Μίκης Θεοδωράκης: 95 χρόνια αγώνων, δημιουργίας και προσφοράς

Μίκης Θεοδωράκης: Στις 29 Ιουλίου του 1925 είδε για πρώτη φορά ζωή ο μεγάλος αυτός Έλληνας.

Δεν είναι εύκολο να γράψει κανείς για έναν άνθρωπο όπως ο Μίκης Θεοδωράκης. Ένας ζωντανός θρύλος της Ελλάδας. Ο άνθρωπος που τραγούδησε κάθε πτυχή της χώρας μας. Έχοντας στις φλέβες του μικρασιάτικο και κρητικό αίμα δημιούργησε στίχους επαναστατικούς, τραγούδησε τον πόνο, τη χαρά, τη δύναμη του λαού μας. Σαν σήμερα στις 29 Ιουλίου του 1925 στη Χίο είδε για πρώτη φορά ζωή ο μεγάλος αυτός Έλληνας.

Η καταγωγή του πατέρα του, Γιώργη Θεοδωράκη, Mπιζανομάχου, ήταν από τον Γαλατά Κρήτης και της μητέρας του, Ασπασίας Πουλάκη, από τον Τσεσμέ της Μικράς Ασίας. Οι γονείς του συναντήθηκαν στην Μικρά Ασία, λίγο πριν από την Μικρασιατική Καταστροφή. Τα παιδικά του χρόνια ο Μίκης Θεοδωράκης τα πέρασε σε διάφορες πόλεις της ελληνικής επαρχίας όπως τη Μυτιλήνη, τα Γιάννενα, το Αργοστόλι, το Πύργο Ηλείας, τη Πάτρα και κυρίως στην Τρίπολη Αρκαδίας, λόγω των συχνών μεταθέσεων του δημοσίου υπαλλήλου πατέρα του.

Στην Τρίπολη, μόλις 17 ετών, δίνει την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του Κασσιανή και παίρνει μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών. Στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 συλλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Ιταλούς και βασανίζεται. Διαφεύγει στην Αθήνα, όπου οργανώνεται στον ΕΛΑΣ και εκτελεί χρέη διαφωτιστή στον Πέμπτο Τομέα της ΕΠΟΝ, ενώ αγωνίζεται και σαν διμοιρίτης τής Μεταξωτής διμοιρίας του 1ου τάγματος της Νέας Σμύρνης κατά τα Δεκεμβριανά. Συγχρόνως σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών με καθηγητή τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη.

Μετά τα Δεκεμβριανά, καταδιώκεται από τις αστυνομικές αρχές. Για ένα διάστημα ζει παράνομα στην Αθήνα. Συλλαμβάνεται στις μαζικές συλλήψεις στις 9/10 Ιουλίου 1947, και κατόπιν στέλνεται εξόριστος με σχετική ελευθερία κινήσεων στην Ικαρία[26] όπου είναι ο κομματικός υπεύθυνος του χωριού εξορίας, από όπου θα προσπαθήσει ανεπιτυχώς να αποδράσει με τους άλλους εξόριστους υπό τον Βασίλη Ζάννο.

Με τη γενικευμένη αμνηστία που δίνει η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη περνάει στην παρανομία στην προσπάθεια συμμετοχής σε ένοπλες ομάδες του Δημοκρατικού Στρατού Αθηνών και βρίσκεται στην ομάδα του Παύλου Παπαμερκουρίου. Συλλαμβάνεται ξανά στο σπίτι του πατέρα του όπου βρήκε καταφύγιο όντας άρρωστος από πλευρίτιδα, αλλά στη συνέχεια στέλνεται ξανά εξόριστος στην Ικαρία, αυτή τη φορά σε συνθήκες πειθαρχηµένης διαβίωσης για λίγους μήνες, όπου γράφει το έργο «Ελεγείο και θρήνος στον Βασίλη Ζάννο» στη μνήμη του Βασίλη Ζάννου που εκτελέστηκε το 1948. Έπειτα στέλνεται στο στρατόπεδο της Μακρονήσου όπου βασανίζεται μέχρι παράλυσης.

Σπουδές στο Παρίσι

Στα τέλη του 1949 στέλνεται στα Χανιά όπου και αναρρώνει. Το 1950 όμως επιστρέφει στην Αθήνα από όπου αποφοιτά από το Ωδείο με δίπλωμα στην αρμονία. Ύστερα υπηρετεί το υπόλοιπο της θητείας σε Αλεξανδρούπολη, Αθήνα και Χανιά. Το 1950 αποπειράται να αυτοκτονήσει λόγω των συνεχών προκλήσεων που αντιμετώπιζε, όμως γλύτωσε τον κίνδυνο και το 1951 απολύεται οριστικά από τον στρατό.

Το 1954 μεταναστεύει με κρατική υποτροφία στο Παρίσι όπου εγγράφεται στο Conservatoire και σπουδάζει με τον Ολιβιέ Μεσιάν, για σύντομο χρονικό διάστημα, μουσική ανάλυση, καθώς επίσης και διεύθυνση ορχήστρας με τον Eugène Bigot. Συνθέτει μουσική για το μπαλέτο της Ludmila Tcherina, το Κόβεντ Γκάρντεν, το Μπαλέτο της Στουτγκάρδης και επίσης για τον κινηματογράφο. Το 1957 του απονέμεται το πρώτο βραβείο του Φεστιβάλ της Μόσχας από τον Σοστακόβιτς για το έργο του Suite No 1 για πιάνο και ορχήστρα. Συγχρόνως συνθέτει πολλά έργα συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου.

Το 1960 επιστρέφει στην Ελλάδα. Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ηχογραφείται για πρώτη φορά ο Επιτάφιος, που ανοίγει έναν καινούργιο δρόμο για το ελληνικό τραγούδι, όχι μόνο γιατί σηματοδοτεί μία ουσιαστική αλλαγή στη μουσική φόρμα, αλλά γιατί παντρεύει τη σύγχρονη λαϊκή μουσική με τη σύγχρονη ελληνική ποίηση, και το ευρωπαϊκό έντεχνο στοιχείο με το ελληνικό λαϊκό στοιχείο.Η πρώτη εκδοχή του Επιτάφιου του Γιάννη Ρίτσου (γράφτηκε το 1958) ηχογραφήθηκε από τη Νάνα Μούσχουρη σε ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας Μάνου Χατζιδάκι. Την ίδια χρονιά ο Μίκης Θεοδωράκης αρχίζει και, σχεδόν, τελειώνει το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη.

Την 21η Απριλίου του 1967 περνάει στην παρανομία και απευθύνει την πρώτη έκκληση για αντίσταση κατά της Δικτατορίας στις 23 Απριλίου. Τον Μάιο του 1967 ιδρύει μαζί με άλλους την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση κατά της Δικτατορίας, το ΠΑΜ και εκλέγεται πρόεδρός του. Συλλαμβάνεται τον Αύγουστο του 1967. Ακολουθεί η φυλάκισή του στην οδό Μπουμπουλίνας, η απομόνωση, οι φυλακές Αβέρωφ, η μεγάλη απεργία πείνας, το νοσοκομείο, η αποφυλάκιση και ο κατ’ οίκον περιορισμός, η εκτόπιση με την οικογένειά του στη Ζάτουνα Αρκαδίας, και τέλος το στρατόπεδο Ωρωπού. Πολλά από τα καινούργια έργα του καταφέρνει με διάφορους τρόπους να τα μεταβιβάσει στο εξωτερικό, όπου τραγουδιούνται από τη Μαρία Φαραντούρη και τη Μελίνα Μερκούρη.

Στον Ωρωπό η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται. Στο εξωτερικό ξεσηκώνεται θύελλα διαμαρτυριών. Προσωπικότητες, όπως οι Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Άρθουρ Μίλερ, Λώρενς Ολίβιε, Υβ Μοντάν και άλλοι, δημιουργούν επιτροπές για την απελευθέρωσή του. Τελικά, υπό την πίεση αυτή αποφυλακίζεται και ταξιδεύει στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1970. Στο εξωτερικό απευθύνει νέο κάλεσμα για την πτώση της δικτατορίας και την επαναφορά της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.  Το 1972 επισκέπτεται το Ισραήλ δίνοντας συναυλίες και συναντάται με τον Γιασέρ Αραφάτ, στον οποίο επιδίδει το μήνυμα της ισραηλινής κυβέρνησης και προσπαθεί να τον πείσει να αρχίσει συζητήσεις με την άλλη πλευρά.

Πολιτική δραστηριότητα

Ο Μίκης Θεοδωράκης το 1974 κατέβηκε υποψήφιος με το ψηφοδέλτιο της Ενωμένης Αριστεράς στην Βʹ Πειραιά, όμως δεν κατάφερε να εκλεγεί. Έλαβε 6.345 σταυρούς προτίμησης και κατέλαβε την τρίτη θέση ανάμεσα σε 8 υποψηφίους. Ο συνδυασμός κατέκτησε μία έδρα. Το 1978 μετά από πρόταση που δέχτηκε αποφάσισε να κατέβει υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων, υποστηριζόμενος από το ΚΚΕ. Ο συνδυασμός του έλαβε 59.428 ψήφους (ποσοστό 16,32%) καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση, πίσω από τους συνδυασμούς των Γιώργου Πλυτά και Δημήτρη Μπέη.

Το 1981 καταφέρνει να εκλεγεί βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια της Βʹ Πειραιά με το ψηφοδέλτιο του ΚΚΕ, λαμβάνοντας 13.785 σταυρούς προτίμησης, πρώτη θέση ανάμεσα σε 10 υποψήφιους (μοναδική έδρα για το κόμμα στη συγκεκριμένη περιφέρεια). Επανεξελέγη το 1985, αυτή τη φορά τοποθετημένος στην πρώτη θέση του ΚΚΕ στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας.

Το 1990 με τη διάσπαση του ΚΚΕ και λόγω της διαφωνίας που είχε με αυτή την κατάσταση, αποφασίζει να κατέλθει ως ανεξάρτητος συνεργαζόμενος με τη Νέα Δημοκρατία. Εξελέγη, τοποθετημένος στην τρίτη θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας του κόμματος και διατελεί υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και Επικρατείας για περίπου 2,5 χρόνια. Την 1η Δεκεμβρίου 2010 ο Μίκης Θεοδωράκης ανακοίνωσε την ίδρυση Κινήματος Ανεξάρτητων Πολιτών με την ονομασία «Σπίθα». Το Σεπτέμβριο του 2013 αποφάσισε με επιστολή του να αποστρατευτεί από τη «Σπίθα».

Το 2015, κατά την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση αρχικά διάκειται ευνοϊκά προς αυτή, αλλά στη συνέχεια της άσκησε έντονη κριτική. Στο Δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 τάχθηκε υπέρ του Όχι.

Ομιλία στο συλλαλητήριο για τη Μακεδονία το 2018

Η ομιλία του στο Μακεδονικό συλλαλητήριο του Ιανουαρίου 2018 χαρακτηρίστηκε από τη κυβέρνηση και αριστερά κόμματα ως «παραλήρημα» και «ιστορικό λάθος», που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική του στάση για το ζήτημα της ονομασίας, και ταυτόχρονα φέρεται να έχει «ακροδεξιό χρώμα». Αντίθετα, υπήρξαν και ΜΜΕ που χαρακτήρισαν την ομιλία συγκλονιστική και ιστορική, ενώ εκπρόσωποι κομμάτων από τη Νέα Δημοκρατία και τη Χρυσή Αυγή, ευχαρίστησαν τον Μίκη Θεοδωράκη. Η συμμετοχή του στο συλλαλητήριο για τη Μακεδονία συνδέθηκε με αυτή στο κίνημα των «αγανακτισμένων» το 2011 και το χαιρετισμό που απηύθυνε, και χαρακτηρίστηκε ως δημαγωγός.

Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ σχολίασε τη προσφώνηση που χρησιμοποίησε στην ομιλία του ο Μίκης Θεοδωράκης («αδέρφια μου ναζιστές») λέγοντας ότι: «Τέτοιες φράσεις όπως ‘Αδέρφια μου ναζιστές’ ούτε για αστείο πρέπει να λέγονται». Επίσης, κάποια ΜΜΕ καταδίκασαν τις δηλώσεις του για τη Χρυσή Αυγή και χαρακτήρισαν «ξέπλυμα» το τρόπο με τον οποίο εκφράστηκε για το νεοναζιστικό κόμμα.Ο Μίκης Θεοδωράκης από τη πλευρά του απάντησε ότι «όσοι αντιδρούν δεν μπορούν να δεχθούν ότι ένας παλιός κομμουνιστής και αριστερός είναι τόσο πατριώτης».

Η φράση του «περιφρονώ τον φασισμό σε όλες του τις μορφές, προπαντός στην πιο απατηλή και επικίνδυνη μορφή του, την αριστερόστροφη» συζητήθηκε από πολιτικούς και δημοσιογράφους με ανάμεικτα σχόλια. Κόμματα της αντιπολίτευσης και κυρίως δεξιά ΜΜΕ εκφράστηκαν θετικά για τη κριτική που άσκησε στη κυβέρνηση, ενώ άλλοι έκαναν λόγο για επικίνδυνη ρητορική που συμπλέει με τη Χρυσή Αυγή και λοιπές ακροδεξιές ιδεολογίες και κατηγόρησαν τον συνθέτη ότι «ξεχνάει το πολιτικό του παρελθόν»