Γιατί ο Πούτιν ανέχεται τον Πριγκόζιν

Ο Γεβγκένι Πριγκόζιν δεν έπρεπε να πει τη λέξη “παππούς”. Όμως του ξέφυγε. Αυτό συνέβη τον Μάιο, κατά τη διάρκεια μιας από τις γεμάτες χυδαιότητα βιντεοσκοπημένες του επιθέσεις εναντίον κορυφαίων Ρώσων αξιωματούχων. Ο Πριγκόζιν, ηγέτης της Ομάδας Wagner, ρωσικής ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας, πόζαρε με πολεμικό εξοπλισμό ως Σλάβος “Ράμπο”, ακουμπώντας στα πτώματα πεσόντων συντρόφων του και εκστομίζοντας βλακείες στην κάμερα.

Ζητούσε πυρομαχικά από τον ρωσικό στρατό για τους μισθοφόρους της Wagner, ώστε να μπορέσει να ολοκληρώσει την αιματηρή πολιορκία της ουκρανικής πόλης Μπαχμούτ. Κατέρριπτε ταυτόχρονα τη συνολική πολεμική στρατηγική της Ρωσίας. Και μετά, προφανώς παρασυρμένος από την οργή του, εκφράστηκε περιφρονητικά για τον “ευτυχισμένο παππού” που “νομίζει ότι είναι καλός”.

Μέχρι εκείνο το σημείο, το ρωσικό ακροατήριό του υπέθετε ότι ο Πριγκόζιν, ως μέρος της μεγαλομανίας του, ήταν μόνο κατά του Ρώσου υπουργού Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου και των κορυφαίων στρατηγών της Ρωσίας. Ωστόσο το “παππούς” ακουγόταν πολύ σαν να αναφέρεται στον Βλαντιμίρ Πούτιν, τον πρόεδρο της Ρωσίας και ντε φάκτο Τσάρο. Προκαλέστε ή απειλήστε τον Πούτιν στη Ρωσία και τελειώσατε την πορεία σας σε αυτή τη ζωή.

Δύο θεωρίες

Κι όμως, ο Πριγκόζιν είναι ακόμη μαζί μας. Έχοντας επιτύχει μια “νίκη” στα ερείπια του Μπαχμούτ, φαίνεται να ανασυντάσσει τους μισθοφόρους της Wagner. Και ο Πούτιν φαίνεται να ανέχεται την ύπαρξή του. Γιατί;

Ο Αντρέι Σολντάτοφ και η Ιρίνα Μπορόγκαν στο Κέντρο Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής στην Ουάσιγκτον, πιστεύουν ότι ο Πούτιν θέλει να κρατήσει τον Πριγκόζιν στις επάλξεις ως αντίβαρο σε κάτι που ο Ρώσος πρόεδρος φοβάται ακόμη περισσότερο από έναν ανήθικο μισθοφόρο: τον ρωσικό στρατό.

Στα πρώτα του χρόνια στην εξουσία, σύμφωνα με το επιχείρημα των δύο αναλυτών, ο Πούτιν πάλευε να παγιώσει τον έλεγχο του επί της κρατικής γραφειοκρατίας. Και ως πρώην άνθρωπος της KGB ο οποίος σκέφτεται μόνον πιθανές απειλές και συνωμοσίες, ανησυχεί τώρα ότι καθώς ο πόλεμος του εναντίον της Ουκρανίας συνεχίζεται, ένα στρατιωτικό πραξικόπημα γίνεται όλο και πιο πιθανό. Καλό, λοιπόν, είναι να υπάρχει ο Πριγκόζιν για να ντροπιάζει τον στρατό και να τον κρατά σε εγρήγορση και πειθαρχία.

Συζήτησα το συγκεκριμένο επιχείρημα με τον τον Andras Racz, Ούγγρο μελετητή στο Γερμανικό Συμβούλιο επί των Διεθνών Σχέσεων στο Βερολίνο. Ο Racz μελετά εδώ και καιρό την Ομάδα Wagner και γενικά τους ιδιωτικούς στρατιωτικούς εργολάβους (συμπεριλαμβανομένης της αμερικανικής Academi, παλαιότερα γνωστής ως Blackwater). Εκείνος “διαβάζει” διαφορετικά την κατάσταση.

Πρώτον, ο Πούτιν δεν ανησυχεί τόσο για την πίστη του στρατού του όσο υπονοούν οι Soldatov και Borogan, πιστεύει ο Racz. Οπότε ο Πούτιν δεν χρειάζεται να διατηρεί ένα αντίβαρο και σε καμία περίπτωση δεν βλέπει τον Πριγκόζιν ως ένα τέτοιο. Ούτε ο Πούτιν φοβάται τον Πριγκόζιν, ο οποίος δεν έχει καμία υποστήριξη εντός της ρωσικής ελίτ. Αντίθετα, ο πρόεδρος μεγαλώνει ή “κλαδεύει” το ανάστημα του αφεντικού της Wagner αναλόγως με το τι χρειάζεται. Ένας τρόπος που το έκανε αυτό είναι μέσω της νέας πολιτικής για την πρόσληψη κρατουμένων στη Wagner.

“Ελεγχόμενο” ύψος

Ξεκινώντας το περασμένο φθινόπωρο, ο Πριγκόζιν, ο ίδιος τρόφιμος φυλακών στα νιάτα του, μπήκε στα σωφρονιστικά καταστήματα και στρατολόγησε κατάδικους για την πρώτη γραμμή, συνολικά περίπου 50.000. Χρησιμοποίησε κυνικά τους συγκεκριμένους άνδρες ως τροφή για κανόνια, στο Μπαχμούτ και αλλού. Αυτό ήταν μια μεγάλη βοήθεια για τον Πούτιν, γιατί ανέθεσε σε εξωτερικούς συνεργάτες και όχι σε Ρώσους στρατιωτικούς… τον θάνατο. Έχοντας την επιλογή μεταξύ της θυσίας στρατευσίμων και της θυσίας κρατουμένων που έγιναν μισθοφόροι, ο Πούτιν προτίμησε το δεύτερο.

Τον Φεβρουάριο, ωστόσο, ο Πούτιν, προσπαθώντας σκληρά να αποφύγει ακόμη ένα -διόλου δημοφιλές- κύμα επιστράτευσης, απαγόρευσε στον Πριγκόζιν να στρατολογήσει περισσότερους κρατούμενους. Τώρα ο ρωσικός στρατός τούς προσλαμβάνει απευθείας. Έτσι, ο Πούτιν ουσιαστικά περιόρισε την προμήθεια ανδρών για τη Wagner, όπως μπορεί να είχε ή να μην είχε διακρατήσει πυρομαχικά από αυτήν. Ο Πριγκόζιν παραμένει πλήρως εξαρτημένος από τον Πούτιν – και το γνωρίζουν και οι δύο.

Ο άλλος λόγος που ο Πούτιν δεν φοβάται τον Πριγκόζιν είναι τα κίνητρά του ως αρχιμισθοφόρου. Ο Πριγκόζιν θέλει πραγματικά να βγάλει τους άντρες του από την Ουκρανία, δηλαδή από έναν πόλεμο ο οποίος τον μετατρέπει σε “ηγέτη” ανθρώπινων απωλειών. Αντίθετα, τους χρειάζεται σε προσοδοφόρα μέρη όπως η Μέση Ανατολή και η Αφρική, όπου η Wagner παρέχει υπηρεσίες άσκησης βίας σε όποιον πολέμαρχο τής το ζητήσει. Σε αντάλλαγμα, η Wagner λαμβάνει το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται τοπικούς πόρους – όπως το πετρέλαιο στη Συρία, τα διαμάντια ή τις σπάνιες γαίες στην Αφρική.

Το ποθητό “χάος”

Ο Πούτιν συμπαθεί αυτές τις επεμβάσεις της Wagner για τις παράπλευρες ωφέλειές τους. Διασπείροντας χάος και αφόρητη ανθρώπινη δυστυχία σε περιοχές όπως το Σαχέλ, η Wagner προκαλεί επίσης μαζική μετανάστευση προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, την οποία ο Πριγκόζιν και ο Πούτιν θέλουν να αποσταθεροποιήσουν.

Το πραγματικό ερώτημα, πιστεύει ο Racz, δεν είναι επομένως εάν ο Πριγκόζιν θα αμφισβητήσει ποτέ τον Πούτιν για την εξουσία – δεν πρόκειται ούτε μπορεί να το κάνει – ή αν ο Πούτιν σκέφτεται να σκοτώσει τον Πριγκόζιν – ούτε αυτό πρόκειται να συμβεί. Είναι εάν η Wagner ως σχήμα είναι τώρα ένα κατεστραμμένο εργαλείο και εάν θα πρέπει να αντικατασταθεί από μια άλλη, νέα ομάδα.

Ένας λόγος για τον οποίο οι χώρες αναθέτουν πολεμικές επιχειρήσεις στον ιδιωτικό τομέα είναι η δυνατότητα να μπορούν να αρνηθούν ευθύνες. Οι τυχοδιώκτες μισθοφόροι εκτελούν εντολές του κράτους, ωστόσο η κυβέρνηση μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν είναι υπεύθυνη για τις πράξεις τους. Για τη Wagner, ωστόσο, αυτός ο ψευδεπίγραφος διαχωρισμός από το ρωσικό κράτος έχει πλέον τερματίσει τον βίο του. Όλος ο κόσμος γνωρίζει ότι η Wagner είναι προέκταση του καθεστώτος του Πούτιν.

Η μεγαλύτερη τραγωδία σε αυτές τις εξελίξεις είναι ο ολοένα και ευρύτερος ρόλος των μισθοφόρων, γενικότερα στους σύγχρονους πολέμους.

Για μεγάλο μέρος της ιστορίας, οι μισθοφορικός πόλεμος, ο οποίος έχει ονομαστεί το δεύτερο αρχαιότερο επάγγελμα, ήταν ο κανόνας. Ήταν μισθοφόροι εκείνοι που πολέμησαν για την Καρχηδόνα στην αρχαιότητα και τη Φλωρεντία κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης – και που βίασαν και λεηλάτησαν στην κεντρική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου. Στη συνέχεια όμως, με την άνοδο του εθνικισμού, τα κράτη μονοπώλησαν τον πόλεμο για περίπου έναν αιώνα.

Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η συγκεκριμένη τάση έχει αντιστραφεί ξανά. Και η Ρωσία απέχει πολύ από το να είναι ο μόνος ένοχος. Η Αμερική χρησιμοποίησε στρατιωτικούς εργολάβους σχεδόν με τον ίδιο ενθουσιασμό στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, ενώ το ίδιο κάνουν και τα καρτέλ ναρκωτικών, οι πολέμαρχοι, οι εξτρεμιστές και οι αντάρτες σε άλλα μέρη του κόσμου.

Ο πόλεμος είναι πάντα κόλαση, ωστόσο οι πόλεμοι οι οποίοι διεξάγονται από μισθοφόρους – τους οποίους τα πρωτόκολλα της Σύμβασης της Γενεύης του 1977 είχαν προσπαθήσει να απαγορεύσουν – είναι συχνά ακόμη πιο τραγικά ωμοί. Στον “Ηγεμόνα”, ο Μακιαβέλι περιέγραφε τους μισθοφόρους ως “διχασμένους, φιλόδοξους, χωρίς πειθαρχία, άπιστους, γενναίους μεταξύ φίλων, βδελυρούς μεταξύ εχθρών. χωρίς φόβο Θεού, χωρίς πίστη στους ανθρώπους”. Θα μπορούσε να σκεφτόταν τον Πριγκόζιν – ή οποιονδήποτε από τους μοχθηρούς ανθρώπους οι οποίοι θα χαίρονταν να πάρουν τη θέση του.