Ελισάβετ Πλέσσα:Ο Μαρτίνος Γαβαθάς θέλει να ενώσει τα αντίθετα στο έργο του, να πετύχει τις συνάψεις

Η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων φιλοξενεί την πρώτη αναδρομική του ζωγράφου και χαράκτη Μαρτίνου Γαβαθά, που έφυγε από τη ζωή τον Μάρτιο που μας πέρασε, σε ηλικία 82 ετών. Στην έκθεση παρουσιάζονται περίπου 90 έργα του καλλιτέχνη σε χαρτί, καμβά και ξύλο, καθώς και έργα που δημιούργησε με μια προσωπική τεχνική κολάζ ξυλογραφίας.

Η αναδρομική αυτή παρουσίαση ακολουθεί γραμμική χρονολογική πορεία. Οι τέσσερις όμως ενότητές της περιέχουν συγχρόνως έργα από όλες τις δημιουργικές περιόδους του καλλιτέχνη, προκειμένου να αναδειχθούν οι εκλεκτικές συγγένειες ανάμεσα στους εικαστικούς και ιδεολογικούς άξονες που διατρέχουν τις σκέψεις και το έργο του.

«Το βασικό εικαστικό ιδίωμα του Μαρτίνου Γαβαθά είναι η προσπάθειά του να ενώσει τα αντίθετα: το μεγάλο με το μικρό, το φανταστικό με το πραγματικό, το παραστατικό με το αφαιρετικό, τη ζωγραφική με την χαρακτική. Όπως μου έλεγε: “Θέλω να πετύχω τις συνάψεις”. Γι’ αυτό και ο τίτλος αυτής της έκθεσης είναι συνάψεις, οι συνδέσεις, οι ενώσεις δηλαδή των πραγμάτων. Και γι’ αυτό το λόγο επίσης, το κολάζ είναι λέξη κλειδί στη δουλειά του. Εφευρίσκει λοιπόν γύρω στο 1982 μια προσωπική τεχνική, που την ονομάζει κολάζ ξυλογραφίας. Ενώ έχει ήδη αρχίσει την πορεία του με μια παραστατική ζωγραφική, με μια αγάπη για τις νεκρές φύσεις, έχει αρχίσει να επεξεργάζεται το μέσο της ξυλογραφίας, που έχει σπουδάσει κοντά στον Κώστα Γραμματόπουλο.

Θέλει να το δει όμως από μια άλλη ματιά. Θέλει να δει τι μπορεί να κάνει με αυτό το μέσο με τελείως διαφορετικό τρόπο. Έτσι κάνει κάποια μεγάλα χαρακτικά, τα οποία κόβει σε λωρίδες. Παρατηρώντας κάποια στιγμή ότι μασκάροντας αυτά τα έργα, αυτές οι χαρτοταινίες αποκτούν χρώμα, συλλαμβάνει την ιδέα αυτές τις λωρίδες που κόβει, να τις κρεμάσει πάνω στο τελάρο του. Η αναγκαιότητά του να τις καρφιτσώσει, τον οδηγεί σε ένα ακόμα στοιχείο που γίνεται μέρος του έργου του με οργανικό τρόπο. Δηλαδή αυτές οι καρφίτσες γίνονται μέρος του έργου και οδηγούν με φυσικό τρόπο από τις δύο διαστάσεις στις τρεις διαστάσεις. Από την ζωγραφική δηλαδή, στον χώρο» αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης, Ελισάβετ Πλέσσα.

Η μοναδική ατομική έκθεση που έκανε ο Μαρτίνος Γαβαθάς ήταν το 1986, στην γκαλερί Μέδουσα στο Κολωνάκι. Εκεί παρουσίασε τρία μνημειακά παραστατικά έργα και κολάζ ξυλογραφίας σε έναν απροσδόκητο συνδυασμό διαφορετικών μέσων. Στις ζωγραφικές συνθέσεις του, ο καλλιτέχνης συνομιλεί με σημαντικά έργα της ελληνικής και παγκόσμιας τέχνης. Σήμερα, παρουσιάζονται με έναν διαφορετικό τρόπο στο κέντρο της αναδρομικής:

«Αυτά τα τρία μεγάλα, πολύ σημαντικά έργα της Μέδουσας, που δεν μπορέσαμε δυστυχώς να τα βρούμε ή δεν μας δάνεισαν κάποια από αυτά για την έκθεση, συλλάβαμε την ιδέα, ακριβώς γιατί ήταν τόσο σημαντικά για τη δουλειά του, να τα παρουσιάσουμε όχι σαν μια φωτογραφική αναπαραγωγή, αλλά σε φυσικό μέγεθος, τυπωμένα σε ένα διάφανο ύφασμα, ώστε να υπάρχουν σαν απόηχοι, σαν φαντάσματα εκείνων των έργων.

Η κριτική ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη γι’ αυτήν την πολύ σημαντική έκθεση στη Μέδουσα. Αυτό τον έκανε να απομονωθεί. Αισθάνθηκε ότι ο κόσμος δεν κατάλαβε. Οι συνάδελφοί του με έναν τρόπο, δυστυχώς κάποιοι κατάλαβαν, αλλά οι περισσότεροι την αποσιώπησαν ή δεν τον ενθάρρυναν σ’ αυτή την προσπάθειά του» επισημαίνει η επιμελήτρια της έκθεσης.

Μετά την ατομική έκθεση στην Μέδουσα, ο Μαρτίνος Γαβαθάς πήρε μέρος σε λίγες ομαδικές σε Ελλάδα και εξωτερικό. Στράφηκε εξ’ ολοκλήρου στην εκπαίδευση. Δίδαξε σχέδιο και ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών από το 1977 έως το 2006. Ήταν ένας εκπληκτικός δάσκαλος που λάτρευαν οι μαθητές του:

«Ήθελε πάντα η θεωρία να ενώνεται και πάλι με την πράξη, με τη ζωγραφική. Πίστευε πάντα ότι στο τέλος πρέπει να υπερτερεί η εικόνα. Πρέπει να υπερτερεί η πράξη, οπότε τα έργα του έχουν πολύ συχνά ένα εννοιολογικό υπόβαθρο. Στο τέλος, όμως, αυτό που μετράει είναι η ίδια η εικόνα, η ίδια η ζωγραφικότητα της εικόνας. Σαν ιδιοσυγκρασία, ήταν ένας άνθρωπος εξαιρετικά χαμηλών τόνων, εξαιρετικά χαμηλόφωνος. Είχε έναν πολύ ευαίσθητο ψυχισμό. Αισθανόταν επίσης ότι δεν ήθελε να βιοπορίζεται από την τέχνη. Πίστευε δηλαδή ότι αυτό θα τον δέσμευε στις επιλογές του.

Η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών του προσέφερε τη δυνατότητα να έχει ένα σταθερό εισόδημα από αυτή και να είναι σε επαφή με τα παιδιά, να τα καθοδηγεί. Ήταν ένας εξαιρετικός δάσκαλος, πολύ αγαπητός. Από την άλλη πλευρά βέβαια, προσωπικά θα έλεγα ότι η Καλών Τεχνών υπήρξε και μια τροχοπέδη γι’ αυτόν, γιατί ήταν ένα ασφαλές μέρος στο οποίο μπορούσε να ζωγραφίζει ακατάπαυστα στο εργαστήριό του, αλλά δεν ήταν και αναγκασμένος να δείχνει τη δουλειά του, σε σημείο που πάρα πολλοί συνάδελφοί του νόμιζαν ότι όλα αυτά τα χρόνια, από το 2010 και μετά περίπου, ότι δεν ζωγράφιζε. Κι όμως εκείνος ζωγράφιζε μέχρι το 2019» τονίζει η Ελισάβετ Πλέσσα.

H έκθεση πλαισιώνεται από πλήρως εικονογραφημένη μεγάλη μονογραφία για το έργο του Μαρτίνου Γαβαθά, την οποία επιμελήθηκε η Ελισάβετ Πλέσσα και σχεδίασε η Εριφύλη Αράπογλου (ενARTE). Ο δίγλωσσος (ελληνικά-αγγλικά) τόμος περιλαμβάνει κείμενα της Δάφνης Αγγελίδου, του Δημήτρη Δημηρούλη, του Χριστόφορου Μαρίνου, και της Ελισάβετ Πλέσσα.

Η αναδρομική έκθεση ζωγραφικής και χαρακτικής του Μαρτίνου Γαβαθά, με τίτλο «Συνάψεις» παρουσιάζεται στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων μέχρι τις 29 Ιουνίου. Τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της υπογράφει ο Σταύρος Παπαγιάννης (Stage Design Office).

Πηγή: euronews.gr–Γιώργος Μητρόπουλος