Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις στο μικροσκόπιο του Διεθνούς Δικαστηρίου

Οι πρόσφατες δηλώσεις του Έλληνα πρωθυπουργού για παραπομπή της διαφοράς μας με την Τουρκία για τις θαλάσσιες ζώνες έχουν προκαλέσει μια σειρά αντιθέσεων ανάμεσα στους αρνητές της παραπομπής και στους προασπιστές της. Σπεύδω να τονίσω ότι προσωπικά είμαι θερμός υποστηρικτής ενός τέτοιου ενδεχομένου, παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια τέτοια εκδοχή.

Η πρώτη δυσκολία είναι η προσθήκη μιας νέας και ευφάνταστης διεκδίκησης από την Τουρκία, η οποία θα είναι δύσκολο να διαλυθεί. Παρά την ανοησία αυτής της αξίωσης, η Τουρκία επέμεινε σε αυτήν και την κατέστησε προτεραιότητα, υπονομεύοντας έτσι τη δυνατότητα συνεννόησης, καθώς η Ελλάδα δεν είναι διατεθειμένη να δεχθεί την υπαγωγή ενός θέματος που αφορά την κυριαρχία της στη διεθνή δικαιοδοσία. Το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι ότι η Τουρκία θα επιβαρύνει τις διερευνητικές επαφές με νέες διεκδικήσεις, κάνοντας το έδαφος ολισθηρό για τους Έλληνες διαπραγματευτές.

Ωστόσο, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι αυτή η ιδιότυπη τουρκική αξίωση ξεπεραστεί με τη διάδοση της κοινής λογικής ότι η κυριαρχία δεν μπορεί να αμφισβητηθεί χωρίς ρητό περιορισμό της, κάτι που η Συνθήκη της Λωζάννης δεν υπαινίσσεται καν, το αίτημα για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών παραμένει άθικτο, και αυτό, επίσης, είναι ένα αίτημα που η διάδοση της καλής πίστης και της εμπορικής ηθικής Η λύση πρέπει να βρεθεί μέσω της Δεδομένων των δυσκολιών που αντιμετωπίζει σήμερα η Τουρκία και της ανανεωμένης δέσμευσής της προς τη Δύση, η προθυμία της να επιλύσει τις διαφορές είναι απεριόριστη και οι πιθανότητες οριοθέτησης των συνόρων στο Αιγαίο και την υπόλοιπη Ανατολική Μεσόγειο είναι πολύ χαμηλές, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι όλα αυτά οδηγούν σε διμερείς διαπραγματεύσεις. Στην καλύτερη περίπτωση, μόνο μερική οριοθέτηση των συνόρων μπορεί να αναμένεται στο Βόρειο Αιγαίο. Εκεί, η σχετική απουσία νησιών και το άνοιγμα της θάλασσας προσφέρουν ευκαιρίες για την οριοθέτηση των συνόρων. Για τις άλλες θαλάσσιες περιοχές, δηλαδή το Κεντρικό και Νότιο Αιγαίο και τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, δεν μπορεί να βρεθεί λύση οριοθέτησης μέσω διαπραγματεύσεων, καθώς τα μέρη διατηρούν εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις.

Δεδομένης αυτής της παραμέτρου (διαμετρικά αντίθετες θέσεις, ακόμη και αν εξομαλυνθούν, δεν θα οδηγήσουν ποτέ σε λύση οριοθέτησης), η διαφορά θα πρέπει να επιλυθεί από το Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔΔ), το οποίο, λόγω της μεγάλης εμπειρίας του, έχει τη μοναδική ικανότητα να επιλύει διαφορές οριοθέτησης. Ορισμένες φορές ακούγονται διάφορα επιχειρήματα κατά της παραπομπής, όπως ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει και επικυρώσει τη Σύμβαση του Montego Bay για το Δίκαιο της Θάλασσας και συνεπώς δεν αποδέχεται τους κανόνες της, ή ότι θα πρέπει πρώτα να αποδεχθεί την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου, χωρίς την οποία δεν μπορεί να εγείρει διαφορά οριοθέτησης.

Εάν η Τουρκία αποδεχθεί τη συμφωνία με την Ελλάδα (την Κοινή Συμφωνία), αποδέχεται αυτομάτως το δίκαιο βάσει του οποίου θα εκδικαστεί η διαφορά. Επιπλέον, οι βασικές διατάξεις για το δίκαιο της θάλασσας που περιέχονται στη συμφωνία αποτελούν πλέον εθιμικό δίκαιο και από το γεγονός αυτό δεσμεύουν την Τουρκία. Επομένως, δεν έχει μεγάλη σημασία για την Τουρκία να επιδιώκει επανειλημμένα την επικύρωση της Σύμβασης, καθώς δεσμεύεται από τις διατάξεις της Σύμβασης σε κάθε περίπτωση μέσω της διαμεσολάβησης του εθιμικού δικαίου.

Το δεύτερο επιχείρημα είναι εξίσου σαθρό: η Τουρκία ασφαλώς δεν αποδέχεται την υποχρεωτική δικαιοδοσία του ΔΔΔ. Ωστόσο, η Ελλάδα, η οποία αποδέχεται και συμφωνεί με την υποχρεωτική δικαιοδοσία του ΔΔΔ, έχει συμφωνήσει με τον όρο ότι εξαιρούνται οι διαφορές που αφορούν τη θαλάσσια ζώνη. Με άλλα λόγια, νομικά, η Τουρκία και η Ελλάδα βρίσκονται στην ίδια βάρκα. Πώς θα ξεπεραστεί αυτή η αδυναμία; Ωστόσο, η ύπαρξη συμφωνίας εξαλείφει το πρόβλημα της αδυναμίας του Διεθνούς Δικαστηρίου (ΔΔΔ) να αποφανθεί επί υποθέσεων οριοθέτησης. Αυτό προκύπτει από τις διατάξεις του καταστατικού του ΔΔΔ, το οποίο προβλέπει τρεις τρόπους προσφυγής: εθελοντικές ρήτρες, προηγούμενη αποδοχή με διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες και δεσμεύσεις.

Σε κάποιο σημείο των διμερών διαπραγματεύσεων προκύπτει αδιέξοδο στη συμφωνία. Σε κάθε περίπτωση, οι διαπραγματεύσεις που είναι πραγματικές και όχι εικονικές αποτελούν προϋπόθεση για να έχει δικαιοδοσία το Δικαστήριο, σύμφωνα με τη νομολογία. Μόλις διαπιστωθεί αδιέξοδο, τα μέρη πρέπει να συμφωνήσουν να τροποποιήσουν τις συνομιλίες από ουσιαστικές διαπραγματεύσεις σε διαπραγματεύσεις για τη σύνταξη συμβιβασμού.

Σύμφωνα με την τρέχουσα κατάσταση, η σύνταξη συναλλαγματικής δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η Ελλάδα αποδέχεται ότι μόνο η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ) θα πρέπει να κριθεί από το ΔΔΔ. Η Τουρκία αποδέχεται τη δικαιοδοσία της υπό τον όρο ότι όλες οι διαφορές που έχει εγείρει στο παρελθόν κατά της Ελλάδας θα συμπεριληφθούν στη συμφωνία. Αυτό είναι το κύριο εμπόδιο για μια συμφωνία παραπομπής. Εάν η Τουρκία διεκδικούσε όλες τις αξιώσεις της, δεν θα υπήρχε συμφωνία. Ωστόσο, δεν είναι αλήθεια, όπως λένε κάποιοι, ότι η Τουρκία θα φέρει έμμεσα άλλα ζητήματα στη συμφωνία, όπως το ζήτημα της κυριαρχίας των νησιών, επειδή η Ελλάδα θα απορρίψει τη συμφωνία.

Πάντως, αν όλες οι δυσχέρειες ξεπεραστούν, το ΔΔΔ θα αναλάβει την υπόθεση οριοθέτησης και θα καταλήξει σε λύση. Κανένα από τα κεντρικά επιχειρήματα των δύο μερών δεν πρόκειται να επιβληθεί. Ούτε το τουρκικό επιχείρημα ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, καθώς το άρθρο 121 της σύμβασης και το ανάλογο έθιμο ρητά ορίζουν ότι τα νησιά απολαμβάνουν υφαλοκρηπίδα αντίστοιχα όπως και οι ηπειρωτικές ακτές, αλλά ούτε και το ελληνικό ότι όλα τα νησιά μας έχουν πλήρη επήρεια, δηλαδή απολαμβάνουν την ίδια ακριβώς έκταση θαλάσσιας ζώνης με τα ηπειρωτικά εδάφη.

Εν κατακλείδι, βρισκόμαστε ακόμη μακριά από το ενδεχόμενο μιας προσφυγής στο ΔΔΔ. Παρ’ όλα αυτά, η βελτίωση των σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία και η κοινή προθυμία έναρξης διαλόγου αποτελούν ένα μείζον βήμα για την επίλυση των διαφορών μας. Αρκεί η Τουρκία να αντιληφθεί ότι ορισμένες από τις διεκδικήσεις της αποτελούν εκκεντρικά αιτήματα, τα οποία κανείς στον κόσμο αυτόν δεν θα μπορούσε να δεχθεί με ειρηνικά μέσα.