FT: Πώς η Ελλάδα επέστρεψε από το χείλος του γκρεμού

Η Δήμητρα Πιάγκου θυμάται την ημέρα του 2011 που «έσπασε». Σκαρφάλωσε στον τελευταίο όροφο του κτηρίου της και έβαλε το πόδι της πάνω από το στηθαίο. «Ήμουν έτοιμη να πηδήξω», λέει. Η επιχείρησή της με πλυντήρια στην Αθήνα είχε χρεωκοπήσει και είχε χρέη εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Εκείνη την ημέρα η τράπεζα έβγαζε σε πλειστηριασμό το σπίτι της.

Η Ελλάδα είχε βυθιστεί στην πιο σοβαρή ύφεση από οποιαδήποτε άλλη ανεπτυγμένη οικονομία σε καιρό ειρήνης. Η Πιάγκου δεν είχε τίποτα άλλο εκτός από τα σκυλιά της.Καθώς ετοιμαζόταν να πηδήξει, ο αγαπημένος της γερμανικός ποιμενικός την τράβηξε και εκείνη έκανε ένα σωτήριο βήμα προς τα πίσω. Η Πιάγκου πέρασε τους επόμενους μήνες ζώντας σε ένα παγκάκι. Τώρα, σε ηλικία 74 ετών, δεν έχει σύνταξη λόγω του χρέους της και βγάζει τα προς το ζην πουλώντας μια εφημερίδα δρόμου. «Μαθαίνεις να επιβιώνεις χωρίς τίποτα», λέει.

Η προσωπική τραγωδία της Πιάγκου είναι μία από τις πολλές που εκτυλίχθηκαν κατά την καταστροφική κρίση δημόσιου χρέους της Ελλάδας. Αυτό το μήνα συμπληρώνεται μια δεκαετία από το σημείο καμπής στο δράμα, το οποίο κατέκλυσε τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές για χρόνια και απείλησε να διαλύσει την οικονομική και νομισματική ένωση που αποτελεί το μοναδικό επίτευγμα της ΕΕ.

«Η έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη, θα σήμαινε το τέλος του ευρώ»

«Αν η Ελλάδα είχε αποχωρήσει από την ευρωζώνη, αυτό θα ήταν το τέλος του ευρώ», λέει ο Πιερ Μοσκοβισί, Ευρωπαίος επίτροπος οικονομικής πολιτικής από το 2014 έως το 2019. «Επειδή αυτό αποδεικνύει ότι το ενιαίο μας νόμισμα δεν είναι για πάντα. Γίνεται απλώς μια ζώνη σταθερού επιτοκίου»

Τον Ιούλιο του 2015, οι Έλληνες με δημοψήφισμα απέρριψαν το διεθνές πρόγραμμα διάσωσης της χώρας, κατόπιν παρότρυνσης της ακροαριστερής λαϊκιστικής κυβέρνησής τους. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία χάρη σε ένα κύμα λαϊκής αποστροφής προς τα κυρίαρχα κόμματα τον Ιανουάριο του 2015, και ο διχαστικός υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης, ήθελαν να αποσπάσουν καλύτερους όρους από τους Ευρωπαίους πιστωτές της Ελλάδας και το ΔΝΤ.

Η πολιτική τους οδήγησε τη χώρα στα πρόθυρα της εξόδου από το ευρώ, της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης και της οικονομικής καταστροφής. Ωστόσο, μέσα σε λίγες μόνο ημέρες, ο Τσίπρας υπαναχώρησε και ο Βαρουφάκης έφυγε. Η «τούμπα» του Τσίπρα, ή αλλιώς η κωλοτούμπα όπως την ονόμαζαν οι Έλληνες, ήταν ένα δαπανηρό τέχνασμα που ανέτρεψε την οικονομική ανάκαμψη και κατέστρεψε την αξιοπιστία της κυβέρνησης έναντι των Ευρωπαίων εταίρων της. Παράλληλα ωστόσο σηματοδότησε επίσης την έναρξη μιας νέας εποχής συμμόρφωσης της Ελλάδας με τις απαιτήσεις του προγράμματος διάσωσης και έθεσε τα θεμέλια της ανάκαμψης.

Στα 10 χρόνια που ακολούθησαν, η Ελλάδα έχει σημειώσει αξιοσημείωτη ανάκαμψη, βγαίνοντας από το πρόγραμμα διάσωσης, διατηρώντας τη δημοσιονομική πειθαρχία και ξεπερνώντας σε ανάπτυξη τις πλουσιότερες οικονομίες. «Ουσιαστικά χάσαμε το 25% του ΑΕΠ μας και φτάσαμε πολύ κοντά στο να διαχειριστούμε μια πλήρη κοινωνική κατάρρευση αν είχαμε αναγκαστεί να εγκαταλείψουμε την Ευρωζώνη», λέει ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος παρέλαβε τη σκυτάλη από τον Τσίπρα μετά τη νίκη του κεντροδεξιού κόμματός του, της Νέας Δημοκρατίας, στις εκλογές του 2019. «Αλλά νομίζω ότι αυτό αποτελεί επίσης απόδειξη της ανθεκτικότητας της ελληνικής κοινωνίας και του πολιτικού συστήματος».

Οι δύσκολες μεταρρυθμίσεις που τελικά υιοθέτησε η Ελλάδα μετά την κρίση έχουν μεταμορφώσει την τύχη της. Η επαφή με την καταστροφή αναμόρφωσε επίσης ριζικά την Ευρωζώνη, ωθώντας την να στηρίξει ένα εύθραυστο ενιαίο νόμισμα με νέα εργαλεία και θεσμούς. Αλλά υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος. Μια δεκαετία μετά την κορύφωση της κρίσης, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας εξακολουθεί να είναι μόλις 70% του μέσου όρου της ΕΕ και τα προβλήματα παραγωγικότητας παραμένουν. Εν τω μεταξύ, η ΕΕ εξακολουθεί να μην διαθέτει μια σωστή τραπεζική ένωση και έναν προϋπολογισμό αρκετά μεγάλο για να μετριάσει τους οικονομικούς κραδασμούς.

Ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, προειδοποίησε ότι το μπλοκ κινδυνεύει να υποστεί την «αργή αγωνία» της παρακμής εάν δεν μπορέσει να συγκεντρώσει έως και 800 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως σε πρόσθετες επενδύσεις στην καινοτομία και τις υποδομές, μέρος των οποίων μέσω κοινού δανεισμού της ΕΕ.

«Η Ελλάδα έχει μεταρρυθμιστεί, αλλά δεν έχει μεταμορφωθεί»

«Η Ελλάδα έχει μεταρρυθμιστεί, αλλά δεν έχει μεταμορφωθεί. Το ίδιο ισχύει και για την ευρωζώνη. Μπορούμε πλέον να αντιμετωπίσουμε τους γνωστούς αγνώστους, αλλά εξακολουθούμε να είμαστε κολλημένοι στα μικρά εθνικά μας κουτάκια», λέει ο Τόμας Βίζερ, Ευρωπαίος πρώην αξιωματούχος. Αποκομμένη από τις αγορές το 2010 μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η Ελλάδα έγινε γρήγορα ο πιο αδύναμος κρίκος της Ευρωζώνης. Η χώρα είχε διαρθρωτικές αδυναμίες και δεν ανέφερε σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο του δημόσιου ελλείμματός της, το οποίο το 2009 ήταν υπερπενταπλάσιο από το όριο του 3% της ΕΕ.

«Η πραγματική προέλευση της κρίσης το 2009 και το 2010 ήταν η απάτη στους αριθμούς», λέει ο Μάρκο Μπούτι, κορυφαίος πρώην αξιωματούχος στη διεύθυνση οικονομικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Αυτό οδήγησε στο παράδειγμα του ηθικού κινδύνου που στιγμάτισε ολόκληρη την κρίση». Αυτό σήμαινε ότι ορισμένα κοινοβούλια σε όλη την ΕΕ απαίτησαν «λίγη σάρκα από την Ελλάδα», λέει.

Η Ελλάδα δεν μπόρεσε να τακτοποιήσει τα οικονομικά της και χρειάστηκε τρία διεθνή προγράμματα διάσωσης σε διάστημα οκτώ ετών για να επιβιώσει, εφαρμόζοντας επανειλημμένους γύρους σκληρής λιτότητας ενώ αντιμετώπιζε πολιτική αστάθεια και κοινωνική αναταραχή. Η πορεία προς την ανάκαμψη ξεκίνησε με σοβαρά λάθη.

Το πρώτο πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας, που ξεκίνησε βιαστικά το 2010, διαμορφώθηκε περισσότερο από το επείγον παρά από την ακρίβεια. Βασισμένο χαλαρά στις παρεμβάσεις του ΔΝΤ στη Λατινική Αμερική και την υποσαχάρια Αφρική, απαιτούσε περικοπές χρηματοδότησης, αλλά δεν έλαβε υπόψη τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει μια χώρα εντός μιας νομισματικής ένωσης χωρίς ανεξάρτητη συναλλαγματική ισοτιμία ή νομισματική πολιτική.

Είναι πλέον ευρέως παραδεκτό — από Έλληνες, Ευρωπαίους αξιωματούχους και αξιωματούχους του ΔΝΤ — ότι ήταν θεμελιωδώς λανθασμένο στον σχεδιασμό και την εκτέλεση. Το πρώτο πακέτο διάσωσης «επέβαλε μια πολύ σκληρή εξυγίανση, με μη ρεαλιστικούς δημοσιονομικούς στόχους και έβαλε ολόκληρο το βάρος της προσαρμογής στην Ελλάδα», λέει ο Γιώργος Χουλιαράκης, πρώην αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών και επικεφαλής διαπραγματευτής της κυβέρνησης υπό τον Τσίπρα. Η οικονομία κατέρρευσε, συρρικνούμενη κατά 26% μεταξύ 2008 και 2013. Η ανεργία εκτοξεύτηκε στο 28%.

Μοσκοβισί: «Ο Βαρουφάκης ήταν καταστροφικός ΥΠΟΙΚ»

Η ανάπτυξη είχε επιστρέψει όταν ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας ανέλαβε την εξουσία το 2015, υποσχόμενος να ακυρώσει τη συμφωνία της Ελλάδας με τους πιστωτές της. Η ανυπακοή του βρήκε απήχηση στους κουρασμένους Έλληνες που είχαν δει το πραγματικό τους εισόδημα να μειώνεται εδώ και χρόνια. Καθώς ο χρόνος τελείωνε για το δεύτερο πακέτο διάσωσης, η Αθήνα ξεκίνησε μια αντιπαράθεση με τους πιστωτές της που θα διαρκούσε επτά μήνες.

Ο Βαρουφάκης και άλλοι ριζοσπάστες στο κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ του Τσίπρα πίστευαν ότι ο κίνδυνος της εξόδου της Ελλάδας για την υπόλοιπη Ευρωζώνη τους έδινε τη δύναμη να αποσπάσουν νέο χρήμα με καλύτερους όρους. Ο Βαρουφάκης έχασε γρήγορα την εμπιστοσύνη των ομολόγων του στην Ευρωζώνη.

«Δεν ήταν ποτέ σε διάθεση διαπραγμάτευσης», λέει ο Μοσκοβισί, ο πρώην επίτροπος της ΕΕ. «Ποτέ δεν ήταν σε κατάσταση συμβιβασμού. Πάντα παρέδιδε μαθήματα με ένα είδος ναρκισσιστικής προσέγγισης… [Ήταν] ένας καταστροφικός υπουργός Οικονομικών».

Τον Ιούνιο του 2015, ο Τσίπρας προκήρυξε δημοψήφισμα για τους όρους διάσωσης της Ελλάδας. Ήξερε ότι χρειαζόταν μια λαϊκή εντολή, λέει ένας σύμμαχος, προκειμένου να καταλήξει σε συμφωνία με τους πιστωτές για μια πρόταση που απείχε πολύ από αυτό που είχε υποσχεθεί. «Θα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθεί συμβιβασμός με μια καλή δόση λιτότητας χωρίς δημοψήφισμα», λέει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, ο οποίος ανέλαβε υπουργός Οικονομικών από τον Βαρουφάκη το 2015. Ο Τσακαλώτος λέει ότι η συμφωνία, το τρίτο πακέτο διάσωσης, στην οποία τελικά συμφώνησαν ο ίδιος και ο Τσίπρας με τους πιστωτές ήταν «αναμφίβολα καλύτερη» επειδή οι δημοσιονομικοί στόχοι ήταν λιγότερο αυστηροί.

Πολλοί άλλοι Έλληνες και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι το αμφισβητούν έντονα αυτό, λέγοντας ότι η κυβέρνηση Τσίπρα πέτυχε μόνο μικρές παραχωρήσεις, αλλά με τεράστιο κόστος, επειδή η πολιτική της εξαφάνισε την νεοσύστατη εμπιστοσύνη στην ανάκαμψη. Ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας Γιάννης Στουρνάρας έχει κοστολογήσει ακόμη και αυτό που περιγράφει ως «τη λεγόμενη διαπραγμάτευση Βαρουφάκη» — 85 δισεκατομμύρια ευρώ σε όρους παρούσας αξίας, με βάση την επιδείνωση της προβλεπόμενης θέσης του χρέους της Ελλάδας από το ΔΝΤ από το τέλος του 2014 μέχρι τα μέσα του 2015.

Καθώς η Ελλάδα αψηφούσε τους πιστωτές της και τα μετρητά της ήταν επικίνδυνα χαμηλά, οι τράπεζές της έκλεισαν και χρειάζονταν επειγόντως νέα ανακεφαλαιοποίηση. Εισήχθησαν περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων και η οικονομία βυθίστηκε ξανά σε ύφεση. Ταυτόχρονα, ένα κύμα νέων, μορφωμένων και άκρως εξειδικευμένων Ελλήνων εγκατέλειπε τη χώρα αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον στο εξωτερικό.

Ήδη στα επόμενα τέσσερα χρόνια, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ του Τσίπρα εφάρμοσε πιστά τους όρους του τρίτου πακέτου διάσωσης της Ελλάδας. Έπρεπε να «υπεραποδώσει» για να πείσει τους επενδυτές ότι οι ζοφερές προβλέψεις του ΔΝΤ ήταν λανθασμένες, λέει ο Χουλιαράκης. Η οικονομία σταθεροποιήθηκε. Το κόστος δανεισμού άρχισε να μειώνεται και η Ελλάδα επέστρεψε στις αγορές το 2017.

Μετά την επιστροφή της κεντροδεξιάς στην εξουσία το 2019, η μέτρια ανάπτυξη επιταχύνθηκε, ωθώντας τη χώρα σε μια εντυπωσιακή δημοσιονομική ανάκαμψη. Η Ελλάδα καταγράφει πλέον πρωτογενές πλεόνασμα 4,8%, ενώ το δημόσιο χρέος μειώνεται ραγδαία, όχι μόνο λόγω του πληθωρισμού, αλλά και χάρη στις πρόωρες αποπληρωμές. «Μιλάμε για μια διαφορετική οικονομία τώρα από αυτήν που κληρονομήσαμε το 2019 όσον αφορά τη δημοσιονομική της υγεία, όσον αφορά την υποκείμενη ανταγωνιστικότητά της. Απομένουν βέβαια πολλά να γίνουν», λέει ο Μητσοτάκης.

Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έχει καταφέρει να εξαλείψει με επιτυχία τη γραφειοκρατία ψηφιοποιώντας τμήματα του δημόσιου τομέα και περιορίζοντας τη φοροδιαφυγή που κάποτε ήταν ενδημική. Επίσης, καθάρισε τον τραπεζικό τομέα και αναδιάρθρωσε τη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, μια διογκωμένη και αναποτελεσματική κρατική εταιρεία ενέργειας. Τροφοδοτούμενη από το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ μετά την πανδημία, η αύξηση του ΑΕΠ της Ελλάδας ξεπέρασε πρόσφατα αυτήν των πλουσιότερων ευρωπαϊκών χωρών. Οι εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν διπλασιαστεί από το 2008.

«Αν δεν υπήρχε η κρίση, δεν θα υπήρχε τεχνολογικός τομέας»

Η Αθήνα έχει δημιουργήσει έναν ταχέως αναπτυσσόμενο, αν και ακόμη μικρό, τεχνολογικό τομέα. Ο Μάρκος Βερέμης, ιδρυτής της Big Pi Ventures και κορυφαίος Έλληνας επενδυτής τεχνολογίας, λέει ότι η κρίση προκάλεσε πόνο αλλά και δημιουργική καταστροφή. «Αν δεν υπήρχε η κρίση, δεν θα υπήρχε τεχνολογικός τομέας», λέει. Οι πλούσιοι Έλληνες, οι οποίοι συνήθως επενδύουν στο εξωτερικό, έχουν βάλει χρήματα στο ταμείο τους. «Αυτό θα ήταν αδιανόητο πριν από πέντε χρόνια», λέει.

Ωστόσο, παρόλο που οι επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν αυξηθεί στο 15%, εξακολουθούν να υπολείπονται κατά πολύ του μέσου όρου της ΕΕ, ο οποίος είναι περίπου 20%. Ο Σπύρος Θεοδωρόπουλος, πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών (ΣΕΒ), σημειώνει ότι η Ελλάδα έχει καθαρό έλλειμμα επενδύσεων άνω των 100 δισεκατομμυρίων ευρώ — μια κληρονομιά ετών υποεπενδύσεων και υποτίμησης κεφαλαίου. «Χάσαμε μια δεκαετία παραγωγικών επενδύσεων», λέει.

Ένα μεγάλο έργο της Microsoft λόγου χάρη για την κατασκευή κέντρων δεδομένων στην Αθήνα, το οποίο ο Μητσοτάκης διαφήμισε κατά την έναρξή του το 2020 ως σύμβολο της μετατροπής της Ελλάδας σε «επενδυτικό προορισμό» δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. «Υπήρχε πραγματική δυναμική μετά την κρίση, αλλά οι προσδοκίες μερικές φορές ξεπερνούσαν την πραγματικότητα», λέει ο Θεοδόσης Μιχαλόπουλος, πρώην επικεφαλής της Microsoft Ελλάδας, Κύπρου και Μάλτας. «Έργα αυτής της κλίμακας απαιτούν φυσικά χρόνο.»

Η κυβέρνηση έπρεπε να λύσει τα διαχρονικά προβλήματα που είχε η χώρα οικονομικά, πολιτικά, θεσμικά, όλα τα θέματα που συζητούνταν εδώ και δεκαετίες. Η μέση ωριαία παραγωγικότητα είναι μικρότερη από το ήμισυ του μέσου όρου της ΕΕ, ένα ποσοστό που υπογραμμίζει ευρύτερες ανησυχίες σχετικά με την ανταγωνιστικότητα και τη στασιμότητα των μισθών. Η χώρα συνεχίζει να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε τομείς όπως ο τουρισμός και τα ακίνητα, ένα συγκριτικό πλεονέκτημα για την ηλιόλουστη Ελλάδα, αλλά όχι απαραίτητα ευνοϊκό για τη μακροπρόθεσμη δημιουργία αξίας.

Πολλοί επισημαίνουν τις προκλήσεις της μεταρρύθμισης μιας χώρας της οποίας τα δομικά ελαττώματα, η νοοτροπία και οι κακές συνήθειες προηγούνται πολύ της κρίσης – ζητήματα όπως η αργή δικαιοσύνη και η γραφειοκρατική παράλυση. «Αυτή η κυβέρνηση έπρεπε να λύσει τα διαχρονικά προβλήματα που είχε η χώρα οικονομικά, πολιτικά, θεσμικά, όλα τα θέματα που συζητούνταν εδώ και δεκαετίες», λέει ο υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, Κυριάκος Πιερρακάκης. «Και από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση εκλέγεται και πρέπει να χειριστεί όλες τις αναδυόμενες προκλήσεις και κρίσεις των τελευταίων έξι ετών».

Για τον Γιώργο Χουλιαράκη, τον πρώην αναπληρωτή υπουργό Οικονομικών, η επιστροφή στην ευημερία πριν από την κρίση εξακολουθεί να είναι ένας μακρινός στόχος, παρά τα στοιχεία ανάπτυξης που καταγράφει σήμερα η Ελλάδα. Η χώρα μπορεί να ξεπερνά τους ομολόγους της, αλλά η ζημιά που προκλήθηκε κατά τη διάρκεια των ετών της κρίσης ήταν τόσο βαθιά που η σύγκλιση θα απαιτήσει μια γενιά διαρκούς υπεραπόδοσης. «Θα χρειαστεί να έχουμε ρυθμό ανάπτυξης 1% υψηλότερο από την υπόλοιπη ΕΕ για άλλα 15 χρόνια για να φτάσουμε εκεί που βρισκόμασταν το 2007», λέει.

Η κρίση της Ελλάδας άφησε πίσω της μια διαφορετική χώρα, αλλά μεταμόρφωσε επίσης την ΕΕ, αν και μετά από ένα λανθασμένο ξεκίνημα. Καθώς η επιδημία εξαπλωνόταν στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Κύπρο και απειλούσε την υπόλοιπη Ευρωζώνη, το μπλοκ τελικά συμφώνησε να δημιουργήσει το δικό του μόνιμο ταμείο διάσωσης, το οποίο έγινε ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας. Εφάρμοσε ένα νέο σύστημα για την εκκαθάριση των χρεοκοπημένων τραπεζών. Και η ΕΚΤ έγινε δανειστής έσχατης ανάγκης με την ιστορική δέσμευση του προέδρου Ντράγκι να «κάνει ό,τι χρειαστεί» για να σώσει το ευρώ.

Όταν ξέσπασε η πανδημία το 2020, η κληρονομιά των διασώσεων της Ελλάδας υπογράμμισε την ανάγκη για αλληλεγγύη από την ΕΕ και ένα ταμείο ανάκαμψης ύψους 800 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ένας ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ λέει ότι το μοντέλο επενδύσεων του ταμείου ανάκαμψης διαμορφώθηκε από τα διδάγματα από την Ελλάδα. Αλλά η Ευρωζώνη εξακολουθεί να μην διαθέτει αξιόλογο προϋπολογισμό ή μόνιμο ταμείο για να αντισταθμίσει τους κραδασμούς.

Οι προσπάθειες για τη δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης, συμπεριλαμβανομένου ενός πανευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης καταθέσεων για τη μείωση του κινδύνου των πληγεισών τραπεζών μέσω της κατάρρευσης των υπερχρεωμένων κυβερνήσεων και αντίστροφα, έχουν κολλήσει. «Οι τράπεζες έχουν γίνει πιο πολιτικές και πολύ πιο εθνικές από ό,τι ήταν στο παρελθόν», λέει ο Λουίς Γκαρικάνο, συν-συγγραφέας του βιβλίου «Κύκλος της κρίσης: Προκλήσεις, Εξέλιξη και Μέλλον του ευρώ». «Χρειαζόμαστε μια πραγματική τραπεζική ένωση για να σταματήσουμε αυτόν τον καταστροφικό κύκλο κυριαρχίας».

Ο Μπούτι, πρώην αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, λέει ότι το πρότυπο ευρωπαϊκής λήψης αποφάσεων που χαρακτήριζε την ελληνική κρίση – άρνηση, πανικός, θαρραλέες αποφάσεις, εφησυχασμός – εξακολουθεί να επικρατεί στην ΕΕ. «Μόλις ληφθούν τολμηρές αποφάσεις και η κατάσταση βελτιωθεί, η επείγουσα ανάγκη να ολοκληρωθεί η δουλειά μειώνεται.»

Οι συνέπειες αυτού του μοτίβου εξακολουθούν να σημαδεύουν την Ελλάδα. Σχεδόν το ένα τρίτο των Ελλήνων κινδυνεύει από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του 2024. Η Πιάγκου εξακολουθεί να έχει τεράστιο χρέος. Ωστόσο, χάρη στην καλοσύνη των ξένων, σιγά σιγά μετακόμισε σε ένα απλό διαμέρισμα που τώρα αποκαλεί σπίτι της. «Το ΔΝΤ και η ΕΕ έχουν μάθει από αυτό. Η Ελλάδα ανάγκασε την Ευρωζώνη να εξελιχθεί», λέει ο Στουρνάρας. «Αλλά πληρώσαμε το τίμημα — οδυνηρά και δημόσια».

Πηγή: pagenews.gr