Μπορεί το Ιράν να αντέξει οικονομικά να αποχωρήσει από τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων;

Ο 12ήμερος πόλεμος μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ, που κορυφώθηκε με την αναγγελία κατάπαυσης του πυρός από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ τη Δευτέρα, προκαλεί φόβους στους παρατηρητές ότι το Ιράν ενδέχεται να αποσυρθεί από τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT), της οποίας είναι μέλος για πάνω από πέντε δεκαετίες.

Το ιρανικό κοινοβούλιο ψήφισε την αναστολή της συνεργασίας με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, ένα βασικό στοιχείο της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε με 221 ψήφους υπέρ, μία αποχή και καμία ψήφο κατά, σύμφωνα με το ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων Mehr. Το νομοσχέδιο θα επιτρέπει στον ΔΟΑΕ να επιθεωρεί πυρηνικές εγκαταστάσεις μόνο με την έγκριση του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Ιράν. Η νομοθεσία πρέπει να εγκριθεί από το Συμβούλιο των Φυλάκων του Ιράν για να τεθεί σε ισχύ.

Ο πρεσβευτής του Ιράν στον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, Ρεζά Νατζάφι, κατηγόρησε τη Δευτέρα τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι επέφεραν «ανεπανόρθωτο πλήγμα» στη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων μετά τις αεροπορικές επιθέσεις των ΗΠΑ σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις το Σαββατοκύριακο.

Μιλώντας στο περιθώριο μιας έκτακτης συνεδρίασης της ΔΟΑΕ στη Βιέννη τη Δευτέρα, ο Νατζάφι δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι οι επιθέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών το Σάββατο — οι οποίες είχαν ως στόχο τις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν στο Ισφαχάν, το Νατάνζ και το Φόρντοου — «έδωσαν ένα θεμελιώδες και ανεπανόρθωτο πλήγμα στο διεθνές καθεστώς μη διάδοσης», προσθέτοντας ότι οι επιθέσεις «απέδειξαν οριστικά ότι το υφιστάμενο πλαίσιο της ΝΠΤ έχει καταστεί αναποτελεσματικό», σύμφωνα με το Bloomberg.

Οι δηλώσεις του Νατζάφι αντικατοπτρίζουν την αυξανόμενη οργή της Τεχεράνης όχι μόνο έναντι της Ουάσιγκτον, αλλά και έναντι του ΔΟΑΕ, του οποίου οι επιθεωρήσεις και η εποπτεία αποτελούν βασικά στοιχεία της NPT. Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν κατηγορήσει τον οργανισμό ότι δεν προστατεύει τις πολιτικές πυρηνικές εγκαταστάσεις και ότι ευθυγραμμίζεται με τα συμφέροντα της Δύσης.

Τι είναι η NPT;

Η συνθήκη, που υπογράφηκε το 1968 και τέθηκε σε ισχύ το 1970, ορίζει ότι τα κράτη που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, συμφωνούν να μην επιδιώξουν την απόκτηση πυρηνικών όπλων σε αντάλλαγμα για το δικαίωμα να αναπτύξουν πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς. Τα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα δεσμεύονται να προχωρήσουν τελικά σε αποστρατιωτικοποίηση και να διευκολύνουν την πολιτική πυρηνική συνεργασία υπό την εποπτεία του ΔΟΑΕ. Οι πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν χρονολογούνται από το 1957, όταν ξεκίνησε το πρώτο του πρόγραμμα πολιτικής πυρηνικής ενέργειας στο πλαίσιο μιας πρωτοβουλίας που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ. Το πρόγραμμα επιταχύνθηκε τη δεκαετία του 1970 υπό το καθεστώς του Σάχη, αλλά διακόπηκε μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Στη δεκαετία του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το Ιράν επανέλαβε και επέκτεινε τις πυρηνικές του δραστηριότητες, προκαλώντας αυξανόμενη ανησυχία από τον ΔΟΑΕ και τη διεθνή κοινότητα για πιθανές στρατιωτικές διαστάσεις. Το Ιράν επικύρωσε τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων το 1970 και επιμένει εδώ και καιρό ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα είναι εξ ολοκλήρου ειρηνικό. Στη Μέση Ανατολή, σχεδόν όλες οι χώρες είναι μέλη της Συνθήκης Πυρηνικών Όπλων, συμπεριλαμβανομένων του Ιράν, της Αιγύπτου, της Ιορδανίας, της Σαουδικής Αραβίας, της Τουρκίας και των κρατών του Κόλπου. Η μόνη εξαίρεση είναι το Ισραήλ, το οποίο δεν έχει υπογράψει ποτέ τη συνθήκη και πιστεύεται ευρέως ότι διαθέτει πυρηνικά όπλα. Ο ΔΟΑΕ δήλωσε στις 12 Ιουνίου, μόλις μία ημέρα πριν από την πρώτη ισραηλινή επίθεση κατά του Ιράν, ότι το Ιράν παραβιάζει τις υποχρεώσεις του από τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων. Η επίπληξη του ΔΟΑΕ, που ακολουθήθηκε από ισραηλινές και στη συνέχεια αμερικανικές επιθέσεις, φαίνεται να έχει προκαλέσει τη σοβαρότερη ρήξη στις σχέσεις του Ιράν με τον οργανισμό τα τελευταία χρόνια. Αυτή η ρήξη θα μπορούσε να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για τη συμμετοχή ή την αποχώρηση του Ιράν από τη Συνθήκη. Ο Αλί Βαέζ, διευθυντής του προγράμματος για το Ιράν στο International Crisis Group, δήλωσε ότι το Ιράν θεωρεί όλο και περισσότερο τον ΔΟΑΕ «συνεργό στην επιθετικότητα του Ισραήλ κατά του πυρηνικού του προγράμματος», αντανακλώντας τις μακροχρόνιες υποψίες της Τεχεράνης ότι ο οργανισμός έχει διεισδύσει από τις δυτικές και ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες. «Πιστεύω ότι είναι πολύ πιθανό η ζημιά στις σχέσεις μεταξύ του Ιράν και του ΔΟΑΕ να μην μπορεί να επιδιορθωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα», δήλωσε ο Βαέζ. Για το Ιράν, η επιστροφή στο status quo που ίσχυε πριν από τις 13 Ιουνίου — όπου ο ΔΟΑΕ διατηρούσε την εποπτεία παρά τις επίμονες διαφωνίες — είναι «πολύ δύσκολο να την φανταστεί κανείς», πρόσθεσε. «Τώρα βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου ο οργανισμός δεν γνωρίζει καν πού βρίσκεται το απόθεμα εμπλουτισμένου ουρανίου, και έχω σοβαρές αμφιβολίες για την ικανότητα του οργανισμού να επιστρέψει σύντομα και να λογοδοτήσει για το υλικό αυτό», δήλωσε ο Βαέζ. Πριν από τις επιθέσεις, εκτιμήσεις έδειχναν ότι το Ιράν διέθετε περίπου 400 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου σε καθαρότητα 60%, ένα βήμα μακριά από το επίπεδο 90% που απαιτείται για την κατασκευή όπλων. Ωστόσο, αναφορές υποδηλώνουν ότι μεγάλο μέρος αυτού του υλικού ενδέχεται να έχει μεταφερθεί πριν από τις επιθέσεις.

Ποιες είναι οι επιλογές του Ιράν;

Μετά τις ισραηλινές και αμερικανικές επιθέσεις, οι ιρανικές αρχές εξετάζουν τα επόμενα βήματά τους. Την Κυριακή, ο Αμπάς Γκολρού, επικεφαλής της Επιτροπής Εξωτερικής Πολιτικής του ιρανικού κοινοβουλίου, δημοσίευσε μια δήλωση στην X στην οποία ανέφερε ότι η Τεχεράνη έχει το νόμιμο δικαίωμα να αποσυρθεί από τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων (NPT) σύμφωνα με το άρθρο X της συνθήκης.

Αν και δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί επίσημη αποχώρηση, ανώτεροι Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι το κοινοβούλιο καταρτίζει νομοσχέδιο που θα μπορούσε να ξεκινήσει τη διαδικασία αποχώρησης, η οποία θα διαρκέσει τρεις μήνες για να οριστικοποιηθεί. Σε συνέντευξη Τύπου την περασμένη Δευτέρα, ο εκπρόσωπος του ιρανικού Υπουργείου Εξωτερικών Εσμαήλ Μπαγκάι αναγνώρισε ότι οι συζητήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη, αλλά τόνισε ότι η Τεχεράνη δεν έχει λάβει τελική απόφαση.

Η Κέλσι Ντάβενπορτ, διευθύντρια πολιτικής μη διάδοσης όπλων στην Arms Control Association, δήλωσε ότι οι ισραηλινές επιθέσεις σε εγκαταστάσεις που προστατεύονται από το πρόγραμμα ειρηνικής χρήσης «υπονομεύουν σημαντικά τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων και διαβρώνουν την εμπιστοσύνη στη Συνθήκη ως μηχανισμό εγγύησης των ειρηνικών προγραμμάτων και παροχής ασφάλειας». Οι επιθέσεις θα μπορούσαν να προσφέρουν στο Ιράν τόσο νομική δικαιολογία όσο και πολιτικό κίνητρο για να αποχωρήσει.

Ο Βαέζ πρόσθεσε ότι το Ιράν «έχει ήδη πληρώσει το τίμημα» για το πυρηνικό του πρόγραμμα, υπομένοντας χρόνια κυρώσεων και τώρα προληπτικές στρατιωτικές επιθέσεις. Εάν επιβληθούν εκ νέου οι κυρώσεις του ΟΗΕ (αυτόματη επαναφορά των κυρώσεων που είχαν αρθεί στο πλαίσιο της πυρηνικής συμφωνίας του 2015) ή το Ιράν παραπεμφθεί στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, «τότε ουσιαστικά δεν έχει τίποτα να χάσει».

Ταυτόχρονα, ο Βαέζ σημείωσε επίσης ότι οι εταίροι του Ιράν, όπως η Ρωσία και η Κίνα, αμφότεροι μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ενδέχεται να προσπαθήσουν να αποτρέψουν την Τεχεράνη από την πλήρη αποχώρηση, ακόμη και αν συμπαθούν τον περιορισμό της συνεργασίας με τον ΔΟΑΕ. Μια πλήρης ρήξη θα εξαλείψει πιθανώς τις διασφαλίσεις για το σχάσιμο υλικό του Ιράν και θα μπορούσε να προκαλέσει περαιτέρω κλιμάκωση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ.

Υπάρχει επίσης η πιθανότητα το Ιράν να χρησιμοποιήσει την απειλή της αποχώρησης ως μέσο πίεσης στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες, πιέζοντας την Ουάσιγκτον να χαλαρώσει τις κυρώσεις ή να προσφέρει παραχωρήσεις για να διατηρήσει το Ιράν στο πυρηνικό πλαίσιο.

Τι θα συμβεί αν το Ιράν αποσυρθεί;

Η αποχώρηση του Ιράν από τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων θα σηματοδοτούσε μια τεράστια αλλαγή στο παγκόσμιο καθεστώς μη διάδοσης πυρηνικών όπλων. Κανένα κράτος δεν έχει αποσυρθεί από τη Συνθήκη μετά τη Βόρεια Κορέα, η οποία ανακοίνωσε την αποχώρησή της το 2003 και στη συνέχεια πραγματοποίησε μια σειρά πυρηνικών δοκιμών.

Εάν η Τεχεράνη ακολουθήσει παρόμοια πορεία, θα απαλλαγεί νομικά από τις επιθεωρήσεις του ΔΟΑΕ και τις υποχρεώσεις της βάσει της Συνθήκης, αν και οι έρευνες σχετικά με τις προηγούμενες πυρηνικές δραστηριότητές της, ενώ ήταν ακόμη μέλος της Συνθήκης, θα συνεχιστούν τεχνικά.

Ο Βαέζ προειδοποίησε ότι η τελευταία σύγκρουση και η προοπτική αποχώρησης του Ιράν θα μπορούσαν να ωθήσουν άλλα κράτη να επανεξετάσουν την πυρηνική αποτροπή. Αν οι πυρηνικές δυνάμεις μπορούν να επιτεθούν σε μη πυρηνικά κράτη χωρίς συνέπειες, είπε, αυτό μπορεί να οδηγήσει άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων περιφερειακών δυνάμεων όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος ή η Τουρκία, να επανεξετάσουν το δικό τους μη πυρηνικό καθεστώς.

«Το γεγονός ότι οι πυρηνικές δυνάμεις πιστεύουν ότι έχουν το είδος της ατιμωρησίας που τους επιτρέπει να υπονομεύουν την κυριαρχία άλλων κρατών, είτε πρόκειται για τη Ρωσία και την Ουκρανία είτε για το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν, δημιουργεί μεγαλύτερη κινητοποίηση σε άλλες χώρες να αρχίσουν να θεωρούν τα πυρηνικά όπλα ως το απόλυτο μέσο αποτροπής», δήλωσε ο Βαέζ.

Η Ντάβενπορτ συμφωνεί ότι «θα μπορούσε να υπάρξει ένα φαινόμενο αλυσιδωτής αντίδρασης. Δεν νομίζω ότι θα δούμε αμέσως μια σειρά χωρών να αποχωρούν από τη Συνθήκη, αλλά θα πυροδοτήσει περαιτέρω συζήτηση σε ορισμένα κράτη σχετικά με την αξία της Συνθήκης, και τα κράτη θα παρακολουθούν στενά για να δουν τις συνέπειες που θα αντιμετωπίσει το Ιράν αν αποχωρήσει».

Πολλά θα εξαρτηθούν από το πώς θα προχωρήσει η Τεχεράνη και τις συνέπειες που θα αντιμετωπίσει.

«Αν το Ιράν αποσυρθεί και υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για στρατιωτική χρήση», δήλωσε η Ντάβενπορτ, η παγκόσμια αντίδραση θα μπορούσε να είναι πιο ενοποιημένη, ενδεχομένως συμπεριλαμβανομένης της ανανέωσης των μέτρων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ωστόσο, αν η αποχώρηση έχει ως στόχο να αποτελέσει πολιτικό μέσο πίεσης ή μήνυμα, «θα μπορούσε να δώσει την απαραίτητη ώθηση στη διπλωματική διαδικασία για την επίτευξη συμφωνίας εντός της τρίμηνης περιόδου αποχώρησης, η οποία θα διατηρήσει το Ιράν στη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων και θα προετοιμάσει το έδαφος για διαπραγματεύσεις σχετικά με ένα πιο ολοκληρωμένο πυρηνικό πλαίσιο», σημείωσε.

Υπάρχει επίσης η πιθανότητα το Ιράν να αποσυρθεί από τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων και να επιλέξει να μην διαπραγματευτεί ανεξάρτητες επιθεωρήσεις με τον ΔΟΑΕ, ακολουθώντας παρόμοια πορεία με τη Βόρεια Κορέα, η οποία δεν έχει επιτρέψει στον ΔΟΑΕ να διενεργήσει πλήρεις επιθεωρήσεις των πυρηνικών εγκαταστάσεών της από την αποχώρησή της.

«Εάν δεν υπάρχει παρουσία του ΔΟΑΕ στο Ιράν μετά από μια τέτοια αποχώρηση, υπάρχει πραγματικός κίνδυνος το Ιράν να προχωρήσει περαιτέρω στην υπόγεια ανάπτυξη του πυρηνικού του προγράμματος και να διασκορπίσει και να ενισχύσει τις εγκαταστάσεις του, προκειμένου να ξαναφτάσει στο κατώφλι της απόκτησης πυρηνικών όπλων», δήλωσε η Ντάβενπορτ.

Πηγή: Pagenews.gr