Οι BRICS και η προοπτική της φιλορωσικής διεύρυνσης

Τα μέλη της οικονομικής ομάδας των BRICS, όπου συμμετέχουν οι μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες, συναντώνται αυτή την εβδομάδα στη Νότια Αφρική.

Η σύνοδος κορυφής θεωρείται καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της ομάδας, καθώς και για το πόσο αποφασιστικά θα καταφέρει να σταθεί απέναντι σε μία παγκόσμια τάξη πραγμάτων όπου, όπως εκτιμά, η Δύση κυριαρχεί άδικα.

Ο ηγέτης της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν δεν συμμετέχει, επειδή η διοργανώτρια χώρα, η Νότια Αφρική, θα ήταν υποχρεωμένη να τον συλλάβει για φερόμενα εγκλήματα πολέμου.

Πρώτη μεταπανδημική σύνοδος των BRICS

Οι συζητήσεις γύρω από την προσθήκη νέων μελών βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα της τριήμερης συνόδου κορυφής που ξεκίνησε την Τρίτη, όπου οι ηγέτες των BRICS – με εξαίρεση τον Πούτιν – συναντώνται δια ζώσης για πρώτη φορά μετά την πανδημία της COVID – 19.

Ο πρόεδρος Πούτιν έστειλε μήνυμα μέσω βιντεοσύνδεσης στη σύνοδο κορυφής, η οποία διεξάγεται στο Γιοχάνεσμπουργκ μέχρι αύριο, Πέμπτη, σημειώνοντας ότι η Μόσχα θα εργαστεί για την ενίσχυση του ρόλου των BRICS στον κόσμο, όταν αναλάβει την προεδρία των BRICS (που περιλαμβάνει τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική) το 2024.

Παράλληλα, προανήγγειλε τη διεξαγωγή της επόμενης συνόδου τον Οκτώβριο του 2024 στην πόλη Καζάν.

Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ ζήτησε την Τετάρτη επιτάχυνση της διεύρυνσης.

«Θα πρέπει να αφήσουμε περισσότερες χώρες να ενταχθούν στην οικογένεια των BRICS και να συγκεντρώσουμε τη σοφία μας για να κάνουμε την παγκόσμια διακυβέρνηση πιο δίκαιη και λογική», δήλωσε ο Σι κατά τη δεύτερη ημέρα της συνόδου κορυφής.

Τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των BRICS

Οι αποφάσεις για τη διεύρυνση αφορούν τόσο την κατεύθυνση όσο και την ταυτότητα της ομάδας.

Παρά τις μεταβαλλόμενες δυνάμεις που κυριαρχούν στην παγκόσμια οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες, τα μέλη των BRICS εξακολουθούν να επιδιώκουν να έχουν φωνή στο διεθνές σύστημα.

Οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο η εν λόγω ομάδα να καταστεί επίσης ένας πιο σημαντικός γεωπολιτικός παράγοντας στις προσπάθειες εξισορρόπησης της παγκόσμιας ισχύος.

Τούτο ισχύει ακόμη περισσότερο, ιδιαίτερα σε μια εποχή που η Κίνα και η Ρωσία διεκδικούν την ηγετική τους θέση απέναντι στον δυτικό κόσμο και το δυτικό σύστημα ασφαλείας. Οι προσπάθειες του Πεκίνου και της Μόσχας να διεκδικήσουν την κυριαρχία τους θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη διαδικασία διεύρυνσης.

Σε συνέντευξη Τύπου πριν από τη σύνοδο κορυφής της περασμένης εβδομάδας, ο ειδικός απεσταλμένος της Κίνας στη Νότια Αφρική δήλωσε ότι όλο και περισσότερες χώρες ενδιαφέρονται να ενταχθούν στους BRICS προκειμένου να υπερασπιστούν τα νόμιμα συμφέροντά τους.

Το ζήτημα της επέκτασης ενδέχεται να αποτελέσει «την πρώτη σημαντική δοκιμασία ως προς τη διατήρηση της συνοχής της ομάδας στη διάρκεια της σχεδόν 15ετούς ύπαρξής της», σύμφωνα με τον Μπχάσο Ντζέντζε, αναπληρωτή καθηγητή πολιτικής και διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ.

          Η προσθήκη μελών «θα διευρύνει την παγκόσμια παρουσία της ομάδας» και θα αυξήσει την αποδοχή της ατζέντας της κατά της δυτικής πολιτικής κυριαρχίας», ανέφερε.

Ωστόσο, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το αν θα πρέπει να επεκταθεί, και «σίγουρα δεν θα υποστήριζαν όλα (τα μέλη) την είσοδο των ίδιων χωρών».

Το αν ο Πούτιν, ο Σι Τζινπίνγκ, ο Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας, ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα της Βραζιλίας και ο οικοδεσπότης τους, ο Σίριλ Ραμαφόσα της Νότιας Αφρικής, αποφασίσουν να προσθέσουν νέα μέλη – και το πώς θα τα επιλέξουν – θα έχει σημαντικό παγκόσμιο αντίκτυπο, υποστηρίζουν οι αναλυτές.

Η διεύρυνση των μελών των BRICS θα είναι η δεύτερη στην ιστορία της ομάδας, η οποία επικεντρώνεται στην οικονομική ανάπτυξη και στην ενίσχυση της φωνής των κρατών μελών στα παγκόσμια φόρουμ.

Συνολικά 22 χώρες έχουν εκδηλώσει επίσημα ενδιαφέρον για την ένταξή τους, ενώ πολλές άλλες βρίσκονται σε συζητήσεις για την ένταξή τους.

Ποιες είναι οι ενδιαφερόμενες προς ένταξη χώρες

Στις χώρες που έχουν υποβάλει επίσημα αίτημα περιλαμβάνονται η Αργεντινή, το Μεξικό, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, η Νιγηρία και το Μπαγκλαντές.

Το ενδιαφέρον των χωρών κρύβει πολλά διαφορετικά κίνητρα, από οικονομικά, που αφορούν σε πρωτοβουλίες, όπως η μετάβαση σε τοπικά νομίσματα, έως γεωπολιτικά, όπως η «πρόκληση των ΗΠΑ».

Ορισμένοι επιδιώκουν εύκολη πρόσβαση στην Κίνα και σε άλλες χώρες BRICS, ενώ άλλοι επιδιώκουν εύκολο έλεγχο σε μια εποχή αυξανόμενης γεωπολιτικής έντασης και διεθνοπολιτικής αβεβαιότητας.

Το αντιδυτικό πρόσημο

Οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η επιλογή μιας χώρας όπως το Ιράν, η οποία ανταγωνίζεται ανοιχτά τη Δύση, θα καταδείκνυε έναν σαφή αντιδυτικό προσανατολισμό.

Η προσθήκη νέων μελών θα μπορούσε να έχει τουλάχιστον θετικό αντίκτυπο στην Κίνα, το ισχυρότερο μέλος.

Ειδικά τώρα που ο Σι Τζινπίνγκ διεκδικεί ηγετικό ρόλο σε αναθεωρητικές πρωτοβουλίες που αμφισβητούν άμεσα την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ παγκόσμια τάξη.

Το ευρύ ενδιαφέρον χωρών να ενταχθούν στις BRICS ενισχύει τον Πούτιν, ο οποίος παραμένει ευπρόσδεκτος στην ομάδα παρά το ότι η Δύση τον θεωρεί παρία και εγκληματία πολέμου.

Οι αναλυτές επισημαίνουν επίσης ότι διευρύνεται το χάσμα στις προτεραιότητες μεταξύ των χωρών των BRICS και των πλούσιων δυτικών χωρών που αντιδρούν στη Μόσχα και υποστηρίζουν την Ουκρανία, τονίζουν οι αναλυτές.

Ο αναλυτής Μανόι Κεβαλραμανί με έδρα το Μπανγκαλόρ, επισημαίνει μια άποψη που επικρατεί σε ολόκληρο τον αναπτυσσόμενο κόσμο.

‘Υπάρχουν πολλά παράπονα ότι η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμο’, λέει, ‘αλλά υπάρχει επίσης η παραδοχή ότι το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ, με τις δικές τους ενέργειες, πυροδότησαν τη σύγκρουση ή βοήθησαν στην παράτασή της’.

Όσον αφορά στο τέλος του πολέμου, «η απομόνωση της Ρωσίας δεν βοηθάει», σχολίασε ο Κεβαλραμανί, ο οποίος είναι επικεφαλής των μελετών Ινδο-Ειρηνικού στο ερευνητικό κέντρο Takshashila Institution.

Αντίθετα, πολλές χώρες βλέπουν την ομάδα των BRICS ως μέσο για την αντιμετώπιση προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή και η περιορισμένη πρόσβαση σε κεφάλαια και τεχνολογία και αποφασίζουν να κινηθούν προς αυτήν, καθώς «η Δύση κλείνεται στον εαυτό της», εξήγησε.

Διαχωριστικές γραμμές

Οι διαιρέσεις εντός της ομάδας των πέντε θα μπορούσαν να αποτελέσουν εμπόδιο για τη λήψη σοβαρών αποφάσεων.

Οι ηγέτες θα μπορούσαν να επανεξετάσουν τα κριτήρια για τον τρόπο επιλογής των νέων μελών, αντί να αποφασίζουν για τα νέα μέλη.

Η απουσία του Ρώσου ηγέτη από τις δια ζώσης συνομιλίες αποτελεί την πιο προφανή ένδειξη αμηχανίας ως προς τις σχέσεις μεταξύ των μελών της ομάδας, όπου συμμετέχουν τόσο χώρες που καταδίκασαν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στα Ηνωμένα Έθνη, όπως η Βραζιλία, όσο και χώρες που απείχαν από την καταδίκη, όπως η Κίνα, η Νότια Αφρική και η Ινδία.

Την επιρροή της Μόσχας στην Αφρική υπογραμμίζει πάντως βίντεο που δείχνει τον Γεβγκένι Πριγκόζιν, επικεφαλής της μισθοφορικής ομάδας Wagner, ο οποίος ξεκίνησε αποτυχημένη ανταρσία κατά της στρατιωτικής ηγεσίας του Κρεμλίνουτον Ιούνιο, να ισχυρίζεται ότι βρίσκεται στην Αφρική και να μιλάει για την ενίσχυση της Ρωσίας σε όλες τις ηπείρους.

Απομάκρυνση από τον αμερικανικό παράγοντα

Όσον αφορά τη διεύρυνση των BRICS, κάθε χώρα έχει τους δικούς της λόγους να είναι προσεκτική ως προς το ποιον θα συμπεριλάβει, καθώς το θέμα τέθηκε για πρώτη φορά επίσημα κατά την τελευταία προεδρία της Νότιας Αφρικής το 2018.

Τα μέλη αποφάσισαν να το διερευνήσουν περαιτέρω μετά την περυσινή σύνοδο κορυφής που διοργάνωσε ηΚίνα.

Για την Ινδία, η οποία βρίσκεται σε συνοριακή διαμάχη με τηνΚίνα και μετακινείται ολοένα πιο κοντά στις ΗΠΑ λόγω των κοινών ανησυχιών για τις αυξανόμενες διεκδικήσεις του Πεκίνου, ένα πιο έντονο, αντι-αμερικανικό προφίλ δεν θα ήταν επιθυμητό, υποστηρίζουν οι αναλυτές.

«Η Ινδία βρίσκεται σε δύσκολη θέση, επειδή η ταυτότητα της ομάδας μετατοπίζεται», δήλωσε ο Κεβαλραμανί, ο οποίος σημείωσε ότι το Νέο Δελχί θεωρείται ότι επιβράδυνε την υποδοχή νέων μελών πέρυσι, ζητώντας πρώτα τη δημιουργία κριτηρίων.

«Αλλά το για πόσο, σε ποιο βαθμό και με τι αποτέλεσμα (η Ινδία μπορεί να καθοδηγήσει το μπλοκ προς ορισμένες κατευθύνσεις) … είναι αβέβαιο, επειδή η Κίνα είναι ο ισχυρότερος παράγοντας και είναι πολύ περισσότερο ευθυγραμμισμένη με τη Ρωσία», ανέφερε.

Μια διεύρυνση, αντί να κάνει την ομάδα πιο ισχυρή, θα μπορούσε επίσης να την κάνει «πιο δυσκίνητη και αναποτελεσματική» αυξάνοντας τις αντιθέσεις μεταξύ των μελών, πρόσθεσε ο αναλυτής.

Σύμφωνα με τον Ρούμπενς Ντουάρτε, συντονιστή του LABMUNDO, ενός ερευνητικού κέντρου διεθνών σχέσεων με έδρα τη Βραζιλία, η Βραζιλία και η Νότια Αφρική έχουν επίσης δυνατότητες επέκτασης, αλλά θα ήταν “πιο επιφυλακτικές απέναντι σε χώρες με σαφή αντι-αμερικανικό προσανατολισμό”.

Μια τέτοια αλλαγή μπορεί να μην είναι ακριβώς αυτό που επιδιώκει η ομάδα, αλλά περισσότερα μέλη θα δημιουργούσαν ποικιλομορφία και θα εμπλούτιζαν τη συζήτηση των παγκόσμιων θεμάτων.