Η ενεργειακή “αποσύνδεση” της Ευρώπης από τη Ρωσία: Μείωση 90% σε πετρέλαιο, αλλά ο δρόμος δεν τελείωσε

Η ενεργειακή μάχη της Ευρώπης

Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις αρχές του 2022, η Ευρώπη έχει εμπλακεί σε μια πρωτοφανή ενεργειακή αναδιάταξη. Για δεκαετίες, η ρωσική ενέργεια υπήρξε ο σιωπηλός κινητήρας της ευρωπαϊκής οικονομίας — φθηνό φυσικό αέριο και πετρέλαιο που τροφοδοτούσαν βιομηχανίες, νοικοκυριά και γεωπολιτικές ισορροπίες.

Με τον πόλεμο, αυτό το υπόβαθρο κατέρρευσε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέδρασε με στρατηγική αποφασιστικότητα: εμπάργκο, νέες ενεργειακές συμφωνίες και ένα φιλόδοξο σχέδιο απεξάρτησης, το γνωστό REPowerEU, που στόχευε σε μια Ευρώπη χωρίς ρωσική ενέργεια έως το 2027.

Από το 29% στο 2% – μια σιωπηλή ενεργειακή επανάσταση

Τα στοιχεία είναι εντυπωσιακά:

• Οι εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου στην ΕΕ μειώθηκαν από το 29% των συνολικών εισαγωγών εκτός ΕΕ το 2021 σε λιγότερο από 2% στα μέσα του 2025.
• Οι εισαγωγές φυσικού αερίου μέσω αγωγών μειώθηκαν κατά 52%, ρίχνοντας το μερίδιο της Ρωσίας στο 13%από 39%.
• Οι εισαγωγές LNG από τη Ρωσία, αν και αυξήθηκαν σε απόλυτους αριθμούς, αποτελούν πλέον μικρότερο κομμάτι ενός διευρυμένου ενεργειακού μείγματος, καθώς η Ευρώπη στράφηκε σε Ηνωμένες Πολιτείες, Κατάρ, Νορβηγία και άλλους παρόχους.

Η ΕΕ κατάφερε σε μόλις τρία χρόνια να ανατρέψει μια εξάρτηση που χτιζόταν επί μισό αιώνα. Όπως δήλωσε Ευρωπαίος αξιωματούχος στις Βρυξέλλες, «η ενεργειακή ασφάλεια μετατράπηκε από αυτονόητη προϋπόθεση σε πυλώνα της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας».

Το δύσκολο υπόλοιπο 20%

Παρά τα εντυπωσιακά βήματα, η πλήρης απεξάρτηση απέχει ακόμη. Κράτη-μέλη με υψηλή ενεργειακή εξάρτηση, όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία, εξακολουθούν να αγοράζουν ρωσικό πετρέλαιο μέσω αγωγών, εκμεταλλευόμενα εξαιρέσεις από το ευρωπαϊκό εμπάργκο.

Η ενεργειακή αρχιτεκτονική της ΕΕ παραμένει ασύμμετρη: οι υποδομές LNG και οι εναλλακτικές πηγές δεν κατανέμονται ομοιόμορφα σε όλη την ήπειρο, καθιστώντας ορισμένα κράτη περισσότερο εκτεθειμένα. Επιπλέον, μακροχρόνια συμβόλαια προμήθειας περιορίζουν την ευελιξία σε ορισμένες αγορές.

Η γεωπολιτική διάσταση: πέρα από το ενεργειακό

Η ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης δεν είναι απλώς τεχνικό ή οικονομικό ζήτημα· είναι γεωπολιτική επιλογή.

Η Ρωσία για δεκαετίες χρησιμοποιούσε την ενέργεια ως μοχλό επιρροής στην ήπειρο — προσφέροντας χαμηλές τιμές σε αντάλλαγμα για πολιτική ανοχή. Μετά το 2022, η ισορροπία αυτή διαλύθηκε. Η Μόσχα έχασε το 90% της ευρωπαϊκής αγοράς πετρελαίου και μεγάλο μέρος του φυσικού αερίου της, με την Κίνα και την Ινδία να απορροφούν μέρος αυτής της παραγωγής, αλλά με σαφώς μικρότερα περιθώρια κέρδους.

Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ βρέθηκε πιο δεμένη με τις ΗΠΑ — καθώς το αμερικανικό LNG κατέστη η νέα ενεργειακή «γραμμή ζωής» της Ευρώπης. Αυτό όμως δημιουργεί και νέα εξάρτηση, σε διαφορετικό γεωπολιτικό πλαίσιο.

Πίεση από Ουάσιγκτον

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει υιοθετήσει σκληρή γραμμή: κάλεσε δημόσια την Ευρώπη να «σταματήσει αμέσως» τις ενεργειακές συναλλαγές με τη Ρωσία, θεωρώντας τες στρατηγικό ρήγμα στη δυτική ενότητα.

Η στάση αυτή πιέζει διπλά τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις: αφενός να επιταχύνουν τη μετάβαση, αφετέρου να διασφαλίσουν προσιτές τιμές ενέργειας ώστε να μην πυροδοτηθούν κοινωνικές εντάσεις, όπως συνέβη το 2022–2023 με τα «ενεργειακά σοκ».

Μπροστά σε μια νέα ενεργειακή εποχή

Το σχέδιο της ΕΕ προβλέπει πλήρη απεξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια έως το τέλος του 2027. Για να επιτευχθεί αυτό, θα χρειαστούν:

• Επενδύσεις σε υποδομές LNG σε κράτη χωρίς πρόσβαση σε θαλάσσιες οδούς.
• Ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών και αποθήκευσης ενέργειας σε ευρωπαϊκή κλίμακα.
• Συντονισμένες πολιτικές για αποφυγή εσωτερικών ανισορροπιών μεταξύ Βορρά και Νότου, Ανατολής και Δύσης.

Η ενεργειακή κρίση του 2022 λειτούργησε ως καταλύτης. Η Ευρώπη δεν είναι πλέον «αιχμάλωτη» της Ρωσίας, αλλά η ενεργειακή κυριαρχία της θα δοκιμαστεί τα επόμενα χρόνια όσο η μετάβαση μπαίνει στο πιο δύσκολο στάδιο.

Η Ευρώπη έχει πετύχει ένα ιστορικό ενεργειακό decoupling, αλλά η πορεία προς την πλήρη ανεξαρτησία παραμένει εύθραυστη και γεμάτη γεωπολιτικές παγίδες. Η απεξάρτηση από τη Μόσχα σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής — αλλά και την αρχή μιας νέας, όπου η ενέργεια θα αποτελεί στρατηγικό πεδίο ισχύος και όχι απλώς οικονομικό αγαθό.