«Ψηφιακό διαβατήριο» για ένα μήλο: Πώς ένα QR θα αποκαλύπτει όλη τη ζωή ενός προϊόντος

Σε λίγα χρόνια, αγοράζοντας ένα μήλο, ένα πορτοκάλι ή ένα μπουκάλι ελαιόλαδο, ίσως να αρκεί να σκανάρουμε έναν κωδικό QR στη συσκευασία για να μάθουμε όλη την… ιστορία του: αν είναι πραγματικά βιολογικό, από ποια περιοχή προέρχεται, τι πρακτικές καλλιέργειας εφαρμόστηκαν, ακόμη και αν η ετικέτα «Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη» ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Αυτό ακριβώς φιλοδοξεί να κάνει πράξη το «ψηφιακό διαβατήριο» αγροτικών προϊόντων που αναπτύσσει μια μεγάλη ευρωπαϊκή κοινοπραξία υπό τον συντονισμό του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ) του ΕΜΠ, μέσα από το ερευνητικό έργο «Theros».

Από την ιδέα στην πράξη: Τι είναι το «Theros»

Το «Theros» είναι ένα τριετές ευρωπαϊκό έργο που φέρνει την αιχμή της τεχνολογίας –από τη δορυφορική παρατήρηση μέχρι την ανάλυση DNA– στην καρδιά της αγροδιατροφικής αλυσίδας. Στόχος του είναι να δώσει σε καταναλωτές και αρχές ένα αξιόπιστο, επιστημονικά τεκμηριωμένο εργαλείο ώστε να γνωρίζουν αν ένα προϊόν είναι πράγματι αυτό που ισχυρίζεται η ετικέτα του: βιολογικό, ΠΓΕ, συγκεκριμένης προέλευσης και ποιότητας.

Στο έργο συνεργάστηκαν 17 φορείς από 7 χώρες, με το ΕΠΙΣΕΥ να έχει τον ρόλο του συντονιστή. Ο συνολικός προϋπολογισμός φτάνει τα 4,74 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων περίπου 4 εκατ. χρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020».

Όπως εξηγεί στην «Κ» ο δρ. Άγγελος Αμδίτης, διευθυντής Έρευνας και Ανάπτυξης του ΕΠΙΣΕΥ και επιστημονικός συντονιστής του έργου, «στόχος μας ήταν να χτίσουμε μια “γέφυρα” ανάμεσα στην τεχνολογία αιχμής και το ράφι του σούπερ μάρκετ. Ο καταναλωτής πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ελέγχει, με ένα απλό scan, αν το προϊόν που κρατάει στα χέρια του είναι αυτό που πληρώνει».

Δορυφόροι και drones πάνω από 13.000 καλλιέργειες

Το «ψηφιακό διαβατήριο» ενός προϊόντος ξεκινά να «γράφεται» στο χωράφι. Στο πλαίσιο του «Theros» παρακολουθήθηκαν πιλοτικά περίπου 13.000 καλλιέργειες στην Ελλάδα – πορτοκάλια, μανταρίνια, γκρέιπ φρουτ, ακτινίδια, ελαιώνες αλλά και αροτραίες καλλιέργειες – κυρίως σε Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Στερεά, Πελοπόννησο και Κρήτη.

Η παρακολούθηση έγινε με δεδομένα από το ευρωπαϊκό σύστημα Copernicus–Sentinel 2, σε συνδυασμό με πτήσεις drones. Η ανάλυση των δεδομένων αυτών επιτρέπει στους επιστήμονες να αξιολογούν την υγεία της βλάστησης, την ομοιομορφία της καλλιέργειας, τις πρακτικές άρδευσης και –μέσω ειδικών δεικτών– να εντοπίζουν ενδείξεις για το αν εφαρμόζονται οι κανόνες βιολογικής καλλιέργειας ή αν υπάρχουν ύποπτες παρεκκλίσεις.

«Μπορούμε να “διαβάσουμε” από τις δορυφορικές εικόνες την κατάσταση της καλλιέργειας και, σε βάθος χρόνου, να δούμε αν η συμπεριφορά της γης και της βλάστησης συνάδει με αυτό που είναι δηλωμένο ως βιολογικό», αναφέρει ο δρ. Αμδίτης. «Αν, για παράδειγμα, μια καλλιέργεια που παρουσιάζεται ως βιολογική εμφανίζει μοτίβα έντονης χημικής παρέμβασης, αυτό είναι ένα πρώτο καμπανάκι».

Ήδη, από την πιλοτική παρατήρηση, προέκυψαν ασυμφωνίες ανάμεσα στις δηλωμένες πρακτικές και σε εκείνες που αποτυπώνονται στα δεδομένα, δείχνοντας ότι το πρόβλημα της παραπλάνησης δεν είναι θεωρητικό.

Από τον καρπό στο εργαστήριο: Αισθητήρες και DNA αποκαλύπτουν την αλήθεια

Ο έλεγχος όμως δεν σταματά στο χωράφι. Στη φάση της συγκομιδής και της μεταφοράς αναλαμβάνουν δράση φωτονικοί αισθητήρες, οι οποίοι «διαβάζουν» τη σύσταση του προϊόντος χωρίς να το τραυματίζουν. Τοποθετούνται πάνω από ή δίπλα στον καρπό, αναλύουν το φάσμα της αντανάκλασης και ανιχνεύουν στοιχεία που συνδέονται με την ποιότητα, τον βαθμό ωρίμανσης ή τυχόν παρεμβάσεις.

«Η σύσταση των ελληνικών μήλων, για παράδειγμα, έχει ένα συγκεκριμένο “προφίλ”», σημειώνει ο δρ. Αμδίτης. «Εάν σε ένα προϊόν που υποτίθεται ότι είναι ελληνικό εντοπίσουμε σημαντικές αποκλίσεις, τότε μπορούμε να υποψιαστούμε ότι κάτι δεν πάει καλά, είτε στην προέλευση είτε στις επεμβάσεις».

Παράλληλα, ειδικά DNA kits επιτρέπουν τη γενετική ταυτοποίηση της προέλευσης. Γνωρίζοντας τον γενετικό κώδικα ενός προϊόντος, οι ερευνητές μπορούν να επιβεβαιώσουν αν ένα τρόφιμο που φέρει μια συγκεκριμένη γεωγραφική ένδειξη προέρχεται όντως από τη δηλωμένη περιοχή.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πιλοτική εφαρμογή στην Ισπανία, όπου δοκιμάστηκε η μεθοδολογία σε μύδια Γαλικίας. «Επιβεβαιώσαμε εργαστηριακά ότι τα δείγματα που ελέγξαμε προέρχονταν πράγματι από τη Γαλικία, όπως ανέγραφαν οι ετικέτες», αναφέρει ο Έλληνας ερευνητής, δείχνοντας πώς η γενετική ταυτοποίηση μπορεί να λειτουργήσει ως επιπλέον «γραμμή άμυνας» απέναντι στις παραπλανητικές πρακτικές.

IoT αισθητήρες στην εφοδιαστική αλυσίδα

Στη συνέχεια, τη σκυτάλη παίρνουν οι IoT αισθητήρες και οι συσκευές τύπου AgroNode, οι οποίες τοποθετούνται σε σημεία της εφοδιαστικής αλυσίδας – από τα φορτηγά μεταφοράς έως τις αποθήκες. Οι συσκευές αυτές συλλέγουν σε πραγματικό χρόνο δεδομένα θερμοκρασίας, υγρασίας, τοποθεσίας και συνθηκών μεταφοράς.

Τα δεδομένα αυτά, σε συνδυασμό με όσα έχουν ήδη συγκεντρωθεί από το χωράφι και τους φωτονικούς αισθητήρες, περνούν από μια «μηχανή επαλήθευσης», ένα λογισμικό που συγκεντρώνει τις πληροφορίες σε ένα ενιαίο μοντέλο και παράγει το τελικό «ψηφιακό διαβατήριο» του προϊόντος.

Η λογική είναι απλή: σε κάθε στάδιο της αλυσίδας προστίθεται ένα κομμάτι πληροφορίας. Όταν ο καταναλωτής σκανάρει τον κωδικό, δεν βλέπει απλώς μια στατική περιγραφή, αλλά μια διαδρομή – από την καλλιέργεια, έως τις συνθήκες αποθήκευσης και μεταφοράς.

Η Ελλάδα στο επίκεντρο: Φορείς, πιστοποίηση και συμμετοχή

Η υλοποίηση ενός τέτοιου συστήματος δεν μπορεί να γίνει «εν κρυπτώ». Προϋποθέτει τη συνεργασία όλων των κρίκων της αλυσίδας: παραγωγών, φορέων πιστοποίησης, οργανισμών ελέγχου και επιχειρήσεων.

Από ελληνικής πλευράς, στο «Theros» συμμετείχαν ο ΕΛΓΟ «Δήμητρα» και φορείς πιστοποίησης όπως το Ινστιτούτο Ελέγχου Βιολογικών Προϊόντων Δυτικής Ελλάδας, ο BIO Hellas, το Bio Network West Hellas, μεταξύ άλλων.

«Χωρίς τη συμμετοχή τους, η υλοποίηση θα ήταν απλώς αδύνατη», υπογραμμίζει ο δρ. Αμδίτης. «Τα δεδομένα πρέπει να είναι προσβάσιμα και ελέγξιμα. Αν κάποιος δεν συμμετέχει στο σύστημα, πρακτικά τα προϊόντα του δεν θα μπορούν να αποκτήσουν ψηφιακό διαβατήριο. Αυτό από μόνο του θα αποτελεί μήνυμα προς τον καταναλωτή».

Τι θα βλέπει ο καταναλωτής με ένα απλό scan

Στο τελικό στάδιο, η τεχνολογία γίνεται ορατή στον απλό πολίτη. Ο καταναλωτής θα μπορεί:

– είτε να σκανάρει έναν κωδικό QR πάνω στη συσκευασία,
– είτε να ανατρέχει σε ειδική ιστοσελίδα, όπου θα εισάγει έναν κωδικό προϊόντος.

Εκεί, θα έχει πρόσβαση σε βασικές πληροφορίες όπως: αν το προϊόν είναι όντως βιολογικής καλλιέργειας, από ποια περιοχή προέρχεται, ποιες ήταν οι πρακτικές καλλιέργειας και ποιες οι συνθήκες μεταφοράς του. Η πληροφορία θα «πατάει» πάνω σε πραγματικά δεδομένα και όχι μόνο στις δηλώσεις της ετικέτας.

Πέρα όμως από την προστασία του καταναλωτή, το «ψηφιακό διαβατήριο» λειτουργεί και ως ασπίδα για τους συνεπείς παραγωγούς, που συχνά βλέπουν την αξιοπιστία τους να υπονομεύεται από λίγους επιτήδειους. Μια διαφανής, επαληθεύσιμη αλυσίδα μπορεί να ενισχύσει τα ελληνικά προϊόντα στις διεθνείς αγορές, όπου η ιχνηλασιμότητα και η αυθεντικότητα αποκτούν ολοένα μεγαλύτερη αξία.

Από την έρευνα στην εφαρμογή

Το «Theros» ολοκλήρωσε τον κύκλο της ερευνητικής του φάσης, αφήνοντας όμως πίσω του ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο τεχνολογίας και συνεργασιών πάνω στο οποίο μπορούν να «πατήσουν» τόσο οι ευρωπαϊκοί θεσμοί όσο και οι εθνικές αρχές.

Το αν σε λίγα χρόνια το «ψηφιακό διαβατήριο» θα γίνει καθημερινό εργαλείο στα χέρια όλων μας, θα εξαρτηθεί από τη βούληση των κρατών, την υιοθέτηση από την αγορά και την πίεση – ή τη ζήτηση – των ίδιων των καταναλωτών για περισσότερη διαφάνεια.

Το βέβαιο είναι ότι, χάρη σε έργα όπως το «Theros», η τεχνολογία είναι πλέον ώριμη ώστε ένα απλό μήλο να μην είναι πια μόνο «κόκκινο ή πράσινο», αλλά και πλήρως… ταυτοποιημένο.

Πηγή: Pagenews.gr