Πρωτοχρονιά 2022: Η άγνωστη ιστορία πίσω από τα κάλαντα

Πρωτοχρονιά 2022: Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα κρύβουν πίσω από τους στίχους πολλά πράγματα που πολλοί δεν τα γνωρίζουν.

Η Πρωτοχρονιά και το 2022 πλησιάζει και σήμερα το πρωί μικροί και μεγάλοι πάνε από σπίτι σε σπίτι για να πουν τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα. Τα συγκεκριμένα τραγούδια ψάλλονται στις γειτονιές για να «μεταδώσουν» το γιορτινό πνεύμα αλλά και για να λάβουν όσοι τα ψέλνουν το κατάλληλο αντάλλαγμα.

Κρατώντας το πατροπαράδοτο σιδερένιο τρίγωνο αλλά και άλλα μουσικά όργανα όπως ακορντεόν, φυσαρμόνικα, κιθάρα, χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και ρωτούν: «Να τα πούμε;».

Πότε ξεκίνησαν τα κάλαντα

Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς (όπως και των Χριστουγέννων) αναγγέλλουν τη γιορτή που έρχεται ενώ σύμφωνα με τους αναλυτές που έχουν κάνει σχετικές έρευνες φέρουν το όνομα τους από τις Καλένδες του Ιανουαρίου της Ρωμαϊκής εποχής. Από τον 2ο π.Χ. αιώνα σημειώνεται πως η Πρωτοχρονιά ξεκίνησε να γιορτάζεται τον Ιανουάριο, ενώ μέχρι τότε γιορταζόταν Μάρτιο.

Οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι μπορεί να προέρχονται από το αρχαιοελληνικό έθιμο της Ειρεσιώνης. Η Ειρεσιώνη ήταν ένα κλαδί αγριελιάς, πάνω στο οποίο οι αρχαίοι κρεμούσαν λευκές και κόκκινες κορδέλες που είχαν φτιαχτεί από μαλλί προβάτου και σε αυτές έδεναν καρπούς από τη φθινοπωρινή σοδειά, για να ευχαριστήσουν για τη γονιμότητα τους έτους που τελείωνε και να παρακαλέσουν να έχουν και το επόμενο.

Ο χαρακτηρισμός ως «ειδωλολατρικό έθιμο»

Τα κάλαντα είχαν απορριφθεί από την Εκκλησία και είχαν χαρακτηριστεί ως ειδωλολατρικό έθιμο.

Με την πάροδο όμως των ετών έγιναν αποδεκτά και αφομοιώθηκαν πλήρως από τον Χριστιανισμό.

Τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια όμως η Εκκλησία προσπαθούσε να περιορίσει και να εκτοπίσει όλες τις μεγάλες γιορτές και έτσι μετέβαλλε σε μεγάλο βαθμό τον αρχικό χαρακτήρα των στίχων δίνοντας τους μια επίφαση χριστιανική, την οποίαν διατηρούν ακόμη και σήμερα.

Ο θρύλος και η «κρυμμένη» ιστορία αγάπης

Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα λέγεται όμως πως «κρύβουν» κατά τον θρύλο που τα «ακολουθεί» μια ιστορία αγάπης. Σύμφωνα με αυτόν το «παλικάρι» απευθύνεται στη «δεντρολιβανιά» και της εκφράζει το παράπονό του. Η «δεντρολιβανιά» συμβολίζει μια κυρία αριστοκρατικής καταγωγής ενώ το παλικάρι ανήκει στα χαμηλά στρώματα.

Κατά τον μεσαίωνα τα άτομα που δεν είχαν ευγενική καταγωγή δεν είχαν δικαίωμα να μιλούν στους αριστοκράτες. Οι μόνες μέρες που μπορούσαν να το κάνουν ήταν στις γιορτές, όπου τους τραγουδούσαν διάφορα τραγούδια. Έτσι, στους στίχους λοιπόν του τραγουδιού το παλικάρι παρομοιάζει τη «δεντρολιβανιά» με τον θόλο εκκλησίας καθώς είναι πανύψηλη λόγω των μεγάλων κωνικών καπέλων και διερωτάται γιατί δεν τον καταδέχεται, γιατί δηλαδή δεν του δίνει σημασία.

Εκφράζοντας το παράπονό του της εξηγεί πως είναι η αρχόντισσά του ενώ παράλληλα της λέει πως είναι τόσο γλυκιά σαν να έχει φτιαχτεί από ζάχαρη.

Τα κάλαντα ως έθιμο

Τα κάλαντα αποτελούν ένα από τα λίγα έθιμα που διατηρούνται σε ολόκληρη την Ελλάδα σε αντίθεση με άλλα που με το πέρασμα των χρόνων απειλούνται να εξαφανιστούν.

Λόγω των παραλλαγών, που έχουν να κάνουν με τον χαρακτήρα της κάθε περιοχής χωρίζονται σε παραδοσιακά, αστικά και στα τοπικά. Σε διάφορες περιοχές οι στίχοι αλλάζουν όπως επίσης και ο ρυθμός τους ενώ όσους τα ψέλνουν τους συντροφεύουν τα μουσικά όργανα του κάθε τόπου.

Επίσης αλλαγές στους στίχους παρατηρούνται με την πάροδο των ετών. Για παράδειγμα σε μια παλιά τους εκδοχή οι στίχοι αναφέραν: «Βαστάει εικόνα και χαρτί, με το Χριστό το Λυτρωτή» ενώ τώρα στο συγκριμένο σημείο αναφέρεται: «Βαστά εικόνα και χαρτί, ζαχαροκάντιο ζυμωτή».

Αναλυτικά οι στίχοι από τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός άγιος και πνευματικός, στη γη, στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει.

Άγιος Βασίλης έρχεται, κι όλους μας καταδέχεται από την Καισαρεία, συ ’σαι αρχόντισσα κυρία.

Βαστά εικόνα και χαρτί, ζαχαροκάντιο ζυμωτή χαρτί και καλαμάρι δες και με το παλικάρι.

Το καλαμάρι έγραφε, την μοίρα του την έλεγε και το χαρτί ομίλει, άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη.