Αναλώσιμη δύναμη ή ισότιμος σύμμαχος; Η Τουρκία στο σταυροδρόμι της Δύσης και των γεωπολιτικών ανατροπών
Η Τουρκία βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων, αυτή τη φορά όχι λόγω κάποιας ξαφνικής κρίσης, αλλά εξαιτίας μιας νέας, ύπουλης αβεβαιότητας: πώς την αντιλαμβάνονται πραγματικά οι δυτικοί σύμμαχοι; Ως στρατηγικό εταίρο με αυτονομία, βαρύτητα και περιφερειακή επιρροή ή ως έναν «στρατιώτη επί τόπου», που καλύπτει τα κενά της Δύσης όπου εκείνη δεν επιθυμεί να εκτεθεί;
Η συζήτηση αυτή κυριαρχεί πλέον στα τουρκικά ΜΜΕ, στις διπλωματικές αίθουσες και στην κοινωνία. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο.
Η Άγκυρα ως «εργαλείο» στα χέρια της Δύσης;
Οι πιέσεις από τις ΗΠΑ για τη μεσολάβηση με τη Χαμάς, οι επισκέψεις Ευρωπαίων ηγετών που ζητούν «λύσεις» από τον Ερντογάν, οι αμυντικές διαπραγματεύσεις SAFE, αλλά και τα ενεργειακά projects στην Ανατολική Μεσόγειο στα οποία η Τουρκία απουσιάζει, έχουν ενεργοποιήσει ορατό εκνευρισμό στην Άγκυρα.
Η εξίσωση είναι ξεκάθαρη: η Τουρκία καλείται να βοηθήσει, αλλά όχι να συμμετάσχει ισότιμα.
Το τουρκικό αφήγημα περί «αναγνώρισης της διεθνούς επιρροής του Ερντογάν» από την Ευρώπη είναι πολιτικά χρήσιμο στο εσωτερικό, αλλά ρεαλιστικά επιφανειακό. Η Δύση στρέφεται στην Τουρκία όχι επειδή την εμπιστεύεται βαθιά, αλλά επειδή τη χρειάζεται. Και η ανάγκη, στη διεθνή πολιτική, δεν γεννά πάντα σεβασμό — συχνά γεννά εξάρτηση.
Η πραγματική λογική: χρησιμότητα, όχι ισοτιμία
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ μίλησε ανοιχτά: ενίσχυση της τουρκικής αεροπορίας με Eurofighter για να σταλεί «μήνυμα στη Μόσχα». Ταυτόχρονα, 20.000 βρετανικές θέσεις εργασίας εξασφαλίζονται για μια δεκαετία.
Η συμφωνία προσφέρει και στους δύο, αλλά η ισορροπία είναι σαφώς άνιση:
- η Βρετανία κερδίζει οικονομικά και γεωπολιτικά,
- η Τουρκία αποκτά ισχύ, αλλά όχι ρόλο στη διαμόρφωση των κανόνων.
Παρόμοια είναι η λογική και στη Γερμανία. Η κυβέρνηση Μερτς βλέπει την Τουρκία ως ένα «αναγκαίο ανάχωμα» έναντι της Ρωσίας έως το 2029. Η ενίσχυση της Άγκυρας δεν είναι δώρο· είναι προληπτική θωράκιση της Ευρώπης.
Ο Γερμανός αναλυτής Ραφαέλ Γκάιγκερ το έθεσε ψυχρά:«Ο Ερντογάν είναι κάποιος που τον χρειαζόμαστε».
Η λέξη-κλειδί δεν είναι «σεβόμαστε». Είναι «χρειαζόμαστε».
Το κρίσιμο ερώτημα της Άγκυρας
Τι σημαίνει λοιπόν να είσαι «απαραίτητος»;
- Είσαι ισότιμος συνομιλητής;
- Ή απλώς ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν οι άλλοι για να επιτύχουν τους δικούς τους στόχους;
Η Τουρκία κινείται σε ένα επικίνδυνο ενδιάμεσο επίπεδο: είναι αρκετά ισχυρή ώστε να είναι αναντικατάστατη, αλλά όχι αρκετά ισχυρή ώστε να είναι πραγματικά ισότιμη.
Και εδώ βρίσκεται η βαθύτερη αγωνία των τουρκικών ελίτ. Αν η χρησιμότητα είναι το μόνο θεμέλιο της σχέσης με τη Δύση, τότε η Άγκυρα μπορεί ανά πάσα στιγμή να υποβαθμιστεί, να παρακαμφθεί ή να αντικατασταθεί. Όσο κι αν το αρνείται η κυβέρνηση Ερντογάν, αυτή η πιθανότητα είναι ορατή.
Στρατιώτης ή εταίρος;
Η διαφορά είναι θεμελιώδης:
- Ο εταίρος συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων.
- Ο στρατιώτης απλώς εκτελεί.
Η Τουρκία σήμερα εμφανίζεται και ως τα δύο, ανάλογα με το ποιος την κοιτάζει και ποια στιγμή. Όμως όσο η Δύση συνεχίζει να την αντιμετωπίζει ως «χρήσιμη δύναμη» και όχι ως «ισότιμο παίκτη», η Άγκυρα θα βρίσκεται σε μια συνεχή ταλάντευση μεταξύ υπερφίαλης αυτοπεποίθησης και υπόγειας ανασφάλειας.
Κι ίσως τελικά εκεί να κρίνεται το μέλλον της: στη δυνατότητά της να ξεφύγει από τον ρόλο του εργαλειακού μεσολαβητή και να αναδειχθεί πραγματικά σε στρατηγικό εταίρο — όχι απλώς σε κάποιον «που τον χρειάζονται».