Για τα “ποτέ” και τα “πάντα”

«Μην πιστεύεις τα «ποτέ» των μεθυσμένων και τα «πάντα» των ερωτευμένων», λένε. Θλιβερό αλλά αληθινό. Την έχουν, άλλωστε, αυτή την τάση οι αλήθειες, να συνοδεύονται από μια μικρότερη ή μεγαλύτερη δόση θλίψης. Ξέρει τι λέει, λοιπόν, ο σοφός λαός και μάλλον δε χωράει αμφισβήτηση στην παραπάνω φράση. Από την άλλη, αναρωτιέται κανείς εύλογα: τα «ποτέ» και τα «πάντα» των υπολοίπων, των νηφάλιων και των λογικών, να τα πιστέψω;

Βλέπετε, ο απόλυτος και δογματικός τρόπος σκέψης συνήθως παρουσιάζει αρκετά κενά (και λέω «συνήθως», για να μην πέσω κι εγώ στην ίδια παγίδα). Όσο περισσότερο φορτίζει κανείς τον λόγο του με λέξεις και εκφράσεις ακραίες, όσο πιο τακτοποιημένη σε κλειστά και τετραγωνισμένα κουτάκια παρουσιάζεται η σκέψη του, τόσο περισσότερο χάνει σε αξιοπιστία και σε αυθεντικότητα.

Η ζωή, καλώς ή κακώς, δεν είναι φτιαγμένη για αυστηρές εκλογικεύσεις και απεγνωσμένες προσπάθειες ελέγχου των πάντων. Κάποιοι, μάλιστα, αποδίδουν στο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό της και την τόση ομορφιά της. Είναι φτιαγμένη από άπειρα διαφορετικά ενδεχόμενα κι έχει την τάση να περιγελά όσους υποτιμούν το ταλέντο και τη φαντασία της. Αρέσκεται ν’ αποδεικνύει στους αλαζόνες και στους παντογνώστες πόσο λίγα κατέχουν από την ουσία της, άλλοτε με πιο παιχνιδιάρικο και άλλοτε με πιο διδακτικό τρόπο.

Τα «ποτέ» και τα «πάντα» των ανθρώπων με κάνουν καχύποπτη. Με οδηγούν σε μια εξεταστική παρατήρησή τους, σε μια προσπάθεια να καταλάβω ποιους φόβους σκεπάζουν με τα λόγια τους. Όχι ότι δεν υπάρχουν καταστάσεις που οφείλει κανείς να ταχθεί υπέρ του άσπρου ή του μαύρου, χωρίς περιθώριο επιλογής μιας γκρίζας περιοχής. Χρειαζόμαστε έναν ηθικό κώδικα, ένα προσωπικό σύστημα αξιών και πεποιθήσεων, για να πορευόμαστε.

Σε πιο απλά πράγματα, όμως, σε καθημερινές καταστάσεις ή σε φιλικές συζητήσεις, ο δογματισμός δυσκολεύει τις σχέσεις και εγείρει τις άμυνες των άλλων. Δικαιολογημένα ή μη, μεταφράζεται ως μια μορφή επίθεσης προς όσους έχουν μια διαφορετική άποψη και σπάνια οδηγεί σε γόνιμους κι εποικοδομητικούς διαλόγους.

Αντίθετα, ο ανοιχτόμυαλος άνθρωπος, αυτός που είναι διατεθειμένος όχι μόνο να μιλήσει, αλλά και ν’ ακούσει ουσιαστικά αυτόν που έχει δίπλα του, λειτουργεί ως πόλος έλξης για τους άλλους. Το ερευνητικό πνεύμα του, η διάθεσή του για μάθηση, η τάση του ν’ αμφισβητεί όσα πίστευε αν βρεθούν στοιχεία που να επαληθεύουν κάποια άλλη πλευρά, τον κάνουν ιδιαίτερα αγαπητό. Εμπνέει και εμπνέεται ένας τέτοιος άνθρωπος, εξελίσσει κι εξελίσσεται ταυτόχρονα.

Πάνω απ’ όλα, όμως, ο ανοιχτόμυαλος άνθρωπος είναι ελεύθερος. Έχει πετάξει από πάνω του στερεότυπα και προκαταλήψεις, έχει αναμετρηθεί με προσωπικούς φόβους και ανασφάλειες κι έχει απαλλαχθεί – σ’ έναν βαθμό, έστω – από την ανάγκη του να ελέγχει τον κόσμο γύρω του. Έχει συνειδητοποιήσει την αδυναμία του κι εκεί ακριβώς έγκειται όλη η δύναμή του.

Ποτέ, λοιπόν. Ποτέ μη βιάζεσαι να κρίνεις. Πάντα, λοιπόν. Πάντα να έχεις το μυαλό και την καρδιά σου ανοιχτά σε όσα η ζωή θα σου φέρει.