Η Wikipedia, η μεγαλύτερη και πιο εμπεδωμένη πηγή δωρεάν γνώσης στον κόσμο, αντιμετωπίζει μια απρόσμενη πρόκληση: τη μείωση των επισκέψεων από ανθρώπινους χρήστες. Σύμφωνα με πρόσφατη ανάρτηση του Marshall Miller, Senior Director of Product στο Ίδρυμα Wikimedia, η ανθρώπινη κίνηση μειώθηκε κατά 8% σε ετήσια βάση, αποκαλύπτοντας μια βαθύτερη αλλαγή στον τρόπο που οι άνθρωποι αποκτούν πληροφορίες. Αυτή η εξέλιξη, που αποδίδεται στην άνοδο της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης (Generative AI) και των social media, δεν είναι απλώς στατιστικό φαινόμενο – απειλεί την ίδια τη βιωσιμότητα του εγκυκλοπαιδικού εγχειρήματος, που βασίζεται σε εθελοντές, δωρεές και συνεχή συνεισφορές.
Η Απόκρυψη των Bots και η Ανακάλυψη της Πτώσης
Το πρόβλημα αποκαλύφθηκε πρόσφατα, όταν η Wikimedia ενημέρωσε τα συστήματα ανίχνευσης bots. Αρχικά, οι μήνες Μάιος και Ιούνιος 2025 έδειχναν ασυνήθιστα υψηλή κίνηση, κυρίως από τη Βραζιλία, που φαινόταν να προέρχεται από ανθρώπινους χρήστες. Ωστόσο, μετά την αναθεώρηση των δεδομένων από Μάρτιο έως Αύγουστο, αποδείχθηκε ότι μεγάλο μέρος αυτής της “κίνησης” ήταν από bots σχεδιασμένα να αποφεύγουν την ανίχνευση – πιθανότατα για scraping δεδομένων από AI εταιρείες ή μηχανές αναζήτησης.
Αφαιρώντας αυτή την ψευδή δραστηριότητα, η εικόνα έγινε ξεκάθαρη: οι ανθρώπινες επισκέψεις έπεσαν κατά 8% σε σύγκριση με το 2024. Το Ίδρυμα Wikimedia διαχωρίζει αυστηρά την ανθρώπινη από την αυτοματοποιημένη κίνηση, χρησιμοποιώντας αλγόριθμους που λαμβάνουν υπόψη γεωγραφικά δεδομένα, συμπεριφορές πλοήγησης και άλλους δείκτες. Αυτή η πτώση δεν είναι τυχαία – αντικατοπτρίζει μια παγκόσμια τάση όπου η γνώση “φιλτράρεται” πριν φτάσει στον χρήστη.
Οι Κύριοι Ένοχοι: Generative AI και Social Media
Ο Miller αποδίδει την πτώση κυρίως στην Generative AI και τα social media, που αλλάζουν ριζικά την αναζητητική συμπεριφορά. Οι μηχανές αναζήτησης, όπως η Google, παρέχουν πλέον άμεσες απαντήσεις μέσω AI, συχνά βασισμένες σε περιεχόμενο από τη Wikipedia, χωρίς να παραπέμπουν στην πηγή. Για παράδειγμα, ερωτήματα όπως “Ποιος είναι ο Πυθαγόρας;” μπορεί να λάβουν μια σύντομη περίληψη απευθείας στα αποτελέσματα αναζήτησης, αποτρέποντας τον χρήστη από το κλικ στο άρθρο.
Παράλληλα, οι νεότερες γενιές προτιμούν πλατφόρμες όπως TikTok και YouTube, όπου η πληροφορία έρχεται σε μορφή βίντεο – γρήγορη, οπτική και εύπεπτη. Σύμφωνα με στατιστικά της Wikimedia, οι επισκέψεις από κινητά αυξάνονται, αλλά η διάρκεια παραμονής μειώνεται, καθώς οι χρήστες “σνακ-καταναλώνουν” γνώση αντί να βυθίζονται σε βάθος. Η Google έχει αμφισβητήσει αυτούς τους ισχυρισμούς, υποστηρίζοντας ότι οι AI περιλήψεις ενισχύουν την κίνηση σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά τα δεδομένα της Wikimedia δείχνουν το αντίθετο: λιγότεροι κλικ σημαίνουν λιγότερη αλληλεπίδραση.
Οι Μακροπρόθεσμες Επιπτώσεις: Ένα Εκκρεμές Μέλλον
Οι συνέπειες αυτής της τάσης είναι βαθιές και πολυεπίπεδες. Ο Miller προειδοποιεί ότι λιγότερες επισκέψεις οδηγούν σε λιγότερους εθελοντές – η Wikipedia βασίζεται σε 100.000+ συντάκτες παγκοσμίως, οι οποίοι εμπνέονται από την αλληλεπίδραση με αναγνώστες. Χωρίς αυτή, η ποιότητα και η ενημέρωση του περιεχομένου μπορεί να υποβαθμιστεί, ενώ οι δωρεές – που καλύπτουν τα έξοδα λειτουργίας (περίπου 150 εκατ. δολάρια ετησίως) – θα μειωθούν, καθώς η “ορατότητα” της πλατφόρμας ξεθωριάζει.
Επιπλέον, μειώνεται η επίγνωση της πηγής: οι χρήστες βλέπουν πληροφορίες “μαγειρεμένες” από AI, χωρίς να γνωρίζουν την προέλευσή τους, κάτι που ενισχύει την εξάρτηση από εταιρείες όπως OpenAI ή Google, χωρίς αντάλλαγμα για τη Wikipedia. Αυτό δημιουργεί έναν “φαύλο κύκλο”: λιγότερη συμμετοχή σημαίνει λιγότερη εμπιστοσύνη, και λιγότερη εμπιστοσύνη οδηγεί σε ακόμα χαμηλότερη κίνηση. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό απειλεί την πρόσβαση σε ελεύθερη, ουδέτερη γνώση, ειδικά σε χώρες με περιορισμένη πρόσβαση σε ποιοτικές πηγές.
Η Αντίδραση της Wikimedia: Στρατηγικές Προσαρμογές
Το Ίδρυμα Wikimedia δεν μένει αδρανές. Δημιουργεί δύο ειδικές ομάδες για την προσέγγιση νέων κοινού (π.χ. μέσω TikTok και YouTube) και αναπτύσσει ένα νέο πλαίσιο απόδοσης πηγών, ώστε οι AI και μηχανές αναζήτησης να αναφέρουν ρητά τη Wikipedia και να ενθαρρύνουν κλικ. Επιπλέον, προωθεί εργαλεία όπως η mobile editing και το πρόγραμμα “Future Audiences”, που στοχεύει στους millennials και Gen Z με προσαρμοσμένο περιεχόμενο.
Ο Miller καλεί τις εταιρείες AI να “επιστρέψουν” την αξία: “Οι πλατφόρμες που χρησιμοποιούν περιεχόμενο Wikipedia πρέπει να ενθαρρύνουν επισκέψεις στην πηγή, για να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη και η διαφάνεια.” Παράλληλα, υιοθετήθηκε πολιτική “speedy deletion” (G15) τον Αύγουστο 2025, για άμεση αφαίρεση AI-παραγόμενων άρθρων με ψευδή στοιχεία. Αυτές οι πρωτοβουλίες δείχνουν ότι η Wikipedia προσαρμόζεται, μετατρέποντας την πρόκληση σε ευκαιρία για μεγαλύτερη ορατότητα.
Συμβουλές για Χρήστες και το Μέλλον της Δωρεάν Γνώσης
Ο Miller απευθύνεται απευθείας στους χρήστες: “Όταν βλέπετε μια απάντηση από AI, ψάξτε την πηγή. Κάντε κλικ στο πρωτότυπο άρθρο και θυμηθείτε ότι πίσω από το περιεχόμενο βρίσκονται εθελοντές που χρειάζονται στήριξη.” Αυτό δεν είναι απλώς έκκληση – είναι υπενθύμιση ότι η Wikipedia, με τα 6,7 δισ. επισκέψεις ετησίως, παραμένει η βάση του διαδικτύου, τροφοδοτώντας AI, social media και αναζητήσεις.
Στο τέλος, η πτώση αυτή θέτει ερωτήματα για το μέλλον της δωρεάν γνώσης: Θα γίνει η Wikipedia “αόρατη πηγή” για εταιρείες κερδοσκοπίας, ή θα εξελιχθεί σε πιο διαδραστική πλατφόρμα; Με την υποστήριξη χρηστών και εθελοντών, το έργο μπορεί να συνεχίσει να ευδοκιμεί, διασφαλίζοντας ότι η γνώση παραμένει προσιτή, ουδέτερη και ανθρώπινη.
Πηγή: Pagenews.gr