Μενδώνη: «Η ελευθερία της τέχνης είναι θεμέλιο της ευρωπαϊκής δημοκρατίας»

Η ελευθερία της τέχνης, ο ρόλος των ΜΜΕ στη δημοκρατία, η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον πολιτισμό βρέθηκαν στο επίκεντρο των παρεμβάσεων της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, στο Συμβούλιο Υπουργών Πολιτισμού, Οπτικοακουστικών και Μέσων Ενημέρωσης της ΕΕ, που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες. Η Ελληνίδα υπουργός τοποθετήθηκε σε έξι κομβικές θεματικές, αναδεικνύοντας τον πολιτισμό ως θεμέλιο της δημοκρατικής ανθεκτικότητας και ασπίδα απέναντι στον αυταρχισμό και την παραπληροφόρηση.

Η «Ευρωπαϊκή Ασπίδα Δημοκρατίας» και ο ρόλος των ΜΜΕ

Κεντρικό σημείο συζήτησης αποτέλεσε η υιοθέτηση των Συμπερασμάτων για την «Ευρωπαϊκή Ασπίδα Δημοκρατίας», πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που στοχεύει στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των δημοκρατικών θεσμών απέναντι σε σύγχρονες απειλές: παραπληροφόρηση, κυβερνοεπιθέσεις, ξένη παρέμβαση στις εκλογικές διαδικασίες.

Η Λίνα Μενδώνη τάχθηκε ανεπιφύλακτα υπέρ της πρωτοβουλίας, τονίζοντας ότι η Ελλάδα στηρίζει πλήρως το σχέδιο Συμπερασμάτων, καθώς:

– προβλέπει αξιολόγηση των μηχανισμών λογοδοσίας,
– επιδιώκει δίκαιους και ίσους όρους ανταγωνισμού μεταξύ παραδοσιακών ΜΜΕ και μεγάλων ψηφιακών πλατφορμών,
– διασφαλίζει την τήρηση των κανόνων πνευματικής ιδιοκτησίας για το δημοσιογραφικό περιεχόμενο,
– ενισχύει την ψηφιακή παρουσία και τη διαφάνεια των δημόσιων ΜΜΕ,
– εισάγει σήμανση περιεχομένου που έχει δημιουργηθεί ή διαχειριστεί με τη χρήση AI.

Η υπουργός υπογράμμισε ότι η πρόσβαση των πολιτών σε ανοιχτή, ελεύθερη και αξιόπιστη ενημέρωση είναι προϋπόθεση για λειτουργούσα δημοκρατία, ενώ έδωσε έμφαση στην ανάγκη ψηφιακής παιδείας, ώστε οι πολίτες να μπορούν να αναγνωρίζουν ψευδείς ειδήσεις και χειραγωγικές πρακτικές.

Ωστόσο, η Ουγγαρία ήταν η μόνη χώρα που αντιτάχθηκε στο κείμενο, με αποτέλεσμα – λόγω απουσίας πλήρους συναίνεσης – τα Συμπεράσματα να υιοθετηθούν τελικά ως Συμπεράσματα της Δανικής Προεδρίας και όχι του Συμβουλίου στο σύνολό του.

Το νέο πρόγραμμα “AgoraEU” και η μάχη για επαρκή χρηματοδότηση

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε και η συζήτηση για το νέο πρόγραμμα “AgoraEU” της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την περίοδο 2028-2034, το οποίο ενοποιεί τα υφιστάμενα προγράμματα Creative Europe – Culture, Media+, και CERV+, δημιουργώντας ένα ενιαίο, πιο συνεκτικό πλαίσιο στήριξης του πολιτισμού, των μέσων ενημέρωσης και των δικαιωμάτων των πολιτών.

Η Λίνα Μενδώνη δήλωσε ότι η Ελλάδα στηρίζει τη φιλοσοφία του νέου προγράμματος, υπογράμμισε όμως πως η επιτυχία του προϋποθέτει:

– συγκεκριμένο, σαφώς ορισμένο και φιλόδοξο προϋπολογισμό,
– τη σύσταση εξειδικευμένων Γραφείων σε κάθε κράτος–μέλος, τα οποία θα λειτουργούν ως σημεία επαφής για καλλιτέχνες, φορείς και πολίτες, ενημερώνοντας για τις δυνατότητες χρηματοδότησης,
– ουσιαστική υποστήριξη στη διαχείριση γραφειοκρατικών διαδικασιών για την ένταξη καλλιτεχνικών και πολιτιστικών σχεδίων στα ευρωπαϊκά εργαλεία.

Όπως τόνισε η υπουργός, χωρίς επαρκή χρηματοδότηση και χωρίς δομές υποστήριξης σε εθνικό επίπεδο, ακόμη και το πιο προοδευτικό πρόγραμμα κινδυνεύει να μείνει στα χαρτιά.

«Πολιτιστική Πυξίδα για την Ευρώπη»: ο πολιτισμός στον πυρήνα των πολιτικών

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε επίσης την «Πολιτιστική Πυξίδα για την Ευρώπη», το νέο στρατηγικό πλαίσιο για τον πολιτισμό στις πολιτικές της ΕΕ τα επόμενα χρόνια. Πρόκειται για ένα κείμενο που επιχειρεί να τοποθετήσει τον πολιτισμό όχι στην περιφέρεια, αλλά στην καρδιά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Η Λίνα Μενδώνη χαρακτήρισε την Πυξίδα «προοδευτική και αναγκαία στρατηγική», επισημαίνοντας ότι:

– αναγνωρίζει τον πολιτισμό ως θεμελιώδη πυλώνα της δημοκρατίας, της κοινωνικής συνοχής και της βιώσιμης ανάπτυξης,
– υπερασπίζεται την καλλιτεχνική ελευθερία και την ενεργό πολιτιστική συμμετοχή ως ανάχωμα απέναντι στην παραπληροφόρηση και τον αυταρχισμό,
– ανοίγει νέους δρόμους για συμπερίληψη, ισότητα φύλων, προσβασιμότητα για άτομα με αναπηρία, ενδυνάμωση νέων και μειονοτήτων,
– ενσωματώνει την πράσινη μετάβαση και την ψηφιακή καινοτομία στον πυρήνα των πολιτιστικών πολιτικών,
– ενισχύει τον ρόλο της Ευρώπης στη διεθνή πολιτιστική διπλωματία, προωθώντας τον διαπολιτισμικό διάλογο και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περιόδους κρίσης.

Κατά την Ελληνίδα υπουργό, η «Πολιτιστική Πυξίδα» έρχεται να απαντήσει σε μια εποχή όπου οι αξίες της δημοκρατίας αμφισβητούνται και ο πολιτισμός οφείλει να λειτουργεί ως εργαλείο συνοχής και αντίστασης.

Το ARTE σε ευρωπαϊκή τροχιά: στήριξη, αλλά με προϋποθέσεις

Γαλλία και Γερμανία παρουσίασαν στο Συμβούλιο ένα κοινό σχέδιο για τον «εξευρωπαϊσμό» του δικτύου ARTE, με στόχο τη μετατροπή του σε μια πλήρως ευρωπαϊκή οπτικοακουστική πλατφόρμα. Το όραμα περιλαμβάνει περιεχόμενο σε 24 γλώσσες, περισσότερα από 5.000 προγράμματα προσαρμοσμένα στις τοπικές ανάγκες και ενίσχυση των συμπαραγωγών μεταξύ ευρωπαϊκών φορέων.

Η Λίνα Μενδώνη, παρεμβαίνοντας και εκ μέρους της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, δήλωσε ότι η Ελλάδα στηρίζει πρωτοβουλίες που ενισχύουν τις συνέργειες στον ευρωπαϊκό οπτικοακουστικό χώρο και προωθούν το ευρωπαϊκό περιεχόμενο. Υπογράμμισε, ωστόσο, δύο κρίσιμες προϋποθέσεις:

– την ανάγκη σημαντικής στήριξης τέτοιων εγχειρημάτων με ενωσιακούς πόρους,
– την εξασφάλιση ότι το περιεχόμενο θα είναι πλουραλιστικό, πολυγλωσσικό και θα βασίζεται σε ουσιαστική συμμετοχή των δημόσιων παρόχων των κρατών–μελών.

Με άλλα λόγια, η Ελλάδα λέει «ναι» σε ένα ευρωπαϊκό ARTE, αρκεί αυτό να μην εξελιχθεί σε κλειστό κλαμπ μεγάλων χωρών, αλλά σε πραγματικά κοινό ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Γάζα, πολιτιστική κληρονομιά και η ελληνική πρωτοβουλία με την Παλαιστινιακή Αρχή

Σε ξεχωριστή ενότητα της συζήτησης, οι υπουργοί Πολιτισμού αντάλλαξαν απόψεις για τις σοβαρές επιπτώσεις που είχε η σύγκρουση στη Γάζα στην πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής. Η Λίνα Μενδώνη εξέφρασε την αποφασιστικότητα της Ελλάδας να συμβάλει ενεργά σε συντονισμένες διεθνείς προσπάθειες για την προστασία των μνημείων, συμπεριλαμβανομένης της Μονής του Αγίου Ιλαρίωνα.

Η υπουργός υπενθύμισε ότι τον περασμένο Ιούνιο το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και η Παλαιστινιακή Αρχή υπέγραψαν στην Αθήνα Μνημόνιο Συνεργασίας, το οποίο προβλέπει:

– μηχανισμούς μεταφοράς τεχνογνωσίας σε θέματα συντήρησης,
– συνεργασία για την άμεση προστασία μνημείων που βρίσκονται υπό απειλή,
– ανάπτυξη κοινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Παράλληλα, η Ελλάδα δηλώνει έτοιμη να συμμετάσχει στην πρωτοβουλία της Ισπανίας για σύγκληση συνάντησης εμπειρογνωμόνων το πρώτο εξάμηνο του 2026, με αντικείμενο την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Γάζα και την ευρύτερη περιοχή.

Εβραίοι καλλιτέχνες και ελευθερία της τέχνης: «Αδιαπραγμάτευτη ευρωπαϊκή αξία»

Ιδιαίτερο βάρος είχε και η συζήτηση που άνοιξε η Γερμανία σχετικά με τον αυξανόμενο αποκλεισμό Εβραίων καλλιτεχνών στην Ευρώπη, μέσω ακυρώσεων εκδηλώσεων, μποϊκοτάζ και δημόσιων πιέσεων. Πρακτικές που, όπως επισημάνθηκε, παραβιάζουν ευθέως την ελευθερία της τέχνης, κατοχυρωμένη στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.

Η Λίνα Μενδώνη ήταν σαφής: η ελευθερία της τέχνης είναι αδιαπραγμάτευτη, καθώς αποτελεί θεμέλιο της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Κάθε προσπάθεια φίμωσης ή αποκλεισμού καλλιτεχνών λόγω θρησκείας ή εθνικής ταυτότητας δεν είναι απλώς καταδικαστέα, αλλά αντιστρατεύεται τις ίδιες τις αξίες πάνω στις οποίες χτίστηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η υπουργός τόνισε ότι ο πολιτισμός πρέπει να προστατευθεί ως γέφυρα κατανόησης, συνύπαρξης και σεβασμού, και πως η εβραϊκή πολιτιστική παρουσία στην Ευρώπη οφείλει να παραμείνει ορατή, ενεργή και σεβαστή.

Τα Συμπεράσματα του Συμβουλίου και η πολιτιστική διπλωματία της Ελλάδας

Το Συμβούλιο υιοθέτησε χωρίς περαιτέρω συζήτηση Συμπεράσματα για τον στρατηγικό ρόλο του πολιτισμού, της πολιτιστικής κληρονομιάς και των οπτικοακουστικών έργων στην προάσπιση των ευρωπαϊκών αξιών και της δημοκρατικής ανθεκτικότητας. Σε αυτά, ο πολιτισμός αναγνωρίζεται ως θεμέλιο της ευρωπαϊκής ταυτότητας και της κοινωνικής συνοχής, ως μέσο ενίσχυσης της συμμετοχής των πολιτών, της διαπολιτισμικής κατανόησης και της ειρήνης, σε μια συγκυρία γεωπολιτικών εντάσεων.

Στο περιθώριο του Συμβουλίου, η Λίνα Μενδώνη είχε σειρά διμερών επαφών, που αναδεικνύουν και τη διάσταση της πολιτιστικής διπλωματίας. Με τη υπουργό Πολιτισμού της Πολωνίας, Marta Cienkowska, συμφωνήθηκε η διοργάνωση αρχαιολογικής έκθεσης στο Εθνικό Μουσείο της Βαρσοβίας, στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας στην ΕΕ, το β’ εξάμηνο του 2027. Συζητήθηκαν επίσης οι εξελίξεις γύρω από τον επαναπατρισμό εβραϊκών κειμηλίων που εξήχθησαν παρανόμως κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παράλληλα, σε συνάντηση με τους ομολόγους της από Ιρλανδία και Λιθουανία, Patrick O’Donovan και Vaida Aleknaviciene, τέθηκαν οι κοινές προτεραιότητες της «τριάδας» που θα αναλάβει διαδοχικά την Προεδρία της ΕΕ από τον Ιούλιο του 2026 έως το τέλος του 2027, με την Ελλάδα να τοποθετεί τον πολιτισμό ψηλά στην ευρωπαϊκή ατζέντα.

Σύντομες επαφές είχε επίσης με τον Επίτροπο Glenn Micallef, τον αντικαγκελάριο και υπουργό Πολιτισμού της Αυστρίας Andreas Babler, καθώς και τους υπουργούς της Ιταλίας Alessandro Giuli, της Μάλτας Owen Bonnici και της Κύπρου Λίνας Κασσιανίδου.

Σε όλες τις παρεμβάσεις της, το μήνυμα της Λίνας Μενδώνη ήταν σταθερό: η ελευθερία της τέχνης, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και ο πλουραλιστικός, δημοκρατικός δημόσιος διάλογος αποτελούν όχι πολυτέλεια, αλλά προϋπόθεση για μια ανθεκτική, δημοκρατική και ενωμένη Ευρώπη.

Πηγή: Pagenews.gr