Ο πόλεμος Ισραήλ-Ιράν και η επόμενη προσφυγική κρίση στην Ευρώπη

Βόμβες πέφτουν στην Τεχεράνη και το Τελ Αβίβ. Για άλλη μια φορά, η Μέση Ανατολή βυθίζεται στο χάος – μια περιοχή που για πάνω από έναν αιώνα βρίσκεται παγιδευμένη σε έναν κύκλο πολέμων, αστάθειας και ξένων εμπλοκών. Ως συνήθως, οι Ηνωμένες Πολιτείες στέκονται σταθερά στο πλευρό του Ισραήλ. Η Ευρώπη, εν τω μεταξύ, παρακολουθεί με ανησυχία από αυτό που θεωρεί ασφαλή απόσταση. Αλλά αυτή η απόσταση είναι μια ψευδαίσθηση. Παρά την αποικιακή κληρονομιά της στην περιοχή, η Ευρώπη δεν είναι πλέον ηγετικός παράγοντας, αλλά ένας παθητικός παρατηρητής, διστακτικός και αβέβαιος. Ωστόσο, η Μέση Ανατολή δεν είναι κάποιο απομακρυσμένο μέτωπο. Είναι γείτονας της Ευρώπης και ό,τι συμβαίνει στη Βαγδάτη, τη Δαμασκό ή την Τεχεράνη αναπόφευκτα έχει επιπτώσεις στο Βερολίνο, το Παρίσι και το Λονδίνο. Τα τελευταία 25 χρόνια έχουν αποδείξει ότι η αστάθεια στην Ανατολή οδηγεί άμεσα στη μετανάστευση στη Δύση. Αν η Ευρώπη συνεχίσει να αντιμετωπίζει τη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν ως πόλεμο άλλων, σύντομα ενδέχεται να αντιμετωπίσει τις συνέπειες στο έδαφός της – όχι ως πρωτοσέλιδα, αλλά ως εκατομμύρια πρόσφυγες που αναζητούν ασφάλεια.

Από «μετανάστες εργάτες» σε πολίτες γείτονες

Όπως αναφέρει το modern diplomacy, οι  δεκαετίες που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ευρώπη έγινε φάρος για τους μετανάστες που αναζητούσαν σταθερότητα, ευημερία και ευκαιρίες. Η ταχεία ανασυγκρότηση και η οικονομική ανάπτυξη μετέτρεψαν την ήπειρο σε πόλο έλξης για εργατικό δυναμικό από όλο τον κόσμο. Αρχικά, αυτή η μετανάστευση ήταν ευπρόσδεκτη — πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις όχι μόνο την αποδέχτηκαν, αλλά την ενθάρρυναν ενεργά για να τροφοδοτήσουν τις ακμάζουσες μεταπολεμικές οικονομίες τους.

Η Γερμανία, για παράδειγμα, ηγήθηκε πρωτοβουλιών στη δεκαετία του 1960 και του 1970 για να προσκαλέσει «μεταναστευτικούς εργάτες» από χώρες όπως η Τουρκία, η Γιουγκοσλαβία και η Ελλάδα. Εκείνη την εποχή, αυτό ήταν λογικό: τα ποσοστά γεννήσεων στην Ευρώπη μειώνονταν και οι οικονομίες της είχαν απόλυτη ανάγκη από εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, η προσδοκία ότι αυτοί οι εργάτες θα επέστρεφαν κάποια μέρα στην πατρίδα τους αποδείχθηκε αφελής. Μέχρι τη δεκαετία του 1980, πολλοί είχαν εγκατασταθεί μόνιμα, ωθώντας τις κυβερνήσεις να επανεξετάσουν τις στρατηγικές τους.

Αντί να σταματήσουν εντελώς τη μετανάστευση, οι αρχές άλλαξαν την προσέγγισή τους, διαφοροποιώντας τις πηγές εργασίας και προσφέροντας κίνητρα για την εθελοντική επιστροφή. Ωστόσο, με τη μείωση του γηγενή πληθυσμού και την επιδείνωση της έλλειψης εργατικού δυναμικού, η μετανάστευση παρέμεινε μια αναπόφευκτη πραγματικότητα.

Η δεκαετία του 1990: Σημείο καμπής

Μέχρι τη δεκαετία του 1990, η μετανάστευση επιταχύνθηκε. Περισσότεροι μετανάστες ζήτησαν την υπηκοότητα και, για πρώτη φορά, άρχισε να φουντώνει η δυσαρέσκεια του κοινού. Οι επιθέσεις της ακροδεξιάς και των ρατσιστών αυξήθηκαν κατακόρυφα σε ορισμένες χώρες, αν και εκείνη την εποχή παρέμεναν μεμονωμένα περιστατικά. Η γενική διάθεση στην Ευρώπη ήταν ακόμη ανεκτική, χάρη κυρίως στην ευημερία που επικρατούσε. Η υψηλή απασχόληση, τα ισχυρά συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και η δίκαιη κατανομή του εισοδήματος σήμαιναν ότι οι αυτόχθονες πληθυσμοί δεν αισθάνονταν απειλούμενοι — ακόμα. Αυτό άρχισε να αλλάζει στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Η παγκοσμιοποίηση και η διάβρωση της σταθερότητας

Καθώς η παγκοσμιοποίηση μετέφερε τη βιομηχανική βάση της Ευρώπης στην Ασία, οι θέσεις εργασίας εξαφανίστηκαν. Πολλά εργοστάσια μεταφέρθηκαν στην Κίνα, την Ινδία και το Βιετνάμ. Ταυτόχρονα, το κράτος πρόνοιας της Ευρώπης άρχισε να συρρικνώνεται. Για τους Ευρωπαίους της εργατικής τάξης, οι μισθοί σταμάτησαν να αυξάνονται, το κόστος αυξήθηκε κατακόρυφα και η ανισότητα διευρύνθηκε. Μέσα σε αυτές τις πιέσεις, η μετανάστευση αυξήθηκε για άλλη μια φορά, αυτή τη φορά σε πρωτοφανή κλίμακα.

Μεταξύ του 2000 και του 2025, δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι μετανάστευσαν στην Ευρώπη. Μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο δέχτηκε περισσότερους από 15 εκατομμύρια, ενώ η Γερμανία υποδέχτηκε μεταξύ 15 και 20 εκατομμύρια. Ήταν μια αλλαγή χωρίς προηγούμενο, για την οποία η Ευρώπη ήταν εντελώς απροετοίμαστη.

Η πραγματική κρίση

Το λάθος της Ευρώπης δεν ήταν ότι δέχτηκε τους μετανάστες, αλλά ότι υπερεκτίμησε την ικανότητά της να τους απορροφήσει. Καθώς τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας υποβαθμίστηκαν και οι δημόσιες υπηρεσίες υπέφεραν από την πίεση, η μετανάστευση έγινε ένας βολικός αποδιοπομπαίος τράγος. Η αύξηση των ενοικίων, ο πληθωρισμός και η ανεργία αποδόθηκαν στους πιο ορατούς «αουτσάιντερ».

Στην πίεση προστέθηκε και η αλλαγή στο προφίλ των μεταναστών. Σε αντίθεση με τους προηγούμενους οικονομικούς μετανάστες, πολλοί από όσους έφτασαν τα τελευταία 25 χρόνια έφευγαν από τον πόλεμο, την κατάρρευση του κράτους και τις διώξεις στη Συρία, το Αφγανιστάν, την Ουκρανία και σε ολόκληρη την Αφρική. Ήταν άνθρωποι που έφευγαν από τον κίνδυνο, όχι προς την ευκαιρία. Η ικανότητά τους να ενταχθούν και να συνεισφέρουν οικονομικά ήταν συχνά περιορισμένη. Αυτό με τη σειρά του έκανε πιο δύσκολη την αποδοχή τους από τις κοινωνίες υποδοχής.

Ένα εύφορο έδαφος για τον λαϊκισμό

Τα λαϊκιστικά και ακροδεξιά κινήματα σε όλη την Ευρώπη εκμεταλλεύτηκαν γρήγορα τη δυσαρέσκεια. Με τους πολίτες με χαμηλότερα εισοδήματα να γίνονται όλο και πιο απογοητευμένοι, οι λαϊκιστές παρουσίασαν τους μετανάστες ως την αιτία κάθε σημαντικού προβλήματος, από την εγκληματικότητα έως την οικονομική ύφεση. Οι συνέπειες ήταν βαθιές. Τα νεοναζιστικά κινήματα κερδίζουν έδαφος και, σε ορισμένες χώρες, εισέρχονται στο πολιτικό mainstream. Εάν δεν αντιμετωπιστούν, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία θα μπορούσαν σύντομα να γίνουν πυλώνες της διακυβέρνησης σε ορισμένες περιοχές του ηπείρου.

Το χειρότερο είναι ότι αυτές οι εξελίξεις απειλούν όχι μόνο την εθνική πολιτική, αλλά και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η άνοδος του λαϊκισμού υπονομεύει τις αρχές της ενότητας, της αλληλεγγύης και των ανοιχτών συνόρων, πάνω στις οποίες χτίστηκε η ΕΕ.

Βραχυπρόθεσμες λύσεις, μακροπρόθεσμος κίνδυνος

Περιθωριοποιημένες από την πολιτική πίεση, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στρέφονται τώρα σε βραχυπρόθεσμες, σκληρές λύσεις. Ορισμένες πληρώνουν τις κυβερνήσεις της Βόρειας Αφρικής για να εμποδίσουν τους μετανάστες να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Άλλες σκληραίνουν τους κανόνες ασύλου και αυξάνουν τις απελάσεις. Αυτά τα μέτρα μπορεί να προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση, αλλά παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και, το πιο σημαντικό, δεν λειτουργούν.

Δεν μπορείς να σταματήσεις τη μετανάστευση με τη βία, αν οι βαθύτερες αιτίες της παραμένουν. Όπου υπάρχει εμφύλιος πόλεμος, κατάρρευση του κράτους ή οικονομική κατάρρευση, οι άνθρωποι θα φεύγουν, ανεξάρτητα από τον αριθμό των περιφράξεων ή των περιπολικών σκαφών που θα χρησιμοποιηθούν.

Ώρα για στρατηγική σκέψη

Η μόνη βιώσιμη λύση είναι να αντιμετωπιστούν οι αιτίες της μετανάστευσης στην πηγή τους. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο στην προώθηση της ειρήνης και της σταθερότητας στις γειτονικές της περιοχές. Αν η Ευρώπη είχε δράσει αποφασιστικά στη Συρία, εκατομμύρια άνθρωποι ίσως να μην είχαν αναγκαστεί να φύγουν. Το ίδιο ισχύει για το Ιράκ, το Λίβανο, το Αφγανιστάν και, ενδεχομένως, το Ιράν.

Η Ευρώπη συνεχίζει να βλέπει αυτές τις κρίσεις αποκλειστικά μέσα από γεωπολιτικό ή στρατιωτικό πρίσμα. Η συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, για παράδειγμα, αξιολογείται με βάση την περιφερειακή στρατηγική. Ωστόσο, λίγοι Ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται να αναγνωρίζουν το μεταναστευτικό τσουνάμι που θα μπορούσε να προκαλέσει. Το Ιράν, με πληθυσμό σχεδόν 90 εκατομμυρίων, θα μπορούσε να γίνει η επόμενη Συρία, σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Αν το ιρανικό κράτος καταρρεύσει, δεκάδες εκατομμύρια πρόσφυγες θα μπορούσαν να κατευθυνθούν προς την Ευρώπη. Κανένα τείχος ή πολεμικό πλοίο δεν θα το σταματήσει.

Τα διακυβεύματα: υψηλότερα από ποτέ

Πρόσφατα, ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, μιλώντας για το Ιράν, σημείωσε ότι «το Ισραήλ κάνει τη βρώμικη δουλειά για εμάς», μια ελάχιστα καλυμμένη υποστήριξη των ισραηλινών επιθέσεων εναντίον ιρανικών στόχων. Ωστόσο, οι βόμβες που έπεσαν στην Τεχεράνη ενδέχεται να επιστρέψουν σύντομα, υπό τη μορφή κυμάτων εκτοπισμένων Ιρανών που θα χτυπούν τις πύλες του Βερολίνου, του Μονάχου και του Παρισιού.

Η Ευρώπη πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η μαζική μετανάστευση αποτελεί πλέον μεγαλύτερη στρατηγική απειλή ακόμη και από τα πυρηνικά όπλα.

Η ήπειρος πρέπει να δράσει προληπτικά, πριν ξεσπάσει η επόμενη κρίση. Αυτό σημαίνει επενδύσεις στην ειρήνη, την ανασυγκρότηση και τη διπλωματία στη Μέση Ανατολή και την Αφρική.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούν πλέον να θεωρούν τα προβλήματα της Ασίας και της Αφρικής ως προβλήματα άλλων. Αν δεν αντιμετωπιστούν, αυτά τα προβλήματα θα συνεχίσουν να εμφανίζονται – με πλοία, λεωφορεία ή με τα πόδια – και θα απειλούν τον ίδιο τον ιστό της ευρωπαϊκής ειρήνης, ενότητας και ευημερίας.

Πηγή: Pagenews.gr