Γιατί η Αφρική έγινε το επίκεντρο της τρομοκρατίας — και γιατί πρέπει να νοιάζεται η Νοτιοανατολική Ασία

Η Αφρική βρίσκεται σήμερα στο κέντρο της παγκόσμιας τρομοκρατικής δραστηριότητας. Το Σαχέλ ευθύνεται πλέον για πάνω από το ήμισυ των θανάτων που σχετίζονται με τρομοκρατία παγκοσμίως, ξεπερνώντας τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία μαζί. Η εξέλιξη δεν είναι τυχαία· είναι προϊόν ενός συνδυασμού δομικών αδυναμιών κρατικής διακυβέρνησης, γεωγραφίας που ευνοεί τις παράνομες ροές, και μιας επίμονης στρατηγικής ασυμμετρίας ανάμεσα σε κράτη και ένοπλα δίκτυα. Για τη Νοτιοανατολική Ασία, το μήνυμα είναι άμεσο: ο εφησυχασμός σήμερα μπορεί να γίνει ευαλωτότητα αύριο.

Στον πυρήνα της ανάλυσης βρίσκεται η μεταφορά του Ντέιβιντ Κιλκάλεν για τους «ελέφαντες και τα ποντίκια». Οι κρατικές συμμαχίες, όπως ο πόλεμος κατά του ISIS μετά το 2014, λειτουργούν ως «ελέφαντες»: διαθέτουν συντριπτική ισχύ, αλλά είναι αργές, προβλέψιμες και προσανατολισμένες στην καταστροφή εδάφους, δομών και ιεραρχιών. Αντίθετα, οι εξτρεμιστικές οργανώσεις είναι τα «ποντίκια»: ευέλικτες, διάχυτες, χαμηλής ορατότητας, ικανές να διαπερνούν σύνορα, να συγχέονται με τοπικούς πληθυσμούς, να μεταβαίνουν ρευστά ανάμεσα σε ανταρσία, τρομοκρατία και οργανωμένο έγκλημα. Η ισοπέδωση του «χαλιφάτου» ως χωρικής οντότητας —όσο σημαντική και αν ήταν επιχειρησιακά— δεν απάντησε στις ρίζες της εξέγερσης. Το αποτέλεσμα; Το ISIS επέζησε ως δίκτυο και βρήκε στην Αφρική ευρύτερο, πιο εύφορο πεδίο.

Γιατί η Αφρική; Πρώτον, τα διαπερατά σύνορα και οι αχανείς αδιαχείριστοι χώροι επιτρέπουν γρήγορες ανασυντάξεις και ασφαλή καταφύγια. Δεύτερον, η διάχυτη διαφθορά αποδυναμώνει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς ασφαλείας, υπονομεύοντας τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις. Τρίτον, η βαθιά φτώχεια και η δημογραφική έκρηξη των νέων αποτελούν μηχανισμό στρατολόγησης, όταν το κράτος αδυνατεί να προσφέρει ευκαιρίες. Τέταρτον, οι αντισυνταγματικές αλλαγές εξουσίας σε αρκετά κράτη του Σαχέλ ροκανίζουν περαιτέρω τη νομιμοτητα, ανοίγοντας κενά που γεμίζουν οι ένοπλες ομάδες παρέχοντας ακόμη και βασικές υπηρεσίες. Σε αυτό το περιβάλλον, οι αφρικανικές θυγατρικές του ISIS —από το ISWAP στη Δυτική Αφρική έως το ISCAP στο Κονγκό και την Ουγκάντα, και το IS–Somalia ως οικονομικό/συντονιστικό κόμβο— δεν απλώς επιβιώνουν, επεκτείνονται.

Η πραγματικότητα αυτή έχει άμεση σημασία για τη Νοτιοανατολική Ασία. Η περιοχή γνωρίζει καλά ότι οι τζιχαντιστικές ροές είναι διακρατικές και κυκλικές. Τη δεκαετία του 1980, μαχητές από την Ινδονησία, τη Μαλαισία και τις Φιλιππίνες μετέβησαν στο Αφγανιστάν· αργότερα, επέστρεψαν και τροφοδότησαν τοπικά δίκτυα όπως η Jemaah Islamiyah. Στη δεκαετία του 2010, το μοτίβο επαναλήφθηκε με τη Συρία/Ιράκ. Σήμερα, η προπαγάνδα του ISIS προτρέπει ανοικτά σε «hijra» προς την Αφρική. Ο κίνδυνος δεν είναι μόνο φυσικές μετακινήσεις μαχητών· είναι και η εικονική μετανάστευση, μέσω δικτύων στρατολόγησης, χρηματοδότησης και εκπαίδευσης που διαπερνούν τον Ινδικό Ωκεανό και «κουμπώνουν» πάνω σε προϋπάρχουσες εγκληματικές αλυσίδες.

Η ASEAN έχει εργαλεία, αλλά χρειάζεται διεύρυνση ορίζοντα. Το Bali Work Plan (υπό τη SOMTC) και η συνεργασία με INTERPOL σε βιομετρικά και λίστες υπόπτων είναι κρίσιμα βήματα. Η τριμερής TCA Ινδονησίας–Μαλαισίας–Φιλιππίνων στη Θάλασσα Σούλου–Σελέμπες έδειξε ότι οι κοινές περιπολίες μειώνουν απαγωγές και θαλάσσιες διεισδύσεις. Όμως, παραμένει εσωστρεφής. Αν το αφρικανικό θέατρο γίνει ο κύριος «μαγνήτης», οι θαλάσσιες αρτηρίες του Ινδικού Ωκεανού (από Κέρας της Αφρικής έως Ανδαμανή–Μαλδίβες–Λομβόκ) μπορεί να εξελιχθούν σε εναλλακτικές διαδρομές. Χρειάζεται: κοινή ανάλυση κινδύνου με αφρικανικά κράτη/περιφερειακούς οργανισμούς, ενίσχυση θαλάσσιας επίγνωσης (MDA), ανταλλαγή οικονομικών δεδομένων για σκιώδεις ροές (χρυσός, πολύτιμα ορυκτά, άνθρακας σε crypto), και συντονισμός repatriation/προγραμμάτων αποριζοσπαστικοποίησης για επιστρέφοντες.

Εδώ επιστρέφει ο Κιλκάλεν και οι τρεις πρακτικές του που «κουμπώνουν» ιδανικά στη Νοτιοανατολική Ασία. Πρώτον, πολιτική στρατηγική για νομιμότητα: όχι μόνο επιχειρήσεις ασφαλείας, αλλά διακυβέρνηση που απαντά σε παράπονα—τοπική ένταξη, πρόσβαση σε υπηρεσίες, διαφάνεια. Δεύτερον, συγχρονισμός governance–development–security: έργα υποδομών και θέσεις εργασίας που φτάνουν πριν από τις δυνάμεις ασφαλείας και όχι ως ουρά τους, ώστε οι κοινότητες να επενδύσουν στην κρατική παρουσία. Τρίτον, περιφερειακή προσέγγιση: το πρόβλημα δεν σταματά στα σύνορα. Κοινά κέντρα πληροφοριών, joint task forces για χρηματοοικονομικές ροές, και νομική διαλειτουργικότητα ώστε οι διώξεις να μη σκοντάφτουν σε δικαιοδοσιακά κενά.

Τι αλλάζει πρακτικά αύριο; Πρώτο, επικαιροποίηση σεναρίων FTF με «αφρικανική κατεύθυνση», όχι μόνο «επιστροφή από Συρία/Ιράκ». Δεύτερο, ναυτική στόχευση στα choke points του Ινδικού Ωκεανού, με συνδυασμό δορυφορικής επιτήρησης, AIS anomalies και ανταλλαγή δεδομένων με αφρικανικές ακτοφυλακές. Τρίτο, ψηφιακή αντι-στρατολόγηση: ομάδες γρήγορης αντίδρασης για αποκαθήλωση περιεχομένου που ωθεί σε hijra προς Σαχέλ/Μοζαμβίκη, με τοπικές γλώσσες και counter-narratives που πατούν σε πραγματικές ευκαιρίες (εκπαίδευση, εργασία, κοινωφελή προγράμματα). Τέταρτο, οικονομική αστυνόμευση: από hawala έως crypto mixers, με στοχευμένες κυρώσεις σε μεσαζόντες και designations σε εταιρικά κελύφη που «πλένουν» έσοδα παράνομων εξορύξεων στην Αφρική και τα επανατροφοδοτούν στην περιοχή.

Η μεγάλη εικόνα είναι ξεκάθαρη. Η ήττα του «χαλιφάτου» ήταν τακτική επιτυχία, αλλά στρατηγική αποτυχία όταν δεν συνοδεύτηκε από θεσμική επούλωση και οικονομική ένταξη. Η Αφρική έγινε το νέο επίκεντρο όχι επειδή «μεταφέρθηκε» η τρομοκρατία, αλλά επειδή υπήρχε ήδη το κενό για να την υποδεχτεί. Αν η Νοτιοανατολική Ασία δεν προσαρμοστεί σε αυτή τη μετατόπιση, ρισκάρει να ξαναζήσει τον κύκλο: μαχητές που φεύγουν, δίκτυα που ριζώνουν αλλού, ιδεολογίες που επιστρέφουν αναβαθμισμένες.

Στο τέλος, το δίδαγμα του Κιλκάλεν παραμένει επίκαιρο: οι «ελέφαντες» δεν πιάνουν τα «ποντίκια» σε ανοιχτό πεδίο. Χρειάζονται ευελιξία, τοπική νομιμοποίηση και περιφερειακή εμβέλεια. Κι αυτό δεν είναι μόνο στρατιωτικό πρόβλημα· είναι πρόβλημα διακυβέρνησης και κοινωνικής ανθεκτικότητας. Γιατί αν η Αφρική είναι σήμερα το επίκεντρο, αύριο μπορεί να γίνει η γέφυρα. Και τότε, η ερώτηση για την ASEAN δεν θα είναι «γιατί να ενδιαφερθώ;», αλλά πώς χάσαμε το σήμα όταν άρχισε να εκπέμπει από το Σαχέλ.

Πηγή: Pagenews.gr