Το δέντρο που πληγώναμε

Μπορεί να είναι δύσκολο να το αποδεχθεί κανείς, με τις εικόνες της πύρινης λαίλαπας πρόσφατες στο μυαλό του, αλλά τα όσα ζούμε (και ζήσαμε πέρυσι) είναι η… καλή εκδοχή, μετά τα παθήματα που έγιναν μαθήματα (lessons learned) του 2021 -με τις καταστροφικές φωτιές στην Πάρνηθα και την Εύβοια- και του 2018, με την αδιανόητη τραγωδία στο Μάτι.

Για να αντιληφθεί κανείς τον δρόμο που έχουμε διανύσει, το 2018 το υποτυπώδες συντονιστικό κέντρο βρισκόταν σε ένα παλιό διώροφο κτίριο της πυροσβεστικής στο Χαλάνδρι, ενώ η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας ήταν σε μία… πολυκατοικία στο κέντρο της Αθήνας.

Τώρα η Ελλάδα έχει Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας σε ένα υπερσύγχρονο κτίριο (κληρονομιά των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004), με όλο τον ηλεκτρονικό εξοπλισμό, σημαντικούς οικονομικούς πόρους, προσωπικό και μέσα.

Ωστόσο… Έχουμε πάρει και πάλι πυρκαγιά.

Η απάντηση στο “γιατί” είναι απλή. Κανένας πυροσβεστικός μηχανισμός δεν μπορεί να την αποτρέψει.

Αλλά ας εξετάσουμε τα πράγματα από την αρχή.

Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, η δασική έκταση στην Ελλάδα αυξάνεται. Η αιτία; Η εγκατάλειψη της υπαίθρου. Εκεί που κάποτε υπήρχαν λιβάδια και καλλιέργειες, τώρα υπάρχουν δάση.

Ωστόσο, τα δάση δεν τα φροντίζουμε όπως πρέπει. Εξαίρεση αποτελούν τα δάση που έχουν χαρακτηριστεί ως “εθνικά πάρκα”, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Ως αποτέλεσμα, πολλά δάση, ιδίως σε ζώνες όπου αναμειγνύονται δάση και σπίτια, έχουν μετατραπεί σε πραγματικές χωματερές, κυρίως για καύσιμα υλικά.

Ένας άλλος επιβαρυντικός παράγοντας είναι η υπεροχή των πεύκων. Χαρακτηριστική είναι η ιστορία ενός πυροσβέστη που παρομοιάζει ένα κουκουνάρι με χειροβομβίδα. Η έντονη μορφολογία του ελληνικού εδάφους επιδεινώνει επίσης την κατάσταση. Οι κλιματολογικές συνθήκες θα κάνουν τα υπόλοιπα.

Εκτός από το… ακέφαλο δάσος, αρνητικό ρόλο παίζει και ο… καλόγερος με τα αμέτρητα “καπέλα” που συνθέτουν τον μηχανισμό πυρόσβεσης. Η λίστα είναι ενδεικτική: Πολιτική Προστασία, Πυροσβεστική Υπηρεσία, Ένοπλες Δυνάμεις, Ελληνική Αστυνομία, Λιμενικό, Δασαρχείο, Περιφέρεια, Δήμοι, εθελοντικές οργανώσεις, εταιρείες, ιδιώτες.

Στο σημείο αυτό αναλαμβάνουν οι κλασικές παθογένειες της Ελλάδας: το τέρας της γραφειοκρατίας, οι διοικητικές αδυναμίες, η πολυνομία, οι διάσημοι λειτουργοί, η άρνηση των τοπικών αρχών να αναλάβουν τις ευθύνες τους, η απουσία κουλτούρας συνεργασίας, η αντικοινωνική συμπεριφορά κ.λπ. Και πάλι, η αναφορά αυτή είναι ενδεικτική. Έχουμε τους πόρους, έχουμε τα μέσα, έχουμε το σχέδιο. Ψηφίζονται νόμοι, ανατίθενται εξουσίες, δίνονται κονδύλια, αλλά δεν γίνεται διαχείριση. Όπως μας επισήμανε ο Ανδριανός Γκουρμπάτσης, πρώην υπαρχηγός της Πυροσβεστικής, κανένας από τους δήμους δεν έχει δημοσιεύσει οργανωμένο σχέδιο εκκένωσης στη “διαφάνεια”, σύμφωνα με τις οδηγίες που έλαβε από το Υπουργείο Πολιτικής Προστασίας στις 18 Απριλίου. Και κανείς δεν τα έχει ελέγξει.

Έτσι, εκτός από τους μηχανισμούς πυρόσβεσης, θα πρέπει να ανοίξουν και άλλα κεφάλαια της πολιτικής προστασίας. Αυτό είναι η πρόληψη και η ποινικοποίηση των εμπρηστών. Με δεδομένο ότι για τις πυρκαγιές δεν υπάρχει το “αν” και μόνο το “πότε”, δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Και αυτό λόγω του κόστους των περιβαλλοντικών ζημιών, της περιουσίας και των δημόσιων πόρων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν αλλού προς όφελος της κοινωνίας μας.

Η ανθεκτικότητα της φύσης δεν είναι άπειρη. Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος τα μη διαχειριζόμενα δάση να μετατραπούν σε ερήμους και να μη μας αφήσουν και άλλο περιθώριο για προβληματισμό.