Δημογραφική βόμβα στα θεμέλια των τραπεζών: Η ΕΚΤ προειδοποιεί για «σιωπηλό» συστημικό κίνδυνο

Η δημογραφική αλλαγή αναδεικνύεται σε έναν από τους πιο υποτιμημένους αλλά δυνητικά επικίνδυνους κινδύνους για το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, σύμφωνα με προειδοποίηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ο Patric Montagner, μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, επισημαίνοντας ότι η γήρανση του πληθυσμού και η υποχώρηση των γεννήσεων δεν είναι απλώς κοινωνικό πρόβλημα, αλλά διαρθρωτικός χρηματοπιστωτικός παράγοντας.

Όπως τονίζεται, η Ευρώπη εισέρχεται σε ένα περιβάλλον που είναι δομικά λιγότερο φιλικό για τραπεζική ανάπτυξη, ανάληψη κινδύνου και διατηρήσιμη κερδοφορία. Με τα ποσοστά γονιμότητας κοντά στο 1,5 παιδί ανά γυναίκα, «κάθε νέα γενιά είναι περίπου κατά ένα τέταρτο μικρότερη από την προηγούμενη», συρρικνώνοντας μηχανικά τη μελλοντική πελατειακή βάση των τραπεζών.

Λιγότερα δάνεια, διαφορετικές αποταμιεύσεις

Η γήρανση μεταβάλλει ριζικά τη συμπεριφορά νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Οι ηλικιωμένοι δανείζονται λιγότερο, απομειώνουν αποταμιεύσεις και στρέφονται σε χαμηλότερου κινδύνου τοποθετήσεις. Το αποτέλεσμα είναι ασθενέστερη πιστωτική ζήτηση, αλλαγές στη χρηματοδότηση και πιέσεις στα παραδοσιακά επιχειρηματικά μοντέλα.

Παράλληλα, η πληθυσμιακή συρρίκνωση επηρεάζει άμεσα την αγορά ακινήτων. Σε περιοχές που χάνουν πληθυσμό, οι αξίες των εξασφαλίσεων κινδυνεύουν να υποχωρήσουν, διαβρώνοντας την ποιότητα των τραπεζικών χαρτοφυλακίων. Αντίθετα, μητροπολιτικά κέντρα που προσελκύουν μετανάστες ενδέχεται να βιώσουν υπερσυγκέντρωση ζήτησης και νέες ανισορροπίες.

Η μετανάστευση δεν λύνει το πρόβλημα – το μετατοπίζει

Η καθαρή μετανάστευση προς την ΕΕ ξεπέρασε τα δύο εκατομμύρια άτομα το 2024, μετριάζοντας τη φυσική μείωση του πληθυσμού. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η ΕΚΤ, οι ροές αυτές είναι άνισες γεωγραφικά, ενισχύοντας τις αποκλίσεις μεταξύ δυναμικών αστικών περιοχών και αποδυναμωμένων περιφερειών.

Για τις τράπεζες με έντονη τοπική συγκέντρωση, αυτή η εξέλιξη μεταφράζεται σε συγκεντρωμένους κινδύνους: συρρίκνωση καταθετικών βάσεων, ασθενέστερη τοπική οικονομική δραστηριότητα και αυξημένη έκθεση σε περιοχές δημογραφικής παρακμής.

Μακροοικονομικές πιέσεις και κρατικός κίνδυνος

Η δημογραφική μετάβαση επηρεάζει και τα δημόσια οικονομικά. Η αύξηση των δαπανών για συντάξεις και υγεία επιβαρύνει τους προϋπολογισμούς, ενισχύοντας τον κρατικό κίνδυνο. Δεδομένου του στενού δεσμού κράτους–τραπεζών στην Ευρώπη, οι πιέσεις αυτές επιστρέφουν στους τραπεζικούς ισολογισμούς, προσθέτοντας μια ακόμη πηγή συστημικής ευπάθειας.

Η ΕΚΤ προειδοποιεί ότι οι επιπτώσεις αυτές δεν είναι κυκλικές, αλλά διαρθρωτικές, με ορίζοντα δεκαετιών. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος δεν είναι μια απότομη κρίση, αλλά η υποτίμηση μιας αργής, προβλέψιμης μετάβασης.

Παραλληλισμοί με το κλίμα και ανάγκη προσαρμογής

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ παρομοιάζει τον δημογραφικό κίνδυνο με τον κλιματικό: αργός, προβλέψιμος, περιφερειακά άνισος και ικανός να αναδιαμορφώσει αξίες περιουσιακών στοιχείων και κατανομή κεφαλαίων. Όπως η κλιματική αλλαγή, έτσι και η δημογραφική απαιτεί στρατηγική εγρήγορση και όχι εφησυχασμό.

Οι τράπεζες που θα καταφέρουν να προσαρμοστούν –επενδύοντας στον ψηφιακό μετασχηματισμό και στην «ασημένια οικονομία»– ενδέχεται να περιορίσουν τις απώλειες ή ακόμη και να εντοπίσουν νέες πηγές εσόδων. Όσες αγνοήσουν τις δημογραφικές τροχιές, κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωπες με σταδιακή αλλά βαθιά διάβρωση της βιωσιμότητάς τους.

Όπως συνοψίζει η ΕΚΤ, η αναγνώριση ότι «το δημογραφικό περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργούν οι τράπεζες αλλάζει» δεν είναι απλώς διαπίστωση. Είναι το πρώτο βήμα για να αποφευχθεί μια μελλοντική, αθόρυβη τραπεζική κρίση.