Τσοβόλα δώστα όλα: Τι πραγματικά εννοούσε ο Ανδρέας με τη φράση που είπε στον Τσοβόλα

Ανδρέας Παπανδρέου: Το «Τσοβόλα δώσ’ τα όλα» ήταν ένα αυτοσχέδιο σύνθημα μπαλκονιού, προϊόν διαδραστικής επαφής του Ανδρέα Παπανδρέου.

Λίγες είναι οι φράσεις Ελλήνων πολιτικών που έχουν γράψει στο θυμικό των πολιτών όσο το περίφημο «Τσοβόλα δώσ’τα όλα» του Ανδρέα Παπανδρέου το 1989. Κανένα άλλο δεν έχει επηρεάσει τόσο τη λαϊκή κουλτούρα (ιδίως τον Χάρυ Κλιν…), αναδεικνυόμενο στη συλλογική συνείδηση σε σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής – αυτής που οδήγησε τη χώρα στη χρεοκοπία.

Το «Τσοβόλα δώσ’ τα όλα» ήταν ένα αυτοσχέδιο σύνθημα μπαλκονιού, προϊόν διαδραστικής επαφής του Ανδρέα με το «πράσινο» πλήθος στην προεκλογική συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ, στο Περιστέρι, τον Απρίλιο του 1989. Το ΠΑΣΟΚ είχε κλείσει μια οχταετία στην κυβέρνηση, αλλά η πορεία της οικονομίας και πολύ περισσότερο το σκάνδαλο Κοσκωτά είχαν προκαλέσει φθορά που θα αποτυπωνόταν στην εκλογική ήττα, δύο μήνες αργότερα.

Η πρώτη κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, από το ‘81 έως το ‘85, ακολούθησε μια ανεξέλεγκτη «φιλολαϊκή» πολιτική, με αυξήσεις μισθών και συντάξεων, παροχές επιδομάτων, διορισμούς, κρατικοποιήσεις εταιριών κ.α.

Μετά τη δεύτερη εκλογική νίκη, το 1985, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Δημήτρης Χαλικιάς κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Το ταμείο είναι (πολύ) μείον. Ο Ανδρέας Παπανδρέου αφουγκράζεται τον κίνδυνο και μέρος των προτάσεων του Χαλικιά. Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας αναλαμβάνει ο Κώστας Σημίτης, μαζί και την ευθύνη να νοικοκυρέψει την κατάσταση με το επονομαζόμενο «πρόγραμμα σταθερότητας».

Επρόκειτο για ένα διετές πρόγραμμα σφιχτής δημοσιονομικής πολιτικής με έντονα νεοφιλελεύθερα χαρακτηριστικά: περιελάμβανε, όσο κι αν ακούγεται παράξενο, μείωση μισθών, ημερομισθίων και συντάξεων σε διψήφιο ποσοστό (με απόλυτη απαγόρευση χορήγησης αυξήσεων ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα), ιδιωτικοποιήσεις, κίνητρα προς το ξένο κεφάλαιο για επενδύσεις στην Ελλάδα, αναστολή των συμβάσεων εργασίας, άρση ορισμένων περιορισμών στις απολύσεις κλπ.

Οικονομικοί αναλυτές εκτιμούν ότι το πρόγραμμα κινείται στη σωστή κατεύθυνση, αλλά τα μέτρα δεν είναι επαρκή για την παλινόρθωση της οικονομίας. Το 1986 ο Χαλικιάς παρουσιάζει μια νέα έκθεση στον πρωθυπουργό, που περιέχει τον καινοφανή, τότε, όρο «διαρθρωτικές αλλαγές». Προτείνει σχεδόν τα πάντα απ’ όσα επέβαλε η Τρόικα 25 χρόνια μετά στο επίπεδο της οικονομίας. Μεταξύ αυτών απελευθέρωση της αγοράς με κατάργηση των κλειστών επαγγελμάτων, ελευθερία στην κίνηση κεφαλαίων και εργαζομένων με κατάργηση των σχετικών προστατευτικών διατάξεων και σφιχτή δημοσιονομική πολιτική, δηλαδή λιτότητα. Οι αντιδράσεις απ’ όλες τις πτέρυγες του ΠΑΣΟΚ είναι φρενήρεις – κατηγορείται ευθέως για «εκτροπή από τον σοσιαλισμό». Απ’ όλες τις προτάσεις του ο Ανδρέας κρατάει (για λίγο καιρό, όπως αποδείχτηκε) τη «λιτότητα», που καμία σχέση βέβαια δεν είχε με αυτή που βιώσαμε με την έλευση του ΔΝΤ.

Το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής εγκαταλείφθηκε εν μια νυκτί, πιθανόν γιατί ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ αντιλήφθηκε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να κερδίσει τις επόμενες εκλογές αν συνεχιζόταν. Το Νοέμβρη του 1987 ο Ανδρέας κήρυξε τη λήξη του, εξαναγκάζοντας σε παραίτηση τον Κώστα Σημίτη. Ακολούθησε πολιτική νέων (σα να λέμε αναδρομικών) παροχών, με τον Δημήτρη Τσοβόλα πια σε πρώτο πλάνο. Ο υπουργός Οικονομικών την τετραετία 1985-‘89, εντετάλθηκε να εφαρμόσει φιλολαϊκή πολιτική από το ’88 και έπειτα, σε μια ύστατη προσπάθεια να ανατραπούν τα δεδομένα.

Το «Τσοβόλα δώσ’τα όλα» ο Ανδρέας το είπε σε ανταπόκριση των επευφημιών του πλήθους για τον ιδιαίτερα δημοφιλή Ηπειρώτη πολιτικό. Έμεινε στην ιστορία ως «συνώνυμο» αλόγιστης σπατάλης και δημοσιονομικής εκτροπής. Τότε θεωρήθηκε το σύνθημα για το τέλος της τριετούς λιτότητας. Μήπως όμως τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι;

Ο ίδιος ο Δημήτρης Τσοβόλας έχει δώσει μια τελείως διαφορετική εκδοχή της πολύκροτης φράσης. Υποστηρίζοντας ότι η προτροπή του Ανδρέα να «τα δώσει όλα» δεν είχε καμία σχέση με παροχές, αλλά με τη μάχη για τη δικαίωση της παράταξης σε ότι αφορούσε το σκάνδαλο Κοσκωτά. «Ο Παπανδρέου άκουγε τους συγκεντρωμένους να επαναλαμβάνουν ρυθμικά το όνομά μου. Ήμουν δημοφιλής γιατί έδινα μάχη κατά της σκευωρίας για την εμπλοκή μας στο σκάνδαλο Κοσκωτά. Ο Ανδρέας συνήθιζε να διαλέγεται με τον λαό στις συγκεντρώσεις και μόλις άκουσε το όνομα “Τσοβόλας”, απάντησε “Τσοβόλα δώσ’ τα όλα”, εννοώντας ότι πρέπει να τα δώσουμε όλα στη μάχη για την αλήθεια», έχει δηλώσει σε συνέντευξη του στην «Καθημερινή» ο πρώην υπουργός Οικονομικών.

Για να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του, τόνισε ότι δεν έγινε καμία παροχή το πρώτο εξάμηνο του ’89 – το διάστημα δηλαδή από την κατάθεση του νέου προϋπολογισμού στη Βουλή έως και τις εκλογές του Ιουνίου – και ότι η αύξηση δαπανών περιορίστηκε στο 14%, παρά την πρόβλεψη για 18%.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει στα χέρια του τη διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ

«Δεν έδωσα δραχμή το 1989. Αν βρει κάποιος μια απόφασή μου που να δείχνει ότι έκανα οποιαδήποτε παροχή το πρώτο εξάμηνο του 1989 θα ζητήσω δημόσια συγγνώμη. Αρνήθηκα να υπογράψω αυξήσεις στα μισθολόγια των στρατιωτικών και των αστυνομικών, διότι δεν υπήρχε τέτοια πρόβλεψη στον προϋπολογισμό. Ορισμένοι με αποκαλούσαν “τσιγκούνη Ηπειρώτη”. Αυτός που τα «έδωσε όλα» ήταν ο Αντώνης Σαμαράς, που με διαδέχτηκε στο υπουργείο Οικονομικών, όταν σχηματίστηκε η κυβέρνηση Τζαννετάκη. Ξεκινώντας από την υπογραφή των αυξήσεων στους στρατιωτικούς και στους αστυνομικούς».

Η αλήθεια είναι βέβαια κάπως διαφορετική. Το 1989 είναι το έτος απόφασης για τη μονιμοποίηση 47.000 έκτακτων – συμβασιούχων του δημοσίου και το έτος πρόσληψης 2.560 δικαστικών επιμελητών από το υπουργείο Δικαιοσύνης. Επίσης το έτος επιχορήγησης… γυναικείων οργανώσεων και χορήγησης του επιδόματος γάμου ακόμα και σε… άγαμους (αρκεί να ήτο γονείς).

Ακόμα και αν για δεδομένα… ΠΑΣΟΚ, το 1989 ήταν «σφιχτό» σε παροχές, αυτό δεν είναι κάτι που θα εμπόδιζε τον Ανδρέα να προτρέψει δημοσίως τον υπουργό του για το αντίθετο.