Καζακστάν: Τι προκάλεσε το χάος – Ο ρόλος της Ρωσίας

Το Καζακστάν βιώνει τη μεγαλύτερη αναταραχή στην ιστορία του παρά τη σταθερότητα που έχει επιδείξει επί χρόνια. Τι συμβαίνει;

Την Κυριακή, αρκετές εκατοντάδες κάτοικοι του Zhanaozen, μιας πόλης στο δυτικό Καζακστάν, βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τις υψηλές τιμές του υγραερίου, ενός καυσίμου που χρησιμοποιείται ευρέως στη χώρα. Το κύμα διαμαρτυρίας έχει έκτοτε εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη χώρα, με χιλιάδες να συμμετέχουν σε πορείες.

Οι διαδηλωτές έχουν βγει επίσης στους δρόμους του Αλμάτι, την πρώην πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Κυβερνητικά κτίρια πυρπολήθηκαν. Διαδηλωτές εισέβαλαν σε δημόσια κτίρια, αστυνομικά οχήματα πυρπολήθηκαν, ένοπλοι αξιωματικοί βγήκαν στους δρόμους, υπάρξαν πυροβολισμοί και εκρήξεις.

Σε μια αιφνιδιαστική κίνηση, ο Πρόεδρος Κάσιμ-Γιομάρτ Τοκάγεφ δεσμεύτηκε την Τετάρτη να ελέγξει την κατάσταση. Η εν ενεργεία κυβέρνηση παραιτήθηκε. Ο πρόεδρος Τοκάγιεφ κήρυξε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις περιοχές της χώρας όπου σημειώνονται επεισόδια.

Ενώ η κατάσταση παραμένει χαοτική και η Ρωσία έχει στείλει στρατιωτικές δυνάμεις για την καταστολή των αναταραχών,  ένα πράγμα είναι σαφές – ποτέ στο παρελθόν το Καζακστάν, που από καιρό θεωρείται σταθερό απολυταρχικό κράτος δεν βρέθηκε να βυθίζεται σε μια πολιτική κρίση τέτοιων διαστάσεων. Ο αντίκτυπός πιθανότατα θα γίνει αισθητός παντού, σύμφωνα με δημοσίευμα της DW.  Το Καζακστάν, άλλωστε, είναι μια πρώην σοβιετική δημοκρατία που διατηρεί πολύ στενούς δεσμούς με τη Ρωσία. 

Ανοδικές τιμές και ελλείψεις

Το τελευταίο κύμα διαμαρτυρίας ξεκίνησε στο Zhanaozen όπου, πριν από 10 χρόνια, ξέσπασε άγρια αναταραχή μετά την απεργία των εργαζομένων στις πετρελαιοβιομηχανίες.  Πάνω από δώδεκα άνθρωποι σκοτώθηκαν όταν οι αρχές κατέστειλαν τις διαδηλώσεις. Η φήμη της χώρας ως ειρηνικού και ήπιου αυταρχικού κράτους είχε πληγεί.

Ενώ οι χαμηλοί μισθοί πυροδότησαν την αναταραχή του 2011, αυτή τη φορά, οι κάτοικοι του Zhanaozen βγήκαν στους δρόμους λόγω της απότομης αύξησης των τιμών του φυσικού αερίου. Το φυσικό αέριο χρησιμοποείται ως καύσιμο στις μετακινήσεις και η τιμή του έχει διπλασιαστεί από τις αρχές του έτους. Η κυβέρνηση, η οποία έχει τώρα παραιτηθεί, είπε ότι η αύξηση προήλθε από την αύξηση της ζήτησης και τις ελλείψεις παραγωγής.

Το Καζακστάν αντιμετωπίζει εδώ και καιρό μια σειρά προβλημάτων, ειδικά στον ενεργειακό τομέα. Πέρυσι, για παράδειγμα, το Καζακστάν απέτυχε να παράγει επαρκή ηλεκτρική ενέργεια, οδηγώντας σε έκτακτη διακοπή λειτουργίας. Η χώρα έπρεπε να βασιστεί στη Ρωσία για να αντισταθμίσει τις διακοπές ρεύματος. Τώρα, το Καζακστάν σχεδιάζει να κατασκευάσει τον πρώτο του πυρηνικό σταθμό.

Το κόστος των τροφίμων έχει αυξηθεί τόσο δραστικά που το περασμένο φθινόπωρο, η κυβέρνηση απαγόρευσε την εξαγωγή βοοειδών και άλλων, μικρότερων ζώων, καθώς και τις πατάτες και τα καρότα.

Πολιτική κυριαρχία τριών δεκαετιών

Η τρέχουσα κρίση έρχεται σε μια στιγμή που το Καζακστάν βρίσκεται σε πολιτικό σταυροδρόμι. Για τρεις δεκαετίες, το Καζακστάν κυβερνούσε ο Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ. Κατά τη διάρκεια των κομμουνιστικών χρόνων, υπηρέτησε ως πρωθυπουργός της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Καζακστάν, καθώς και πρόεδρος του Κομμουνιστικού Κόμματος Καζακστάν.

Στη συνέχεια κυβέρνησε το μετασοβιετικό Καζακστάν ως ο πρώτος πρόεδρος της χώρας. Η αυταρχική του θητεία άφησε σημάδι στη χώρα. Αλλά ο Ναζαρμπάγιεφ κατάφερε επίσης να προσελκύσει δυτικές επενδύσεις στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και έτσι να δημιουργήσει έναν ορισμένο πλούτο για τον λαό του. Ο Ναζαρμπάγιεφ μετέφερε επίσης την πρωτεύουσα από το Αλμάτι στα νότια της χώρας κοντά στο Κιργιστάν στην πόλη Αστάνα, η οποία μετονομάστηκε σε Νουρ-Σουλτάν προς τιμήν του.

Ο 81χρονος ήταν ο μακροβιότερος ηγέτης στον μετασοβιετικό κόσμο όταν ανακοίνωσε την παραίτησή του τον Μάρτιο του 2019. Ο Ναζαρμπάγιεφ ανέφερε τα προβλήματα υγείας ως λόγο για να φύγει από το αξίωμα, αν και αναλυτές υποψιάζονται ότι ήθελε να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη κληρονομιά του.

Ο 68χρονος Τοκάγιεφ διαδέχθηκε τον Ναζαρμπάγιεφ στο τιμόνι της χώρας, αν και μέχρι πρόσφατα, ο τελευταίος διατηρούσε μέχρι πρότινος βασικά αξιώματα στη χώρα. Ο πρώην πρόεδρος συνέχισε να ηγείται του ισχυρού συμβουλίου ασφαλείας και του κυβερνώντος κόμματος Nur Otan.

Μόνο τον Νοέμβριο του 2021 παρέδωσε την ηγεσία του κόμματος στον Τοκάγιεφ.

Η Μόσχα έχει λόγους να ανησυχεί

Η ιδέα του Ναζαρμπάγιεφ για σταδιακή παράδοση της εξουσίας βρίσκεται σε κίνδυνο. Πολλές άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες παρακολουθούν στενά τα τελευταία γεγονότα που εκτυλίσσονται. Και η Ρωσία το ίδιο.

Το Καζακστάν είναι ο δεύτερος στενότερος ευρασιατικός σύμμαχος της Ρωσίας μετά τη Λευκορωσία. Αφού η Λευκορωσία κλονίστηκε από διαδηλώσεις αντιφρονούντων το 2020, το Καζακστάν είναι ο δεύτερος σύμμαχος που βιώνει παρόμοια αναταραχή. Η Ρωσία διατηρεί στενές πολιτικές και οικονομικές σχέσεις και με τις δύο χώρες.

Το 2010, η Ρωσία, η Λευκορωσία και το Καζακστάν ίδρυσαν την Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση, ένα φιλόδοξο εγχείρημα με επικεφαλής τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Το 2015, η συμμαχία αναβαθμίστηκε σε πλήρη οικονομική ένωση, με την Αρμενία και την Κιργιζία να εντάσσονται επίσης.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Ναζαρμπάγιεφ έχουν στενές σχέσεις. Συναντήθηκαν για τελευταία φορά τον Δεκέμβριο στη σύνοδο κορυφής των μετασοβιετικών κρατών στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας.

Ρωσικές δυνάμεις

Σύμφωνα με το Reuters οι πρώτες ρωσικές δυνάμεις έφτασαν ήδη στη χώρα, ύστερα από σχετικό αίτημα του Καζάκου προέδρου,  Κασίμ-Τομάρτ Τοκάγεφ, που αποδίδει τις διαδηλώσεις σε «συμμορίες τρομοκρατών εκπαιδευμένων από ξένες δυνάμεις».

Συγκεκριμένα Ρώσοι αλεξιπτωτιστές έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται στο Καζακστάν στο πλαίσιο της «ειρηνευτικής επιχείρησης», που έχει αναλάβει o CSTO, ο Συνασπισμός Συλλογικής Ασφαλείας, που αποτελείται από τη Ρωσία και ακόμη 5 πρώην σοβιετικά κράτη.

Σε ανακοίνωσή του ο CSTO επισημαίνει ότι αποστολή της ειρηνευτικής δύναμης είναι η προστασία σημαντικών κρατικών και στρατιωτικών εγκαταστάσεων και η παροχή βοήθειας στις δυνάμεις ασφαλείας του Καζακστάν με στόχο την επαναφορά της σταθερότητας στη χώρας.

Ο μεγαλύτερος παραγωγός ουρανίου

Το βλέμμα των μεγάλων δυνάμεων βρίσκεται στραμμένο στο Καζακστάν καθώς η χώρα της Ασίας διαθέτει σχεδόν το μισό της παγκόσμιας προσφοράς ουρανίου και κατατάσσεται πρώτο στην παγκόσμια παραγωγή ουρανίου.

Η εθνική εταιρεία εξόρυξης ουρανίου του Καζακστάν, η Kazatomprom, είναι η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής ουρανίου στον κόσμο. Ωστόσο, η χώρα της Κεντρικής Ασίας έρχεται στη δεύτερη θέση όσον αφορά τα αποθέματα ουρανίου.

Οι εξορυκτικοί πόροι ουρανίου παρέχουν το βασικό καύσιμο για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας τα τελευταία 60 χρόνια και σήμερα η πυρηνική ενέργεια εξυπηρετεί το 10% των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών.

Οι αναλυτές εκτιμούν ότι η παγκόσμια ζήτηση ουρανίου θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια, και θα είναι ένας παράγοντας που θα επηρεάσει θετικά την τιμή του ουρανίου. Η παγκόσμια παραγωγή ουρανίου το 2019 έφτασε τους 53.656 τόνους U3O8.