Οι τέσσερις μεγάλες απειλές για τον ευρωπαϊκό τουρισμό

Μειωμένο διαθέσιμο εισόδημα, κλιματική αλλαγή, γεωπολιτικές εντάσεις και τοπικός overtourism είναι οι τέσσερις μεγάλοι κίνδυνοι για τον τουρισμό της Ευρώπης.

Aντιμέτωπος με μια σειρά προκλήσεων, αναμένεται να έρθει, στο άμεσο μέλλον, ο ευρωπαϊκός τουρισμός, θέτοντας σε αβεβαιότητα τον κλάδο.

Όπως εκτιμά η Alpha Bank, στο πρόσφατο Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων, οι κυριότεροι κίνδυνοι είναι:

α) οι γεωπολιτικές εντάσεις που ενδεχομένως να αποτελέσουν εμπόδιο στις μετακινήσεις,

β) η κλιματική αλλαγή και δη στη Μεσόγειο,

γ) το μειωμένο διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών και οι αυξήσεις στις τιμές των τουριστικών υπηρεσιών και

δ) η υπερβολική αύξηση του τουρισμού σε ορισμένες περιοχές (overtourism).

Ωστόσο, σημαντικότερη πρόκληση αποτελεί η κλιματική αλλαγή, αφού υπάρχει άμεση συνάρτηση των καιρικών συνθηκών με την τουριστική ζήτηση, εξαρτώμενη βέβαια από την εποχικότητα και τη γεωγραφική ιδιομορφία των κρατών.

2022: Χρονιά ορόσημο για τον ευρωπαϊκό τουρισμό

Την τελευταία τριετία, η βιομηχανία του τουρισμού, που αποτελεί την ατμομηχανή πολλών περιφερειακών κρατών της Ευρώπης, δοκιμάσθηκε, εξαιτίας των περιορισμών στην κινητικότητα, ενώ ήρθε αντιμέτωπη με πληθώρα προκλήσεων. Αναμφίβολα, ο ευρωπαϊκός τουρισμός βρίσκεται σε τροχιά ανάκαμψης και αναμένεται να επιστρέψει σύντομα στα προπανδημικά επίπεδα. Βέβαια, για να επιτευχθεί η επιστροφή δεν αρκεί μόνο η επιθυμία των πολιτών για ταξίδια, αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που αναμένεται να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο.

Ο τουρισμός αποτελεί ένα προϊόν, συνεχώς εξελισσόμενο, που συνεισφέρει σημαντικά στην οικονομία της Ευρώπης. Συνεπώς, η ταχεία επαναφορά στα προπανδημικά επίπεδα και η βελτίωση των δεικτών εσόδων και διανυκτερεύσεων θα μπορούσε να αποτελέσει ανάχωμα στις «αναιμικές» αναπτυξιακές προοπτικές της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Το 2022 αποτέλεσε μια χρονιά ορόσημο για τον κλάδο του τουρισμού, μετά από δύο έτη περιορισμών, απροθυμίας ή αδυναμίας των πολιτών να ταξιδέψουν. Οι διεθνείς αφίξεις και τα έσοδα από τον τουρισμό αυξήθηκαν, με την Ευρώπη να παραμένει ο προορισμός που προσελκύει τις περισσότερες διεθνείς αφίξεις, αφού το προηγούμενο έτος την επισκέφθηκαν 594 εκατ. τουρίστες ή περισσότερο από το 60% των συνολικών διεθνών αφίξεων . Βέβαια, οι αφίξεις, παρά την ανάκαμψη, δεν έχουν επιστρέψει στα προπανδημικά επίπεδα, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να έχει καταθέσει ένα σχέδιο (“Transition Pathway for Tourism”, Φεβρουάριος 2022) που στοχεύει στην επιτάχυνση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης αλλά και στη βελτίωση της ανθεκτικότητας του τουριστικού οικοσυστήματος. Άλλωστε, η πρόσφατη υγειονομική κρίση ανέδειξε τις αδυναμίες του κλάδου έναντι απροσδόκητων γεγονότων, τα οποία μπορούν να εκτροχιάσουν τόσο τα δημόσια οικονομικά, όσο και το εισόδημα νοικοκυριών και επιχειρήσεων.

Αναμφίβολα, οι προοπτικές για τον ευρωπαϊκό τουρισμό το 2023 είναι ευοίωνες, διατηρώντας τη δυναμική του προηγούμενου έτους, με το πρώτο εξάμηνο του 2023 να έχει φθάσει περίπου στα επίπεδα του 95% των διεθνών αφίξεων του προηγούμενου έτους (European Travel Commission (2023), European Tourism: Trends & Prospects, Q2/2023, Ιούλιος). Μετά από ένα σημαντικό διάστημα περιορισμών στην κινητικότητα, οι πολίτες συνεχίζουν να δαπανούν για ταξίδια, παρά τον επίμονο υψηλό πληθωρισμό και το υψηλό κόστος των ταξιδιωτικών δαπανών. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, διάφοροι ευρωπαϊκοί προορισμοί έχουν προσελκύσει περισσότερους αλλοδαπούς τουρίστες, σε σχέση με το 2019, ενώ η Ευρώπη παρουσιάζει ανθεκτικότητα, κυρίως λόγω της ήπιας αποκλιμάκωσης των τιμών στην ενέργεια το 2023, των νέων, συλλογικών συμβάσεων στον κλάδο του τουρισμού, που στοχεύουν στην αποφυγή φαινομένων αδυναμίας εύρεσης προσωπικού στον τουριστικό κλάδο και της σταδιακής υποχώρησης του πληθωρισμού.

Όμως, καθοριστικής σημασίας για τη βιωσιμότητα του τουριστικού προϊόντος και την ανάκαμψή του είναι τα ταξίδια από μακρινούς προορισμούς, που μέχρι τώρα δεν καταλαμβάνουν μεγάλο μερίδιο της ταξιδιωτικής αγοράς της Ευρώπης. Οι κάτοικοι των ΗΠΑ παρουσιάζουν αυξημένο ενδιαφέρον για τους ευρωπαϊκούς προορισμούς, έχοντας ευνοηθεί από τη συναλλαγματική ισοτιμία και τις περιορισμένες πληθωριστικές πιέσεις στις ΗΠΑ σε σχέση με την Ευρώπη, ενώ οι τουρίστες από την Ασία και τον Ειρηνικό, μετά από μια παρατεταμένη περίοδο παραμονής εντός των συνόρων τους, έχουν αρχίσει και πάλι να ταξιδεύουν. Απεναντίας, οι δυσκολίες στην κίνηση των Ρώσων πολιτών έχουν δημιουργήσει προβλήματα σε ορισμένες χώρες της Μεσογείου, ενώ φιλικοί προορισμοί προς την Ρωσία, όπως η Τουρκία και η Σερβία, επωφελούνται από τις γεωπολιτικές συνθήκες.

Παρά το γεγονός ότι οι πληθωριστικές πιέσεις επιμένουν και το εισόδημα των νοικοκυριών επιβαρύνεται, οι πολίτες είναι διατεθειμένοι να δαπανήσουν για ταξίδια. Για αυτό εκτιμάται ότι θα καταγραφεί αύξηση των ροών κατά την περίοδο αιχμής των ταξιδιών (Ιούνιος-Αύγουστος), που θα τονώσει την τουριστική βιομηχανία. Αυτό αποδεικνύεται τόσο από την αεροπορική κίνηση στις χώρες της Ευρώπης, που πλησιάζει τα επίπεδα του 2019, όσο και από τις επιδόσεις των ξενοδοχείων, καθώς το πρώτο 5μηνο του έτους, παρουσίασαν αυξημένα έσοδα ανά διαθέσιμο δωμάτιο κατά 34,9%, αυξημένη πληρότητα κατά 17,7% και αυξημένη μέση ημερήσια τιμή κατά 14,6%, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2022 (European Travel Commission).

Το πεδίο των προκλήσεων

H μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, σε συνάρτηση με την αύξηση των τιμών των ξενοδοχειακών πακέτων και των αεροπορικών εισιτηρίων, εγκυμονεί κινδύνους για την πορεία του κλάδου. Τέλος, η εξάπλωση του τουριστικού προϊόντος τόσο σε αστικά κέντρα, όσο και σε αρχαιολογικούς χώρους και νησιωτικές περιοχές έχει οδηγήσει πολλές χώρες στη λήψη περιοριστικών μέτρων.

Τη σημαντικότερη, όμως, πρόκληση αποτελεί η κλιματική αλλαγή, αφού υπάρχει άμεση συνάρτηση των καιρικών συνθηκών με την τουριστική ζήτηση, εξαρτώμενη βέβαια από την εποχικότητα και τη γεωγραφική ιδιομορφία των κρατών. Οι πρωτόγνωρες υψηλές θερμοκρασίες του Ιουλίου (Γράφημα 5) και, ως επακόλουθο, οι εκτεταμένες πυρκαγιές αποτελούν αρνητικό παράγοντα για την τουριστική ζήτηση. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (“Regional impact of climate change on European tourism demand”, Ιούλιος 2023), οι κλιματικές συνθήκες επηρεάζουν σημαντικά την τουριστική ζήτηση και ιδιαίτερα τις παράκτιες περιοχές. Επίσης, από την αύξηση της θερμοκρασίας επωφελούνται τα κράτη του Βορρά, ενώ ο Νότος μπορεί να καταγράψει σημαντικές μειώσεις.

Συνοψίζοντας, ο ευρωπαϊκός τουρισμός πλησιάζει τα προπανδημικά επίπεδα, παρά την πληθώρα προκλήσεων. Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα, που μπορεί να αλλάξει άρδην το τουριστικό προϊόν και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή.