τραμπ και την ξαφνική αποχώρηση των ΗΠΑ. “Οι υπουργοί μας βρίσκονται σε δύσκολη θέση”, λέει ο πρώην διπλωμάτης. “Θα πρέπει να αρνούνται την πραγματικότητα για όσο τούς παίρνει”.

Ο Landsbergis δεν έχει προσδοκίες από την επερχόμενη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στα τέλη Ιουνίου. Προβλέπει πως δεν θα αντιμετωπίσει τις εντάσεις στους κόλπους της Συμμαχίας και θα συνεχίσει να αποκρύπτει την πραγματικότητα στέλνοντας ένα αισιόδοξο μήνυμα για αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες. Και τα 32 κράτη-μέλη, πιθανώς με την εξαίρεση της Ισπανίας, αναμένεται να δεσμευτούν για την επίτευξη του στόχου του Τραμπ, να δαπανήσουν το 5% του ΑΕΠ τους για την άμυνα και τις σχετικές υποδομές.

Πού θα βρεθεί η Ευρώπη στο άμεσο μέλλον, ενώ η Ρωσία κλιμακώνει τις επιθέσεις της στην Ουκρανία και επεκτείνει τη στρατιωτική της παρουσία στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, αυξάνοντας τις αμυντικές δαπάνες και κατασκευάζοντας βάσεις κατά μήκος των φινλανδικών συνόρων; Ίσως η μόνη απάντηση προς το παρόν να είναι ένα συνονθύλευμα εναλλακτικών λύσεων ως Plan Β.

“Μιλάω ως κάποιος που ανησυχεί για το μέλλον της χώρας του”, εξηγεί ο Landsbergis . “Πρέπει να είμαστε σε θέση να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας. Πόσο καιρό θα έπρεπε να πολεμήσουμε αν πολεμούσαμε μόνοι μας;”

* “Η γάτα του Σρέντινγκερ”, ένα νοητικό πείραμα, που χαρακτηρίζεται και ως παράδοξο, επινοήθηκε από τον Αυστριακό φυσικό Έρβιν Σρέντινγκερ το 1935. Αναπαριστά αυτό που είδε ως το πρόβλημα στην ερμηνεία της Κοπεγχάγης για την κβαντομηχανική στην εφαρμογή της σε καθημερινά αντικείμενα. Το σενάριο παρουσιάζει μια γάτα, η οποία μπορεί να είναι ταυτόχρονα ζωντανή και νεκρή, με την κατάστασή της να συνδέεται με προηγούμενο τυχαίο γεγονός. Το νοητικό πείραμα συναντάται συνήθως σε θεωρητικές συζητήσεις για τις ερμηνείες της κβαντομηχανικής. Κατά την ανάπτυξη αυτού του πειράματος ο Σρέντινγκερ επινόησε τον όρο κβαντική διεμπλοκή.

Πηγή: Tamar Jacoby–forbes.com//Απόδοση – επιμέλεια: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος