Το Ιράν έχει διεξαγάγει στο παρελθόν στρατιωτικές δραστηριότητες σχετικά με πυρηνικές δυνατότητες

Κράτος στο πυρηνικό "κατώφλι" είναι μια χώρα η οποία διαθέτει τόσο τις τεχνικές δυνατότητες όσο και το σχάσιμο υλικό που απαιτείται για την κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) υποπτεύεται ότι το Ιράν έχει διεξαγάγει στο παρελθόν στρατιωτικές δραστηριότητες οι οποίες του έδωσαν γνώση σχετικά με τεχνικές πυρηνικές δυνατότητες (δηλαδή πώς να κατασκευάζει κεφαλές χρησιμοποιώντας σχάσιμο υλικό). Επιπλέον, το απόθεμα σχάσιμου υλικού της χώρας έχει αυξηθεί ραγδαία μετά την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) τον Μάιο του 2018, ιδιαίτερα καθ’ όλη τη διάρκεια του 2021 και του 2022.

Πλέον διαθέτει αρκετό σχάσιμο υλικό για την κατασκευή βόμβας, αν και θα ήταν απαραίτητος περισσότερος εμπλουτισμός για τη δημιουργία ενός σύγχρονου πυρηνικού όπλου. Αυτά τα σημεία, αθροιζόμενα, υποδεικνύουν ότι το Ιράν βρίσκεται στον προθάλαμο του να γίνει ένα κράτος στο πυρηνικό κατώφλι, εάν δεν βρίσκεται ήδη εκεί. Εάν δοθεί περισσότερος χρόνος, το Ιράν θα είναι σε θέση να διεξάγει έρευνα για την “οπλοποίηση” (κρυφά, εάν είναι απαραίτητο) και τον περαιτέρω εμπλουτισμό ουρανίου, εξαλείφοντας έτσι κάθε εναπομείνασα ασάφεια σχετικά με την κατάσταση του Ιράν ως προς τα πυρηνικά. Κάτι τέτοιο θα δημιουργήσει μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα στην ευρύτερη περιοχή και θα βλάψει το παγκόσμιο καθεστώς μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων.

Ταχύς εμπλουτισμός

Ο ΔΟΑΕ ορίζει την ποσότητα πυρηνικού υλικού που είναι απαραίτητη για ένα πυρηνικό όπλο ως “σημαντική ποσότητα” (SQ) ή “κατά προσέγγιση ποσότητα πυρηνικού υλικού με την κατοχή της οποίας δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα κατασκευής πυρηνικού εκρηκτικού μηχανισμού”. Ένα SQ είναι 25 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου για να περιέχει 20% ή περισσότερο του ισοτόπου U-235. Ο ΔΟΑΕ υπολόγισε στην πιο πρόσφατη τριμηνιαία έκθεσή του ότι, στις 21 Αυγούστου 2022, το Ιράν διέθετε πάνω από 13 SQ ουρανίου εμπλουτισμένου άνω του 20% U-235, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από δύο SQ ουρανίου εμπλουτισμένου κατά 60% (το επίπεδο το οποίο απαιτείται για την κατασκευή μιας απλής, συμπαγούς πυρηνικής βόμβας). Σύμφωνα με το JCPOA του 2015, ο εμπλουτισμός από πλευράς Ιράν περιορίστηκε σε λίγο κάτω από το 4% U-235, επιτρέποντάς του να συνεχίσει τη λειτουργία ενός ερευνητικού αντιδραστήρα ελαφρού νερού, ο οποίος χρησιμοποιεί καύσιμο εμπλουτισμένο κατά 1,5 έως 4% U-235.

Σε απάντηση στην αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το JCPOA, το Ιράν ανακοίνωσε μια σειρά σταδιακών βημάτων προς υψηλότερα επίπεδα εμπλουτισμού ουρανίου. Πλέον, διαθέτει περισσότερο υλικό, τεχνολογία (με τη μορφή προηγμένων φυγοκεντρωτών οι οποίοι χρησιμοποιούνται για εμπλουτισμό) και καλύτερη τεχνογνωσία όπλων απ’ ό,τι πριν από τη συμφωνία.

Η σχέση του Ιράν με τον ΔΟΑΕ έχει ταυτόχρονα επιδεινωθεί, καθώς παραβίασε τις συμφωνίες που είχε συνάψει στο πλαίσιο της Συνολικής Συμφωνίας Δικλείδων Ασφαλείας και του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου. Το πρόσθετο πρωτόκολλο, το οποίο το Ιράν έχει εφαρμόσει αλλά δεν έχει επικυρώσει, απαγορεύει στα κράτη να κατέχουν αδήλωτο πυρηνικό υλικό. Το 2015, ο ΔΟΑΕ ολοκλήρωσε την έρευνά του για αδήλωτες στρατιωτικές δραστηριότητες στο Ιράν από το 2003 έως εκείνη τη χρονιά. Στη συνέχεια, ο ΔΟΑΕ εντόπισε την παρουσία ουρανίου σε τρεις προηγουμένως αδήλωτες τοποθεσίες. Η υπηρεσία δεν μπόρεσε να επαληθεύσει την “ορθότητα ή πληρότητα” της συμμόρφωσης του Ιράν με τις δικλείδες ασφαλείας, καθώς δεν έχει λάβει ακόμη αξιόπιστη εξήγηση από την Τεχεράνη σχετικά με την τρέχουσα τοποθεσία του ραδιενεργού υλικού από τις συγκεκριμένες τοποθεσίες.

Το Ιράν είχε συμφωνήσει σε προηγούμενη φάση σε ένα σχέδιο για την επίλυση αυτού του ζητήματος, ωστόσο πλέον δεν συνεργάζεται με τον ΔΟΑΕ, ούτε καν επί των προσωρινών μέτρων παρακολούθησης. Ταυτόχρονα, ο ΔΟΑΕ διαπίστωσε ότι το Ιράν έχει εμπλουτίσει ουράνιο έως και 60% και συνέχισε να εγκαθιστά φυγοκεντρωτές προκειμένου να αυξήσει την ικανότητα εμπλουτισμού του – δραστηριότητες οι οποίες δεν είναι συμβατές με τους δεδηλωμένους στόχους εμπλουτισμού του.

Το ίδιο το Ιράν δήλωσε ότι είχε επιτύχει ένα SQ εμπλουτισμένου ουρανίου σε 60% U-235 τον Νοέμβριο του 2021. Δεδομένου του αριθμού των νέων φυγοκεντρωτών οι οποίοι άρχισαν να λειτουργούν από τότε, το Ιράν θα μπορούσε να εμπλουτίσει περαιτέρω τα δύο SQ εμπλουτισμένου ουρανίου 60% που διέθετε τον Αύγουστο του 2022 σε επίπεδο +90% εντός εβδομάδων. Αυτές οι τεχνικές πραγματικότητες είχαν μια παραλυτική επίδραση στις διαπραγματεύσεις της Βιέννης για την επαναφορά του Ιράν στα προηγούμενα όρια του JCPOA.

Κόκκινες γραμμές

Στην έκθεσή του τον Σεπτέμβριο, το διοικητικό συμβούλιο του ΔΟΑΕ δήλωσε ότι “ο Οργανισμός δεν είναι σε θέση να παράσχει διαβεβαίωση ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν είναι αποκλειστικά ειρηνικού προσανατολισμού”. Ενώ η συγκεκριμένη δήλωση σχετίζεται με τις αδήλωτες πυρηνικές δραστηριότητες του Ιράν, τα ευρήματα του ΔΟΑΕ, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη δραστηριότητα εμπλουτισμού του Ιράν πέραν του ενός SQ, σημαίνει ότι το Ιράν διαθέτει πλέον το υλικό και την τεχνογνωσία για να κατασκευάσει τα δικά του πυρηνικά όπλα. Αυτό το συμπέρασμα εγείρει το ερώτημα: πότε η διεθνής κοινότητα θα θεωρήσει το Ιράν κράτος στο πυρηνικό κατώφλι; Και ποιες θα είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας απόφασης;

Το Ισραήλ έχει δηλώσει ότι η κόκκινη γραμμή του είναι η “δυνατότητα” του Ιράν να κατασκευάσει πυρηνικό όπλο, ωστόσο δεν είναι σαφές εάν το Τελ Αβίβ θεωρεί ότι η Τεχεράνη έχει περάσει αυτή τη γραμμή. Το Ισραήλ δεν έχει ακόμη αντιδράσει με κινητικά χτυπήματα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η κόκκινη γραμμή θα μπορούσε να είναι το Ιράν να αποκτήσει ένα SQ πυρηνικού υλικού εμπλουτισμένου σε +90%, η μετατροπή εμπλουτισμένου ουρανίου σε μέταλλο, το οποίο είναι απαραίτητο για τη δημιουργία βόμβας ή η διαμόρφωση του μετάλλου σε “λάκκο”, ο οποίος αποτελεί τον πυρήνα μιας βόμβας.

Λαμβάνοντας υπόψη την άρνηση του Ιράν να απαντήσει σε ερωτήσεις οι οποίες σχετίζονται με την έρευνα των δικλείδων ασφαλείας του ΔΟΑΕ, οι μελλοντικές συνομιλίες σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν λογικά θα είναι ιδιαίτερα “ευαίσθητες” σε αυτές τις νέες πολιτικές πραγματικότητες. Προς το παρόν, το Ιράν μπορεί να σχεδιάζει να σταματήσει σε έναν ορισμένο αριθμό SQ 60% U-235. Δεδομένης της απροθυμίας του να παραδεχτεί οποιαδήποτε προηγούμενη μη συμβατή με τις διεθνείς του υποχρεώσεις πράξη, ωστόσο, η πρόθεσή του να παράγει όπλα δεν μπορεί να αποκλειστεί. Οι διαπραγματεύσεις μπορεί να πείσουν το Ιράν να μετατρέψει τα υπάρχοντα αποθέματα 60% U-235 σε υλικό για άλλες χρήσεις (π.χ. για ιατρικά ισότοπα). Το χειρότερο σενάριο θα ήταν το Ιράν να συνεχίσει τον εμπλουτισμό έως ότου αποκτήσει ένα SQ ή περισσότερο από +90% U-235.

Εάν οι μελλοντικές συνομιλίες προσαρμόσουν τους στόχους τους, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το νέο καθεστώς του Ιράν, ποιο συγκεκριμένο όριο – εμπλουτισμός, ποσότητα, μεταλλουργία, μια ολοκληρωμένη κεφαλή, περισσότερες από μία κεφαλές ή μια πυρηνική δοκιμή – θα τεθεί πλέον;

Ανεξάρτητα από αυτό, θα απαιτηθούν μέτρα διαφάνειας για την παροχή εμπιστοσύνης ότι το Ιράν παραμένει συνεπές υπό το νέο καθεστώς “πυρηνικού κατωφλίου”. Η περιφερειακή αντίδραση στο να επιτραπεί στο Ιράν να πλησιάσει ακόμη περισσότερο την ικανότητα πυρηνικών όπλων θα εγκυμονούσε σοβαρούς πολιτικούς κινδύνους. Οι ΗΠΑ δεν θα είχαν άλλη επιλογή από το να παράσχουν νέες διαβεβαιώσεις ασφαλείας για να αποτρέψουν τα κράτη της Μέσης Ανατολής από το να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους – ειδικά όσον αφορά το δικό τους πυρηνικό καθεστώς, δεδομένου του περιφερειακού ενδιαφέροντος για πρόσβαση σε τεχνολογίες πυρηνικής παραγωγής ενέργειας. Χώρες εκτός της περιοχής με παρόμοιους γρίφους ασφαλείας μπορεί επίσης να θεωρήσουν χρήσιμο να πλησιάσουν ένα καθεστώς κατωφλίου, ειδικά εκείνες με προηγούμενα αδήλωτα προγράμματα πυρηνικών όπλων, όπως η Ταϊβάν και η Νότια Κορέα.

Μπορούν οι συνομιλίες να βοηθήσουν;

Η επιστροφή στο status quo πριν από το JCPOA φαντάζει αδύνατη, τόσο πολιτικά όσο και τεχνικά, δεδομένης της προόδου του Ιράν στην ικανότητα και την εμπειρία εμπλουτισμού.

Η βίαιη καταστολή του ιρανικού λαού από την κυβέρνηση και η υποστήριξή της στον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας σημαίνουν ότι η ελάφρυνση των κυρώσεων θα παραμείνει εκτός συζήτησης για το άμεσο μέλλον. Όμως, δεδομένου ότι το Ιράν δεν έχει περάσει την κόκκινη γραμμή που έθεσαν οι ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Ομπάμα – χωρίς πυρηνικά όπλα, με κάποια ασάφεια σχετικά με το εάν αυτό περιλαμβάνει επίσης εμπλουτισμό πέραν του 90% U-235 – υπάρχει, θεωρητικά, περιθώριο για τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων. Οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ έχουν σίγουρα διευρύνει την εστίασή τους από τον εμπλουτισμό για να συμπεριλάβουν ανιχνεύσιμα σημάδια περαιτέρω βημάτων προς την κατασκευή πυρηνικών όπλων ή κάποιας ιρανικής πυρηνικής δοκιμής.

Πολλά θα εξαρτηθούν από το εάν το Ιράν θα προχωρήσει όπως η Νότια Αφρική και θα επιχειρήσει να κατασκευάσει μερικά πυρηνικά όπλα κρυφά (και να τα κρατήσει κρυφά), εάν θα ξεπεράσει το κατώφλι όπως η Βόρεια Κορέα, πραγματοποιώντας πυρηνική δοκιμή και μαζική παραγωγή κεφαλών ή εάν θα παραμείνει σε ένα κατώφλι πριν από την κατασκευή όπλων. Λαμβάνοντας υπόψη το παράδειγμα της Βόρειας Κορέας, ωστόσο, το Ισραήλ πιθανότατα πιστεύει ότι δεν μπορεί να βασιστεί στις ΗΠΑ για να επιτεθούν στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις εάν η Τεχεράνη υπερβεί το πυρηνικό κατώφλι.

Εάν το Ιράν προχωρούσε σε σαφή βήματα για την κατασκευή πυρηνικού όπλου ή τη διεξαγωγή πυρηνικής δοκιμής, οι επιλογές απόκρισης από πλευράς των ΗΠΑ θα ήταν τρομακτικά κακές. Επιλεγμένα συμβατικά χτυπήματα στο πυρηνικό συγκρότημα του Ιράν μπορεί να έχουν περιορισμένο τεχνικό αποτέλεσμα, αλλά σίγουρα θα οδηγούσαν το πυρηνικό πρόγραμμα σε ακόμη πιο υπόγεια δραστηριότητα και μακριά από πρόσθετα συμβατικά χτυπήματα. Μια εισβολή θα ήταν απαγορευτικά δαπανηρή και δεν υπάρχει καμία όρεξη στις ΗΠΑ για την έναρξη ακόμη ενός χερσαίου πολέμου στη Μέση Ανατολή. Καθώς οι συνομιλίες για το JCPOA στη Βιέννη είναι όλο και πιο απίθανο να επιτύχουν, ο κόσμος μένει να παρακολουθεί το Ιράν να συνεχίζει να βαδίζει προς το πυρηνικό κατώφλι, με ελάχιστες ενδείξεις για το πόσο μακριά θα προχωρήσει.