Πανσέληνος

Στη φάση της Πανσελήνου η Σελήνη διέρχεται κατά το μεσονύκτιο από τον μεσημβρινό του τόπου που παρατηρείται, δηλαδή 12 ώρες ακριβώς μετά τη διάβαση του Ήλιου από τον ίδιο μεσημβρινό. Συνεπώς την ώρα που ανατέλλει η Πανσέληνος δύει ο Ήλιος. Αυτό αποδεικνύει πως η Σελήνη στη φάση αυτή βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά της Γης απ’ ό,τι ο Ήλιος, και όταν τα τρία αυτά σώματα βρίσκονται πάνω στην ίδια ευθεία γραμμή, ή μάλλον όσο πλησιέστερα στη γραμμή αυτή είναι δυνατό.

Στην αστρονομική «γλώσσα» λέμε ότι ο Ήλιος και η Σελήνη βρίσκονται σε συζυγία και πιο συγκεκριμένα σε αντίθεση. Σε αυτή τη χρονική στιγμή, όπως φαίνεται από τους παρατηρητές πάνω στη Γη, το ημισφαίριο του φεγγαριού που βλέπει τη Γη φωτίζεται πλήρως από τον Ήλιο και εμφανίζεται στρογγυλό. Κατά τη φάση της πανσελήνου, η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης, που δεν είναι ποτέ ορατή από τη Γη, είναι τελείως σκοτεινή (έχει νύχτα). Η πανσέληνος αποκαλείται στην κοινή γλώσσα ή στη λογοτεχνία και ολόγιομο φεγγάρι.

Επειδή ένας συνοδικός μήνας διαρκεί περίπου 29,53 γήινες ημέρες, η πανσέληνος «πέφτει» είτε τη 14η είτε τη 15η μέρα του σεληνιακού μήνα σε εκείνα τα ημερολόγια που αρχίζουν τον καινούργιο μήνα με τη φάση της Νέας Σελήνης. Η βίαιη και οξεία διαταραχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς (περιπτώσεις σχιζοφρένειας) φαίνεται να εμφανίζει έξαρση κατά τη διάρκεια της πανσελήνου, χωρίς να τεκμηριώνεται αιτιώδης σχέση στα δύο φαινόμενα.

Χαρακτηριστικά

Παρότι χρειάζονται μόλις 27,32 ημέρες κατά μέσο όρο για να συμπληρώσει η Σελήνη μία πλήρη περιφορά γύρω από τη Γη (χρονικό διάστημα που ονομάζεται αστρικός μήνας), επειδή και η Γη στο μεταξύ γυρίζει γύρω από τον Ήλιο, απαιτούνται σχεδόν δύο ημέρες ακόμα για να ευθυγραμμισθούν η Σελήνη, η Γη και ο Ήλιος. Επομένως, κατά μέσο όρο ανάμεσα σε μία πανσέληνο και την επόμενη μεσολαβούν 29,530589 γήινες ημέρες (εικοσιτετράωρα). Αυτός ο χρόνος ονομάζεται σεληνιακός ή συνοδικός μήνας, και από αυτόν προέκυψε ιστορικά η μονάδα χρόνου «μήνας» των ημερολογίων. Η πραγματική διάρκειά του κυμαίνεται σημαντικά, από 29,272 ως 29,833 ημέρες εξαιτίας των ελλειπτικών τροχιών της Γης και της Σελήνης, καθώς και των μικρών αλληλεπιδράσεων με άλλα σώματα στο Ηλιακό Σύστημα.

Στην πράξη οι ημερολογιακοί μήνες έχουν σήμερα διάφορους αριθμούς ημερών για να προσαρμόζεται το ημερολόγιο και στο τροπικό έτος της Γης (πιο απλά, στις εποχές του χρόνου). Επειδή ο μήνας Φεβρουάριος έχει μόνο 28 ή 29 ημέρες, υπάρχουν χρονιές που αυτός ο μήνας δεν έχει πανσέληνο. Ειδικότερα, στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο δεν είχε πανσέληνο ο Φεβρουάριος των ετών 1866, 1885, 1915, 1934, 1961 και 1999, ούτε θα έχει ο Φεβρουάριος του 2018. Στο δίσεκτο έτος 1972, υπήρχε πανσέληνος στο 24ωρο της 29 Φεβρουαρίου. Η προηγούμενη 29η Φεβρουαρίου που είχε πανσέληνο ήταν το 1820.

• Τα παραπάνω όμως αναφέρονται στον αστρονομικό ορισμό της πανσελήνου, κατά τον οποίο αυτή είναι μία χρονική στιγμή.
• Για τον απλό άνθρωπο που παρατηρεί το φεγγάρι χωρίς ειδικά όργανα, αυτό του φαίνεται «γεμάτο» για δύο ή και τρεις νύχτες γύρω από τη στιγμή της πανσελήνου.
• Λέγοντας ότι «απόψε έχει πανσέληνο», συνήθως εννοούμε όλη τη νύχτα. Αυτές τις νύχτες, η Σελήνη ανατέλλει περίπου στο ηλιοβασίλεμα και δύει περίπου με την ανατολή του Ηλίου.
• Τη στιγμή μιας αστρονομικής πανσελήνου όμως μπορεί κάλλιστα σε ένα συγκεκριμένο τόπο, π.χ. στην Ελλάδα, να έχουμε μεσημέρι (η Σελήνη τότε θα είναι κάτω από τον τοπικό ορίζοντα).