Γιατί οι 27 ΥΠΕΞ της Ε.Ε. συνεδριάζουν και για το Ιράν;

Με φόντο την δεύτερη δολοφονία διαδηλωτή στο Ιράν, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνεδριάζουν σήμερα, με αντικείμενο και την κατάσταση στο θεοκρατικό καθεστώς, το οποίο διαπράττει το ένα λάθος πολιτικού αυτοχειριασμού μετά το άλλο.

Συγκεκριμένα, οι υπουργοί ΥΠΕΞ της Ε.Ε. συνεδριάζουν στις Βρυξέλλες με κύριο θέμα τα μέσα της περαιτέρω αρωγής προς τον βαλλόμενο ουκρανικό λαό, έχοντας όμως υπ’ όψη ότι ένα σημαντικό κράτος στη Μέση Ανατολή, κοντινό με το πολεμικό μέτωπο, καλείται εκ των πραγμάτων να τροποποιήσει βασικές παραμέτρους της εξωτερικής πολιτικής του. Εκεί θα μπορούσε να εντοπιστεί ο λόγος, που ωθεί τους Ευρωπαίους αξιωματούχος να συνεξετάσουν τον ουκρανικό φάκελο με την ανησυχητική τροπή, την οποία παίρνει η εξέγερση στο Ιράν.

Οι δημοκρατικές κυβερνήσεις των 27 χωρών μελών δεν αστοχούν όταν διαπιστώνουν ότι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του κινήματος είναι ακόμα δύσκολο να προβλεφθούν, τρεις μήνες μετά την αρχική εκδήλωσή του. Το μέγεθος της εξέγερσης είναι τέτοιο που, ακόμα κι αν συντριβεί τελείως στο αίμα, οι τρόποι συνύπαρξης μεταξύ καθεστώτος και πληθυσμού θα επηρεαστούν σημαντικά, αφού η τάση είναι πλέον καταγεγραμμένη προς μια γενίκευση των τάσεων πολιτικής απειθαρχίας και ανυπακοής.

Σε αντίθεση με τις προηγούμενες γενιές, οι νέοι τολμούν να ζητήσουν από τους εκπροσώπους τους να λογοδοτήσουν πολιτικά για κυβερνητικά πεπραγμένα τους και έχουν αρχίσει να ενεργούν με έναν τρόπο «ασύμμετρο» απέναντι στο καθεστώς. Ακόμη κι όταν οι κυβερνώντες ακολουθούν τακτικές κατευνασμού, το κίνημα της διαμαρτυρίας επιμένει να εκδηλώνεται αυθόρμητα. Το βλέμμα ενός μαρξιστή αδυνατεί να συλλάβει την έκταση και τον παλμό ενός κινήματος. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με έναν φιλελεύθερο ή συντηρητικό πολιτικό, ο οποίος μπορεί να διακρίνει αυτήν την ασύμμετρη ανάπτυξη του κινήματος στο εσωτερικό της ιρανικής κοινωνίας.

Η εγκαθίδρυση ενός θεοκρατικού καθεστώτος στο Ιράν συνέβαλε, παραδόξως, στην επιτάχυνση της διαδικασίας εκκοσμίκευσης της ιρανικής κοινωνίας. Και πράγματι, καθιστώντας τη θρησκεία το θεμέλιο της πολιτικής εξουσίας, όπως πράττει κάθε θεοκρατία που σέβεται τον ιδεολογικό εαυτό της, το ιδεολογικό καθεστώς, που ορίστηκε από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, έχει προκαλέσει το ιδιότυπο κοινωνικοπολιτικό φαινόμενο, με βάση το οποίο οποιαδήποτε απόρριψη της εξουσίας γίνεται αυτόματα και απόρριψη της θρησκείας. (Στη σύγχρονη Ελλάδα, παλαιότερες γενιές άρχισαν να απομακρύνονται από την Εκκλησία ως πλήρωμα και ως θεοίδρυτο σώμα, όταν οι Απριλιανοί εργαλειοποίησαν πολιτικά τη θρησκεία με το περίφημο «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»).

Το καθεστώς καθιέρωσε τον έλεγχό του στην κοινωνία επιβάλλοντας στον πληθυσμό του μια μορφή «πολιτικής πνευματικότητας» που θυμίζει τη χρήση που είχε κάνει ο Μισέλ Φουκώ στα «Ιρανικά άρθρα» του το 1978. Η αναγκαστική προσκόλληση σε αυτόν τον τρόπο διακυβέρνησης ερμηνεύει, εν μέρει, την αυξανόμενη δυσαρέσκεια των νέων απέναντι στην όλη θεοκρατία του Χομεϊνί. (Στην ελληνική γλώσσα η συλλογή άρθρων του Φουκώ κυκλοφορεί με τον τίτλο “Είναι ανώφελο να εξεγείρεσαι;”).

Αυτή η εξέλιξη της σχέσης κοινωνίας – εξουσίας στο Ιράν δεν μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητή, χωρίς να ληφθεί υπόψη το γεωπολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου εμφανίζεται.

Πιο συγκεκριμένα, σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, η τάση του Ιράν είναι εδώ και αρκετά χρόνια προς την ασιατικοποίηση παρά προς την Δύση και τον δυτικισμό. Αυτό το γνωρίζουν άριστα οι 27 ΥΠΕΞ, οι οποίοι συνεδριάζουν σήμερα στις Βρυξέλλες. Υπάρχει ένας δυτικόστροφος άξονας, που συνδέει τις Ηνωμένες Πολιτείες με το Ισραήλ και την Σαουδική Αραβία, η οποία δείχνει τάσεις χειραφέτησης. Στον αντίποδα, το Ιράν κινείται προς τη σφαίρα της Κίνας και της Ρωσίας.

Αυτή η γεωπολιτική επιλογή έχει και εσωτερικές αντανακλάσεις. Το ψηφιακό αποτύπωμα και οι παρακολουθήσεις ηλεκτρονικών υπολογιστών βρίσκονται στην κορυφή της κυβερνητικής ατζέντας και της κυβερνητικής μέριμνας ενός καθεστώτος, το οποίο, αν και είναι κυριολεκτικά παντοδύναμο, είναι εξαιρετικά ανασφαλές, παρακολουθώντας νυχθημερόν τις πλοηγήσεις των νέων στο Διαδίκτυο. Αυτές οι νέες μορφές κοινωνικού ελέγχου «κουμπώνουν» με τρεμάμενους της πολιτικής, που φοβούνται τον ανοιχτό διάλογο και οι οποίοι γίνονται, ενίοτε, εξαιρετικά επικίνδυνοι όταν ασκούν εξωτερική πολιτική.