Με ποιο τρόπο το δολάριο ξεπέρασε την στερλίνα και κατέστη το νόμισμα αναφοράς

Από την κυριαρχία της στερλίνας τον 19ο αιώνα έως το Bretton Woods και την ανάδυση του δολαρίου που καθόρισε το νέο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα.

Για περισσότερο από έναν αιώνα, η στερλίνα υπήρξε το νόμισμα-πυλώνας της παγκόσμιας οικονομίας. Τον 19ο αιώνα, η Βρετανική Αυτοκρατορία βρισκόταν στο απόγειο της ισχύος της, ελέγχοντας εκτεταμένα εμπορικά δίκτυα και θαλάσσιες οδούς.

Η στερλίνα αποτελούσε το βασικό αποθεματικό νόμισμα και το προτιμώμενο μέσο συναλλαγών στις διεθνείς αγορές. Σύμφωνα με μελέτη του Barry Eichengreen και της Marc Flandreau, «η στερλίνα διατηρούσε περίπου το 60%–70% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων κατά την περίοδο πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».

Η Βρετανία στήριξε τη νομισματική της ηγεμονία μέσω του κανόνα χρυσού, ο οποίος καθιστούσε τη λίρα αξιόπιστη και σταθερή.

Ωστόσο, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε βαθιά δημοσιονομικά προβλήματα. Το τεράστιο κόστος του πολέμου, η συσσώρευση χρέους και η μείωση των αποθεμάτων χρυσού αποδυνάμωσαν τη θέση της λίρας. Όπως καταγράφει ο οικονομικός ιστορικός Adam Tooze στους Financial Times: «η Βρετανία βγήκε από τον πόλεμο οικονομικά εξαντλημένη και αναγκάστηκε να δανειστεί μαζικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες».

Στη δεκαετία του 1920, η Βρετανία επιχείρησε να επαναφέρει τον κανόνα χρυσού. Το 1925, ο υπουργός Οικονομικών Winston Churchill ανακοίνωσε την επιστροφή στη χρυσή βάση στην προπολεμική ισοτιμία.

Η απόφαση αυτή, όμως, αποδείχθηκε καταστροφική. Η ισοτιμία θεωρήθηκε υπερτιμημένη, πλήττοντας τις εξαγωγές και εντείνοντας την ανεργία. Η Μεγάλη Ύφεση του 1929 επιδείνωσε την κατάσταση. Το 1931, η Βρετανία εγκατέλειψε ξανά τον κανόνα χρυσού, και η στερλίνα έχασε ακόμη περισσότερη από την αίγλη της.

Σύμφωνα με τον Michael Bordo, «η αποχώρηση της Βρετανίας από τον κανόνα χρυσού έδειξε ότι η εποχή της στερλίνας είχε αρχίσει να τελειώνει, με ολοένα περισσότερες χώρες να στρέφονται προς το δολάριο».

Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναδεικνύονταν σε παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη. Η ίδρυση της Federal Reserve το 1913 προσέφερε στο δολάριο θεσμική σταθερότητα και ισχυρό τραπεζικό πλαίσιο. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ συγκέντρωσαν τεράστια χρυσά αποθέματα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, οι Ηνωμένες Πολιτείες διέθεταν ήδη πάνω από το 40% του παγκόσμιου χρυσού, καθιστώντας το δολάριο όλο και πιο αξιόπιστο.

Η κρίση του 1929 έπληξε και τις ΗΠΑ, αλλά οι θεσμικές τους βάσεις και η εσωτερική αγορά επέτρεψαν στην αμερικανική οικονομία να ανακάμψει πιο δυναμικά από τις ευρωπαϊκές.

Αυτό έστρωσε τον δρόμο για την ανάδειξη του δολαρίου σε κύριο αντίπαλο της στερλίνας.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η τελειωτική καμπή. Η Βρετανία χρειάστηκε να δανειστεί τεράστια ποσά από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω του προγράμματος Lend-Lease.

Το Λονδίνο βρέθηκε με δυσβάσταχτα χρέη, ενώ οι ΗΠΑ αναδείχθηκαν ως ο μεγαλύτερος πιστωτής και κάτοχος χρυσού στον κόσμο. Όπως σημειώνει το Federal Reserve History, «στο τέλος του πολέμου οι Ηνωμένες Πολιτείες κατείχαν σχεδόν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου χρυσού».

Με την Ευρώπη κατεστραμμένη και τη Βρετανία υπερχρεωμένη, το δολάριο εμφανίστηκε ως η μόνη αξιόπιστη βάση για το νέο διεθνές νομισματικό σύστημα.

Τον Ιούλιο του 1944, 730 εκπρόσωποι από 44 χώρες συγκεντρώθηκαν στο Bretton Woods του New Hampshire. Στόχος ήταν η οικοδόμηση ενός σταθερού και βιώσιμου συστήματος για τη μεταπολεμική παγκόσμια οικονομία. Η διάσκεψη κατέληξε σε μια ιστορική συμφωνία:

Όλα τα νομίσματα θα είχαν σταθερές ισοτιμίες με το δολάριο.

Το δολάριο θα ήταν μετατρέψιμο σε χρυσό στα 35 δολάρια ανά ουγγιά.

Όπως τονίζει το The Balance, «το δολάριο έγινε ο “χρυσός μεσάζων” για όλο τον κόσμο». Η απόφαση αυτή κατοχύρωσε θεσμικά το δολάριο ως το κεντρικό αποθεματικό νόμισμα.

Από τη διάσκεψη προέκυψαν δύο νέοι οργανισμοί που θα λειτουργούσαν ως πυλώνες του νέου συστήματος:

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF), για την εποπτεία των ισοτιμιών και την παροχή δανείων σε χώρες με ελλείμματα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank), για τη χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης και της ανάπτυξης μετά τον πόλεμο.

Όπως περιγράφει το Investopedia, «η συμφωνία του Bretton Woods ίδρυσε θεσμούς που ενίσχυσαν την εμπιστοσύνη στο δολάριο και το κατέστησαν άγκυρα της παγκόσμιας οικονομίας».

Η καθιέρωση του δολαρίου δεν ήταν τυχαία. Ο Harry Dexter White, επικεφαλής της αμερικανικής αντιπροσωπείας, υποστήριξε σθεναρά ότι το δολάριο έπρεπε να αποτελέσει τη βάση του νέου συστήματος.

Ο John Maynard Keynes, από την πλευρά της Βρετανίας, πρότεινε τη δημιουργία ενός νέου υπερεθνικού νομίσματος, του «bancor». Τελικά, επικράτησε η αμερικανική πρόταση, εδραιώνοντας το δολάριο στο κέντρο του παγκόσμιου συστήματος.

Στην πράξη, το Bretton Woods δημιούργησε ένα «χρυσό-δολαριακό» σύστημα. Οι υπόλοιπες χώρες δέσμευαν τις ισοτιμίες τους στο δολάριο και χρησιμοποιούσαν το αμερικανικό νόμισμα για τα διεθνή τους αποθεματικά.

Οι ΗΠΑ εγγυούνταν τη μετατροπή δολαρίων σε χρυσό με την καθορισμένη ισοτιμία. Όπως εξηγεί το Great Power Relations, «το δολάριο απέκτησε την ιδιότητα να λειτουργεί ταυτόχρονα ως εθνικό και διεθνές νόμισμα, κάτι πρωτοφανές στην ιστορία».

Παρά την επιτυχία του Bretton Woods, το σύστημα άρχισε να φθείρεται στη δεκαετία του 1960. Οικονομολόγοι, όπως ο Robert Triffin, επεσήμαναν το λεγόμενο «Triffin Dilemma», για να παρέχουν οι ΗΠΑ επαρκή δολάρια στον κόσμο, έπρεπε να τρέχουν ελλείμματα. Αυτά, όμως, υπονόμευαν την αξιοπιστία της δέσμευσης ότι το δολάριο μπορούσε να μετατραπεί σε χρυσό.

Το πρόβλημα έγινε εμφανές όταν οι διεθνείς κάτοχοι δολαρίων άρχισαν να ζητούν την ανταλλαγή τους με χρυσό, ασκώντας πίεση στα αμερικανικά αποθέματα. Σύμφωνα με το WSWS, «ήταν αδύνατο οι ΗΠΑ να συνεχίσουν να εκδίδουν δολάρια για παγκόσμια χρήση και ταυτόχρονα να στηρίζουν τη μετατρεψιμότητα σε χρυσό».

Το 1971, ο πρόεδρος Richard Nixon ανακοίνωσε την αναστολή της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό, μια κίνηση γνωστή ως «Nixon Shock».

Αυτό σήμανε την κατάρρευση του συστήματος του Bretton Woods και την αρχή της εποχής των ελεύθερων συναλλαγματικών ισοτιμιών. Όπως αναφέρει το The Street, «ο τερματισμός της χρυσής βάσης μετέτρεψε οριστικά το δολάριο σε fiat money (χαρτονόμισμα χωρίς αντίκρυσμα), αλλά δεν έθεσε τέλος στην παγκόσμια ηγεμονία του».

Πηγή: Pagenews.gr